کار علمی، جهاد مضاعف است/ علم مرز نمی‌شناسد

حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در مورد اشاره‌هایی که در نصوص دینی درباره جهاد علمی وجود دارد، بیان کرد: حرکت و تلاش در اسلام که به تعبیری اسم آن جهاد می‌شود، زندگی همراه با تلاش و جهادگونه است و اینکه اصلاً زندگی با سختی و مرارت و مشکل همراه است، روایات و مضامین اسلامی ما می‌گویند انسان تا می‌تواند باید تلاش کند و تعابیری با این مضمون نیز داریم و در روایت آمده است: «الکاد لعياله کالمجاهد في سبيل الله» کسی که فقط برای تأمین زندگی زن و فرزندش تلاش می‌کند همانند مجاهد فی سبیل الله است؛ بنابراین اسلام، کار، حیات و زندگی را یک جهاد می‌داند؛ یک جهاد دائم و همیشگی.

وی با اشاره به آیه «إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ»(انشقاق/6)، اظهار کرد: تلاش و کوشش در زندگی یک مسلمان جزئی از زندگی یک مسلمان است که تعبیر به جهاد شده است و تلاش کردن برای زن و فرزند نیز به مجاهد فی سبیل الله تعبیر شده است؛ بنابراین کار کردن و تلاش کردن و تلاش بی‌وقفه کردن، یکی از اجزای مسلم فرهنگ اسلامی است که اسلام از انسان خواسته است که حتی برای تأمین زندگی همسر و فرزندش تلاش جدی کند.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: در ابتدا مفهوم تلاش باید روشن شود، مفهوم جهاد باید روشن شود و سپس ببینیم بهترین کار در اسلام چه کاری است؟ بهترین کار علم‌آموزی است و اینکه علم را انسان باید بیاموزد، از پیغمبر حدیث داریم که «اطلبوا العلم و لو بالصين»، یا روایت داریم که حتی اگر دانش در ثریا هم باشد، ایرانی‌ها به دنبال آن می‌روند، آن هم یک بحث جداگانه است.

دانش؛ مهم‌ترین گوهر زندگی انسانی

وی ادامه داد: این دو بخش را باید کنار همدیگر بگذاریم؛ اول علم‌آموزی بسیار مهم است، مهم‌ترین گوهر زندگی انسانی است و چیزی است که انسان باید به هر قیمتی دنبال آن برود. حتی اگر لازم است به چین هم بروی باید دنبال علم به آنجا هم بروی. علم‌آموزی و طلب علم فریضه واجب است، «طلب العلم فریضة علی کل مسلم» باید به هر قیمتی علم را به‌دست آورد. مقوله کار هم در اسلام ارزش شمرده شده و از آن به نام جهاد نام برده شده است.

کار علمی جهاد مضاعف است

نواب با بیان اینکه کار علمی جهاد مضاعف است، در توضیح آن گفت: چون هم علم یادگیری‌اش جهاد است و باید با تلاش دنبال آن رفت و هم خود کار خیلی مهم است، پس کار علمی جهاد مضاعف است، دو تأکید از اسلام داریم؛ یکی اینکه اسلام روی خود کار تأکید کرده و یکی اینکه روی کسب علم تأکید کرده است؛ این دو را وقتی کنار هم می‌گذاریم جهاد مضاعف می‌شود.

وی اظهار کرد: انسان نباید برای علم‌آموزی هیچ وقفه و حدی داشته باشد. نباید احساس سیر بودن و احساس کفایت، قناعت و احساس محدودیت و احساس بسته بودن کند. باید تا حد لا یقف دنبال علم برود، این دیدگاه اسلام است. منظور از چین، چین و نقطه جغرافیایی نیست، به تعبیری یعنی آخر دنیا، حتی ثریا هم گفته شده که اگر دانش در ثریا هم باشد. گروهی از ایران به آن دست می‌یابند و این روایت را داریم، یعنی تا آخرین نقاط برای طلب علم برود. طلب علم بدون حد، وقفه و محدودیت است. کار هم که در اسلام جهاد است؛ این دو را که کنار همدیگر می‌گذارید، کار علمی جهاد مضاعف می‌شود. دو تأکید دارد؛ یکی کار و دیگری علم است. این دو کار را باید انسان پیش ببرد تا به آن هدف والایی که طبق تکلیف اسلام دستیابی به والاترین ارزش‌های علمی است دست پیدا کند.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: وقتی انسان کار علمی می‌کند، دستاورد آن خیلی زود مشخص می‌شود چون قابل مقایسه، رقابت و قابل دیدن است.

نواب درباره اینکه چه مقدماتی را می‌توانیم برای تحقق جهاد علمی برشمرد؟ ابراز کرد: در اصطلاح طلبگی می‌گوییم مقدمه واجب، واجب است. نماز، وضو می‌خواهد، وقتی می‌خواهید نماز بخوانید حتماً باید وضوی آن را بگیرید، مقدمه واجب، واجب است. وضو برای نماز واجب است چون نماز بدون وضو جایز نیست. هر مقدمه‌ای که برای علم‌آموزی لازم باشد واجب است، حتی رفتن نزد کفار، حتی آوردن کفار، حتی استفاده از کفار، حتی رفتن به چین، حتی رفتن به هر قیمتی به هر کشوری و دستیابی به هر وسیله‌ای که مقدمه‌ علم‌آموزی و پیشنیاز علم‌آموزی محسوب شود، انسان باید آن مقدمه را انجام بدهد.

وی با اشاره به ارتباط جهاد علمی و آزاد اندیشی، گفت: آزاد اندیشی باز کردن فضای علم است؛ یعنی اگر فضای علم را ببندید علم رشد نمی‌کند. آزاد اندیشی و رشد علمی لازم و ملزوم یکدیگرند. اگر فضای آزادی نباشد علم رشد نمی‌کند، علم به کمال نمی‌رسد، علم به جایی نمی‌رسد؛ بنابراین آزاد اندیشی مقدمه جهاد علمی است.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب درباره وضعیت آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها و اینکه آیا وضعیت حال حاضر را می‌توان وضعیت مغفولی برشمرد؟ اظهار کرد: مغفول نیست. دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند که کرسی‌های آزاد اندیشی را داشته باشند؛ منتهی آن دانشگاه‌هایی که خودشان جایگاهی، بهره‌ای و توانی دارند نه اینکه فکر کنید هر دانشگاهی می‌تواند کرسی آزاد اندیشی راه بیندازد، دانشگاهی که توان کرسی آزاد اندیشی را داشته باشد می‌تواند آن را داشته باشد.

دبیرستان‌هایی به نام «دانشگاه»

وی درباره ملزومات آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها، عنوان کرد: داشتن انسان‌های دانشمند و داشتن انسان‌های صاحب تئوری ملزومات کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌هاست، بعضی از دانشگاه‌هایی که به اسم دانشگاه تأسیس کرده‌ایم در واقع دبیرستان هستند و ما دبیرستان درست کرده‌ایم و اسم آن را دانشگاه گذاشتیم. دانشگاه‌های بنیه‌دار و استخوان‌دار مثل دانشگاه‌های تهران، علامه و دانشگاه‌های شهید بهشتی، فرودسی و ... کرسی‌های آزاد اندیشی را دارند هم مکان آن و هم امکان آن را دارند.

نواب در پاسخ به این سؤال که برای موفقیت در عرصه جهاد علمی در چه عرصه‌هایی باید آمادگی داشته باشیم؟ گفت: مقدمات کار را باید آماده کنیم. مقدمات کار مشخص است؛ مقدمات جهاد علمی یعنی پرورش نخبگان، توجه ویژه به نخبگان، آزاد کردن مشکلات فکری نخبگان است که بتوانند فقط به فکر بپردازند.

علم مرز نمی‌شناسد

وی با بیان اینکه باید حتماً تولید علم بومی داشته باشیم، اظهار کرد: علم را حتماً باید بومی کنیم، علم را باید بیاوریم ولی آن را بومی‌سازی کنیم، علم که مرز نمی‌شناسد، دانش اتم برای ما نبود ما آن را آوردیم و در کشور آن را بومی‌سازی کردیم، یعنی در علم اتم، دانش ایرانی شد و ایرانی‌ها به آن دست پیدا کردند و ایرانی‌ها توانستند با آن دستیابی‌شان به موفقیت برسند، پس ما باید به دانش‌های غربی دستیابی پیدا کنیم ولی با تبدیل آن در کشور، رشد آن در کشور و گسترش آن در کشور آن را بومی کنیم و اجازه بدهیم که دانشمندان ایرانی تا سر حد خودکفایی به آن دانش دست پیدا کنند.

رشد علمی کنونی قانع‌کننده نیست

نواب با اشاره به چالش‌هایی بین خودباوری علمی و جهاد علمی، گفت: جهاد علمی و خودباوری علمی یکی است. ما باید با جهاد علمی به خودباوری علمی برسیم. وضع علمی جامعه هم‌اکنون وضع خوبی است؛ اما رشد آن قانع کننده نیست. ما باید در رشد خیلی سریع‌تر باشیم. با اینکه رشد خیلی خوبی داریم، ولی رشدمان باید خیلی سریع‌تر و بالاتر باشد.

وی درباره چگونگی نهادینه‌سازی جهاد علمی به‌صورت فرهنگ، به نخبگان اجتماعی اشاره کرد و گفت: نخبگان اجتماعی بسیار می‌توانند در این زمینه موفق باشند.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به مثال‌های برجسته جهاد علمی در طول تاریخ گفت: میان علمای شیعه ما، علامه مجلسی با اولین کار دسته جمعی و گروهی خود با جمع‌آوری بحارالانوار، یک جهاد علمی کرد. مرحوم صاحب جواهر در کار علمی خود، علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، علامه امینی در الغدیر، بوعلی سینا در تدوین کتب خود، خواجه نصیر الدین طوسی، ملاصدرا و همه اینها با کار خود جهاد علمی کردند و با جهاد علمی خودشان را به این نقطه‌ها رساندند.

زندگی تلاش در راه عقیده است

وی در پایان گفت: ما می‌گوییم «إنَّ الحَیاةَ عَقیدَةٌ و جِهادٌ»، زندگی یک عقیده و یک جهاد کردن در راه آن عقیده است، اگر عقیده‌مان آن است که اسلام و ایران باید به بالاترین قله علم، دانش و فناوری و رشد در همه جهات برسد، اگر این عقیده‌مان باشد که هست باید در راه آن جهاد کنیم و با آن جهاد به آن عقیده برسیم.

لیلا شرف