به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) ، نشست «فهم سوره مائده بر اساس تاریخ نزول» عصر دیروز، ۶دی، با سخنرانی زهره اخوان‌مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآنی تهران، در پژوهشکده تاریخ اسلام، برگزار شد. در ابتدای جلسه اخوان‌مقدم گفت: هرگونه مطالعه‌ای، از جمله بینرشتهای که به فهم قرآن و حدیث کمک کند، مقدس است. کار بنده در این نشست مطالعه بینرشتهای بین تاریخ و قرآن است. دین در اینجا به معنای روش زندگی یا نحوه تعامل با خداست، خلق و خود است و در این میان تعامل با خود بسیار مهم است. منبع دین هم قرآن و عترت است و هر دو با تاریخ گره خورده است.
وی افزود: نظر عالمان در اینکه چقدر از قرآن بر اساس تاریخ فهمیده می‌شود از بیست تا هفتاد درصد فهمیده می‌شود و گاهی نمی‌توان بدون رجوع به تاریخ به فهم آیه نایل شد، مانند آیه « إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِي: جز اين نيست كه جابجا كردن [ماههاى حرام] فزونى در كفر است كه كافران به وسيله آن گمراه مى شوند آن را يكسال حلال مىشمارند و يكسال [ديگر] آن را حرام مىدانند تا با شماره ماه‌هايى كه خدا حرام كرده است موافق سازند و در نتيجه آنچه را خدا حرام كرده [بر خود] حلال گردانند زشتى اعمالشان برايشان آراسته شده است و خدا گروه كافران را هدايت نمى كند» (توبه، ۳۷)
اخوان‌مقدم با طرح این پرسش که آیا داده تاریخی با قرآن تطابق دارند؟ گفت: اختلاف بین این دو فراوان است، ما می‌توانیم بر اساس اشتراکات اختلافات را کم کنیم. این که سوره مائده به عنوان آخرین سوره نازل شده است، از مواردی است که اختلاف کمی وجود دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآنی تهران، افزود: یکی از مقدمات بنده این است که می‌پذیرم اگر سخن خاصی چند بار در یک بازه زمانی تکرار شد، حاکی از وجود چالش و یا گفتمان متداول یک عصر خواهد بود. اگر خداوند در یک سوره چند بار یک مسئله را تکرار کرده باشد این نشان‌دهنده وجود چالشی در جامعه خواهد بود تا هدایت حاصل شود برای مثال آیات سوره توبه فضای جنگ تبوک را نشان می‌دهد، سوره انفال به غزوه بدر و سوره آل‌عمران به فضای غزوه احد مربوط می‌شود.
اخوان‌مقدم تصریح کرد: مقدمه دیگر بنده این است که غالبا تاریخ را فاتحان می‌نویسند. هر حکومتی به دنبال برجسته کردن مسائل خاصی است و نمی‌توان گفت کتب تاریخی وحی منزل‌اند. دو دسته حرف متناقض در تاریخ عصر نزول وجود دارد. در خصوص سال آخر حیات پیامبر دو نوع حرف هست. یکی پر رنگ است که می‌گوید صحابه با هم یک دست بودند اما حرف دوم این است که صحابه یک دست نبودند و بسیاری از صحابه، کم یا بیش منافق و برخی سست عنصر بودند.
وی تصریح کرد: ما می‌خواهیم ببینیم چه مقدار تاریخ با سوره مائده همسوست. در خصوص سوره مائده ۵ روایت از اهل سنت وجود دارد که اشاره دارند سوره مائده یک جا و در مسیر برگشت از حجة الوداع نازل شده است. در شیعه نیز همه روایات می‌گویند این سوره در آخرین ماه حیات پیامبر نازل شده است.
اخوان‌مقدم ادامه داد: از نظر موضوعی آیات این سوره ذیل ده موضوع هستند این موضوعات عبارتند از احکام فقهی، ارتداد، امانت ولایت و رهبری، وصیت، بیان حال امت‌های پیشین، تحریف کتاب الهی، زشتی‌های یهود و نصارا ، وفای به عهد و وضعیت اجتماعی مردم مدینه در سال آخر حیات پیامبر است. که ما در این نشست آیات مربوط در وضعیت جامعه را بررسی می کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآنی تهران، افزود : آیه ۴۱ سوره مائده «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ لَا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قَالُوا آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِينَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَوَاضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا أُولَئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيم:ٌ اى پيامبر كسانى كه در كفر شتاب مى‌ورزند تو را غمگين نسازند [چه] از آنانكه با زبان خود گفتند ايمان آورديم و حال آنكه دلهای‌شان ايمان نياورده بود و [چه] از يهوديان [آنان] كه [به سخنان تو] گوش مىسپارند [تا بهانهاى] براى تكذيب [تو بيابند] و براى گروهى ديگر كه [خود] نزد تو نيامدهاند خبرچينى [=جاسوسى] مى‌كنند كلمات را از جاهاى خود دگرگون مى‌كنند [و] مىگويند اگر اين [حكم] به شما داده شد آن را بپذيريد و اگر آن به شما داده نشد پس دورى كنيد و هر كه را خدا بخواهد به فتنه درافكند هرگز در برابر خدا براى او از دست تو چيزى بر نمىآيد اينانند كه خدا نخواسته دلهای‌شان را پاك گرداند در دنيا براى آنان رسوايى و در آخرت عذابى بزرگ خواهد بود» اولین آیه در این خصوص است، در این آیه ذکر شده است که کسانی در کفر سرعت می‌گیرند که عبارتند از منافقون و یهودیان. این آیه خطاب به پیامبر است و اشاره به حزن پیامبر دارد و به کافر شدن پر شتاب در میان مسلمانان اشاره می‌کند و رد پای یهود نیز وجود دارد که دسته‌ای حرف‌های تو را برای تکذیب تو گوش می‌دهند و به گروه دیگر یهود که پیشت نیامده‌اند برسانند تا کلمات را تحریف کرده و فتنه ایجاد کنند. مورخان که عمدتا اهل سنت هستند، به این مسئله اشاره نکرده‌اند و این جا باید به روایات تاریخی از جمله طبری شک کنیم.
اخوان‌مقدم افزود: آیه بعدی «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ: اى كسانى كه ايمان آوردهايد يهود و نصارى را دوستان [خود] مگيريد [كه] بعضى از آنان دوستان بعضى ديگرند و هر كس از شما آنها را به دوستى گيرد از آنان خواهد بود آرى خدا گروه ستمگران را راه نمى‌نمايد» (مائده،۵۱) است که بیان می‌کند یهودیان و نصارا را به رهبری انتخاب نکنید و هر کس چنین کند دیگر مسلمان نیست. مورخین چیزی در این زمنیه نگفته‌اند و امر به همه مومنین شده است. در این خصوص طبری به دو نفر اشاره کرده است، در حالی‌که این دو پیشتر وفات یافته بودند. آیه بعدی ۵۲ مائده «فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِيبَنَا دَائِرَةٌ فَعَسَى اللَّهُ أَنْ يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَيُصْبِحُوا عَلَى مَا أَسَرُّوا فِي أَنْفُسِهِمْ نَادِمِينَ: مى‌بينى كسانى كه در دلهای‌شان بيمارى است در [دوستى] با آنان شتاب مى‌ورزند مىگويند مىترسيم به ما حادثه ناگوارى برسد اميد است خدا از جانب خود فتح [منظور] يا امر ديگرى را پيش آورد تا [در نتيجه آنان] از آنچه در دل خود نهفته داشتهاند پشيمان گردند» است که به سرعت گرفتن رجوع به یهود اشاره دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآنی تهران، با بیان اینکه آیه بعدی ۵۳ سوره مائده «وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِينَ: و كسانى كه ايمان آوردهاند مىگويند آيا اينان بودند كه به خداوند سوگندهاى سخت مى‌خوردند كه جدا با شما هستند اعمالشان تباه شد و زيانكار گرديدند» نیز مورد غفلت مورخین بوده است، گفت: افشای این نکات به ضرر چه کسانی بوده که سیره‌ها را ذکر نکرده‌اند؟ کسانی که قسم‌های زیادی خورده‌اند، اعمال بزرگی انجام داده‌اند که در این سال اعمالشان باطل شده است.
اخوان‌مقدم تصریح کرد: آیه ۵۴ به مرتد شدن برخی مسلمانان اشاره دارد که در کتب تاریخی نیست. در آیه ۵۷ و ۵۸ اشاره دارد که برخی دین مسلمانان را به سخره گرفته‌اند و توصیه می‌کند که تقوا پیشه کنید و ایشان را اولیا انتخاب نکنید، اما سوال می‌شود چه قسمتی از دین را مسخره می‌کردند، ایشان اذان و نماز را مسخره می‌کردند. در آیه ۱۰۰ به کثرت همواره خبیثان اشاره دارد پیام این آیه از نظر علامه این است که نسبت ناپاکان به پاکان همیشه این طور است.
وی در پایان گفت: تاریخ‌های شیعه بیشتر با آیات سوره مائده می‌خواند، در کتب شیعه نیز آمده است که پس از نزول آیه ولایت، پیامبر از جبرییل خواست که به خاطر اینکه اکثریت منافقان‌اند آن را ابلاغ نکند. همه فشار سوره مائده در بحث امت‌های پیشین نیز ناظر بر بحث رهبری است. یکی از نتایج این بحث این است که بت طبری بشکند و اینکه مورخان همواره حقیقت را بیان نکرده‌اند.