اما نکته ای که باید به آن اندیشید این است که آیا ما در زمان پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) که معضلات و آسیب‌های اجتماعی مختص خود را نیز داشته، ساز و کاری برای رفع مشکلات و مطلع بودن مسئولان امر از وضعیت جامعه وجود داشته است؟ و آنچه مطرح است امر به معروف و نهی از منکر از سوی رسول خدا(ص) به مهربان‌ترین زبان و عمل ممکن است.
در زمان حکومت حضرت علی(ع) مردم به ایشان اطلاع دادند که برخی از زنان در بازار رفتار نامناسبی از خود نشان می دهند، ایشان مردم را به مسجد دعوت و خطاب به مردان(تأکید می شود خطاب به مردان) گفتند: «به من خبر رسیده که زنانتان در بازار تنه شان به تنه مردان بی ایمان و لا ابالی می خورد آیا غیرت ندارید؟! کسی که غیرت ندارد خیری در او نیست. کنز العمال 3/780/8735)
اما سابقه وجود گشت نامحسوس در حکومت‌های اسلامی را می‌توان به روشنی در زمان حکومت حضرت علی(ع) دید. البته این گشت‌های نامحسوس ویژه نظارت بر مسئولان بودند نه مردم.
حضرت على (ع) در زمينه نظارت و مراقبت
بر اعمال و رفتار كارگزاران و كاركنان تحت مديريت خود بسيار دقيق و هوشيارانه عمل
مى‌كردند، و به اين امر اهتمام ويژه داشتند. همچنين به كارگزاران ارشد و عالى رتبه
خويش دستور اكيد داده بودند كه افراد تحت سرپرستى خود را به دقت زير نظر داشته و
مراقب اعمال و رفتار آنان باشند. ايشان در نامه معروف خود به مالك اشتر، در مورد
نظارت بر عملكرد كارگزاران مى‌فرمايند:
ثُمَّ
تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ وَ ابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَ
الْوَفَاءِ عَلَيْهِمْ فَإِنَّ تَعَاهُدَكَ فِي السِّرِّ لِأُمُورِهِمْ حَدْوَةٌ
لَهُمْ عَلَى اسْتِعْمَالِ الْأَمَانَةِ وَ الرِّفْقِ بِالرَّعِيَّة؛ با فرستادن
مأموران مخفى كه اهل راستى و وفادارى هستند، كارهاى آنان را زير نظر بگير، زيرا
بازرسى مداوم و پنهانى تو سبب مى شود كه آنان به امانتدارى و مدارا با مردم ترغيب
شوند.
امیرمؤمنان علیهالسلام در عمل نیز به
این اصل به طور کامل پایبند بود؛ آن حضرت اشخاص مورد اعتمادی را مشخص کرده بودند تا از کردار و
رفتار کارگزارانش گزارش دهند و پس از اطلاع از اشتباهات آنها، براساس نوع اشتباهی
که مرتکب شده بودند، واکنش مناسب از خود نشان میدادند .
بر اساس مطالب مطرح شده به نظر می رسد در حکومت‌های اسلامی گشت نامحسوس ویژه نظارت بر عملکرد مسئولان است نه مردم. پس شایسته است این گشت‌ها به فعالیت خود بازگردند البته این بار برای نظارت نامحسوس بر عملکرد مسئولان.