مدیریت مؤثر خشم از نگاه قرآن کریم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی «News Link»، عصبانیت بخشی از وجود ماست و حتی گاهی به عنوان محرک به آن نیاز داریم تا بایستیم و از حق خود دفاع کنیم.
ما به خشم نیاز داریم تا با ظلم و استبداد مقابله کنیم. عصبانیت به ما انرژی می‌دهد تا بی‌عدالتی، تجاوز و دیگر اقدامات زیان‌آور را که صلح و آرامش را برهم می‌زنند و رنج‌ها را زیاد می‌کنند، ریشه‌کن کنیم.
اما عصبانیت باید در کنترل انسان باشد در غیر این صورت سبب ایجاد آشفتگی می‌شود.
عصبانیت مانند آتش است که اگر به شیوه درست و کنترل شده از آن استفاده کنیم، مثلاً در طبخ غذا، برای ما مفید است. اما زمانیکه این آتش از کنترل ما خارج شود، می‌تواند ما را به خاکستر تبدیل کند.
قرآن در آیه 134 سوره مبارکه آل‌عمران می‌فرماید: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ: هم آنان که در فراخى و تنگى انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌برند و از مردم در می‌گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد».

چرا احساس خشم می‌کنیم؟

اگر این سؤال را از خود بپرسیم و بتوانیم پاسخی برای آن بیابیم، به ما کمک خواهد کرد که خشم خود را کنترل کنیم.
معمولاً مردم می‌گویند که ما وقتی بی‌عدالتی می‌بینیم، کسی به ما دروغ بگوید، کسی از ما انتقاد کند، کسی ما را توبیخ کند، کسی ما را تحقیر کند، وقتی مریض باشیم و غیره عصبانی می‌شویم.
اما این‌ها دلیل اصلی عصبانی شدن ما نیستند.
گاه یک اتفاق سبب می‌شود که فردی به شدت عصبانی شود اما فرد دیگری درست در همان وضعیت دچار عصبانیت نمی‌شود. چرا؟ چون آن‌ها به دلیل داشتن ساختارهای فکری مختلف، دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به آن مسئله داشته‌اند.
ساختار فکری ماست که سبب عصبانیت و خشم ما در مورد یک مسئله می‌شود.
ساختار فکری و خرد ما نیز متشکل است از اینکه چگونه وقایع را می‌بینیم، چگونه آن‌ها را تحلیل می‌کنیم، چگونه استدلال عقلی می‌کنیم و چگونه به نتایج نگاه می‌کنیم.
خداوند در آیه 191 سوره آل‌عمران با برشمردن ویژگی‌های صاحبان عقل و خرد می‌فرماید: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ: هم آنان که خدا را[در همه احوال] ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می‌کنند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند [که] پروردگارا اینها را بیهوده نیافریده‏‌اى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار» به این ترتیب انسان‌ها را به تفکر و تأمل فرا می‌خواند.

کنترل خشم

بنابراین، اگر ما می‌خواهیم خشم خود را کنترل کنیم باید ساختار فکری خود را کنترل کنیم.
بی شک چیزهایی که ما را عصبانی می‌کنند در زندگی ما تکرار خواهند شد. آیا می‌توانیم همه این عوامل را از زندگی حذف کنیم تا عصبانی نشویم؟ آیا می‌توانیم جهان را به‌گونه‌ای تغییر دهیم که احساس خشم نکنیم؟
نه! ما نمی‌توانیم جهان را تغییر دهیم و آن را به جهانی ایده‌آل برای خود تبدیل کنیم اما می‌توانیم ساختار فکری خود را تغییر دهیم. با تغییر ساختار فکری خود در مواجهه با همان چالش‌های قبلی، می‌توانیم به صورت کنترل‌شده و منطقی از احساس خشم خود برای دستیابی به نتایج مثبت استفاده کنیم.
آموزه‌های اسلامی که از جانب خداوند عادل و علیم برای ما نازل شده، فکر ما را با اطلاعات درست تجهیز و ما را در لحظه لحظه زندگی از جمله در زمان خشم راهنمایی می‌کنند.
قرآن در آیه 38 سوره مبارکه بقره «قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعًا فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ: فرمودیم جملگى از آن فرود آیید پس اگر از جانب من شما را هدایتى رسد آنان که هدایتم را پیروى کنند بر ایشان بیمى نیست و غمگین نخواهند شد» تاکید می‌کند کسانی‌که از رهنمودهای الهی پیروی می‌کنند، دچار ترس و اندوه نمی‌شوند.

خشم و شیطان
قرآن کریم تصریح می‌کند که خشم و شیطان ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. شیطان از هر فرصتی برای خارج کردن کنترل از دست ما استفاده می‌کند.
زمانیکه ما کنترل خود را از دست می‌دهیم، اشتباهاتمان بیشتر می‌شود و این اشتباهات ما را به آتش نزدیکتر می‌کند. زیرا ممکن است در زمان خشم کاری کنیم که چیزی را برای همیشه از دست دهیم و برای همیشه احساس پشیمانی و افسردگی کنیم.
حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: «خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است».
هنگامیکه خشمگین هستیم، تنها نیستیم. شیطان با ما است و ما را به مسیری خطرناک هدایت می‌کند.
پس وظیفه ما این است که او را از خود دور کنیم و کنترل خشم خود را در دست بگیریم تا به صورت عاقلانه و سازنده‌ای از آن استفاده کنیم. اما چگونه؟
خداوند در آیه 201 سوره اعراف  «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ: در حقیقت کسانى که[از خدا] پروا دارند چون وسوسه‏‌اى از جانب شیطان بدیشان رسد[خدا را] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند» توصیه می‌فرماید که هنگامیکه وسوسه‌های شیطان به ذهن شما حمله می‌کنند، به خدا پناه ببرید.
می‌توانیم کمی تأمل کنیم و بگوییم: «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم».