به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در حالی هیئت پنج نفره ایران برای مذاکره در خصوص حج تمتع سال 96 به عربستان عزیمت می‌کنند که حتی اسامی این هیئت نیز از سوی مسئولان ایرانی اعلام نشده و تنها اطلاعات موجود در این زمینه این است که عربستان همانند هر سال از تمامی کشورهای اسلامی برای مذاکره در خصوص حج آینده دعوت کرده است و ایران هم مانند هر سال جزو کشورهایی است که به دلیل عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی و داشتن سهمیه حج از سوی عربستان دعوت شده است.
اما آنچه مذاکرات حج امسال را بسیار متفاوت‌تر از سال های قبل می‌کند، به نتیجه نرسیدن مذاکرات حج سال گذشته، دلایل این به نتیجه نرسیدن و عدم حضور ایران در حج تمتع سال 95 است.
بر اساس گزارش ایکنا مسئله قطع روابط سیاسی ایران و عربستان، بسته بودن سفارتخانه‌های عربستان در ایران برای صدور ویزا، بسته بودن سفارت خانه ایران در عربستان برای انجام حمایت‌های کنسولی از زائران، عدم انجام هر گونه پرواز مستقیم بین دو کشور، بالا گرفتن اختلاف‌های سیاسی بین دو طرف به ویژه در زمان کنونی، تأکید ایران در خصوص دریافت غرامت شهدای منا و سقوط جرثقیل در مسجد الحرام و عدم پذیرش این مسئله از سوی عربستان، نامشخص بودن نحوه و محل صدور ویزا و انتقال حجاج به کشور عربستان و ... تنها بخشی از مشکلاتی است که هیئت 5 نفره ایرانی باید از سد آنها عبور کنند تا بتوانند قرارداد حج 96 را ببندند. البته اگر همانند سال قبل ایران با بداخلاقی های سیاسی میزبان مواجه نشده و حداقل مذاکرات در فضای منطقی صورت گیرد.
حضور در حج به نفع ایران است یا به ضرر ایران؟
برخی به راحتی عنوان می‌کنند که با توجه به شرایط موجود چرا باید به حج رفت و حتی عنوان می‌شود که می‌توان پول حج را صرف سایر امور خیر و مسائل دینی و مذهبی کرد اما در پاسخ به این استدلال ها باید گفت که حج یکی از فروع دین اسلام و از واجبات مسلم مسلمانی است. نرفتن به حج آن هم بدون دلیل قانع کننده و احتمال خطر جانی مسلم، یعنی ترک کردن واجب الهی و خروج از اسلام. مسئله‌ای که هیچ مسلمانی آن را نمی‌پذیرد. ما به عنوان مسلمان اجازه نداریم واجبات را تغییر دهیم و یا با استدلال های شخصی در خصوص دستور مسلم الهی رأی خلاف صادر کنیم.
البته نباید فراموش کرد که عدم حضور ایران در حج سال گذشته، علی رغم کارشکنی‌های مسلم عربستان و مانع تراشی‌هایی که هیئت ایرانی را مجبور کرد قرارداد تبعیض آمیز حج سال گذشته را امضا نکنند، با اعتراض‌های بسیاری از سوی مسلمان مواجه و نبود زائران ایرانی در حج به معنی ترک یک واجب مسلم تلقی شد. حتی الازهر مصر که یکی از میانه‌روترین گروه‌های سنی است عدم حضور ایران در حج را تقبیح کرد. اگر چه جوسازی های عربستان و تهدید و تطمیع این کشور تأثیرگذارترین مسئله در این جبهه‌گیری‌ها بود اما باید پذیرفت که به دلیل نفوذ عربستان در میان کشورهای اسلامی به ویژه عربی، ایران با مشکلات گسترده‌ای در خصوص راضی کردن کشورهای اسلامی به مقصر بودن عربستان در این قضیه مواجه بوده و هست.
قدر مسلم واجب الهی حج نباید ترک شود و باید به هر نحو تلاش کرد مردم ایران دوباره به حج مشرف شوند. پس از کشتار حجاج ایرانی در سال 66 امام خمینی(ره) نیز علی رغم تمام نگرانی‌های موجود بر از سر گیری حج تأکید داشته‌اند.
حج و مسائل سیاسی؛ آمیختگی که همه آن را انکار می‌کنند
مسئله اختلاف‌های سیاسی ایران و عربستان موضوع جدیدی نیست و پس از انقلاب با فراز و فرودهایی، همیشه وجود داشته اما موضوعی که مدام مورد تأیید و حتی تأکید دو طرف بوده این است که مسئله حج باید از مسائل سیاسی دو کشور دور نگه داشته شود و روابط سیاسی در مسئله حضور حجاج در عربستان تأثیری نگذارد. اما بررسی مسائل مرتبط با حج نشان می‌دهد که مسئله حج عموماً متأثر از روابط سیاسی عربستان با سایر کشورها بوده است و این مسئله منحصر به ایران نیز نیست.
این تأثیرپذیری حتی در میزان سهمیه کشورها نیز تأثیر دارد به نحوی که علیرغم وجود قانون مصوب سازمان کنفرانس اسلامی مبنی بر اینکه در مقابل هر 1000 نفر جمعیت یک نفر سهمیه حج دارد (بر این اساس است که سهمیه ایران 80 هزار نفر در حالت عادی است) زمانی که روابط کشورها با عربستان خوب است مسئولان برخی کشورها سهمیه بیشتری دریافت می کنند. ناگفته نماند که این مسئله شامل حال ایران نیز شده و ایران در سال‌هایی نه چندان دور سالیانه حدود 100 هزار نفر به حج اعزام می‌کرد. اما زمانی که روابط سیاسی کشورها با عربستان خوب نیست به راحتی سهمیه حج آن کشور نادیده گرفته شده و مردم از ادای فریضه واجب خود محروم می‌‌شوند همانند مردم کشور یمن که سال گذشته از حضور در حج محروم شدند.
نکات نگران‌کننده مذاکران حج 96
پس از به شهادت رسیدن 464 حاجی ایرانی در فاجعه منا در سال 94 که مسئولان ایرانی بی‌کفایتی مسئولان عربستان در اداره حج را دلیل بروز این حادثه عنوان کردند، درگیری‌های لفظی بین مسئولان ایرانی و عربستانی بالا گرفت و عربستان تلاش کرد در فضای بین‌المللی شرایط را به نفع خود کنترل کند. زمانی که مسئولان ایرانی در کنفرانس‌های بین‌المللی خواستار اعاده حق شهدا و پیگیری فاجعه منا شدند مسئولان عربستانی به شدت جو نشست‌ها و کنفرانس‌ها را بر ضد ایران تغییر داده و با مطرح کردن این مسئله که ایران می‌خواهد از فاجعه منا سوء استفاده سیاسی کند مانع پیگیری بین‌المللی این مسئله شدند.
جوسازی‌های عربستان در فضای بین‌المللی به حدی بود که مسئولان برخی کشورهای اسلامی که خود تعداد زیادی از حجاجشان را در فاجعه منا از دست داده بودند نیز در برخورد با مسئولان ایرانی از پیگیری فاجعه منا توسط ایران انتقاد و به راحتی عنوان می‌کردند که قضا و قدر الهی بوده و شما نباید از حج سوء استفاده سیاسی کنید.
تا اینکه پس از اعدام شیخ نمر روحانی شیعه عربستانی و بروز اعتراضات خیابانی در ایران به این حادثه و وارد شدن خسارت به سفارتخانه‌های عربستان در تهران و مشهد، عربستان اعلام کرد که روابط سیاسی خود با ایران را قطع می‌کند. این مسئله همزمان بود با تاریخ اعزام گروه پنج نفره ایران به عربستان برای مذاکره در خصوص حج (لازم به ذکر است دو ماه قبل از این اتفاق باید مذاکرات حج صورت می گرفت اما وزیر حج عربستان از ایران خواسته بود که مذاکرات دو ماه به تأخیر بیفتد).
پس از حضور هیئت ایرانی در عربستان، مسئولان عربستانی خواستار صدور ویزا و اعزام زائران از کشوری ثالث به حج شدند و قراردادی تبعیض آمیز با سایر کشورها که مبتنی بر محروم کردن زائران ایرانی از دریافت خدمات کنسولی بود به مسئولان ایرانی تحمیل شد که با مخالفت مسئولان ایرانی مواجه و بر اساس آن ایران در حج سال گذشته شرکت نکرد.
مسئولان ایرانی سال گذشته تا حدودی توانسته بودند مسئله صدور ویزا در ایران و اعزام زائران از فرودگاه های ایران به عربستان را حل کنند اما هیچ تضمینی وجود ندارد که هیئت عربستانی در مذاکرات سال جاری دوباره مسائل و شرایط سال گذشته را مطرح نکنند به ویژه اینکه روابط ایران و عربستان از نظر سیاسی در شرایط مناسبی قرار ندارد.
البته تنها نکته ای که شاید بتوان از آن به عنوان خبری مثبت در خصوص حج تحلیل کرد سفر حجت الاسلام روحانی رئیس جمهور کشورمان به دو کشور عرب منطقه در پی دریافت پیام شش کشور عربی حوزه خلیج فارس است که می‌تواند نوید بهبود روابط ایران با کشورهای عربی که عموماً پس از قطع روابط سیاسی ایران و عربستان به حمایت از عربستان پرداخته بودند را بدهد. البته این مسئله را در کنار مشاجرات و پیام‌های منفی که طی روزهای اخیر مسئولان دو کشور مطرح کرده‌اند، باید دید.
اما به غیر از مسائل مطرح که اغلب جنبه سیاسی داشتند، باید این مسئله را نیز در نظر داشت که اگر مسئولان حج دو کشور عربستان و ایران در خصوص حضور زائران ایرانی در حج آینده به نتیجه برسند ایران با مسائل و مشکلات جدی در عربستان مواجه و این حج هزینه مالی سنگینی بر ایران تحمیل خواهد کرد چرا که پس از نزدیک به دو سال بسیاری از تجهیزات ایران در عربستان در معرض خرابی و نابودی قرار گرفته است از جمله تجهیزات اشپزخانه های ایران، انبارهای داروی ایران، ساختمان های اداری که ایران آنها را اجاره و تجهیز کرده بود و ... .
از سوی دیگر اکنون بسیاری از کشورها هتل‌هایی که در گذشته در اختیار زائران ایرانی قرار داشت را برای چندین سال آینده اجاره کرده‌اند و ایران عملاً تعدادی از هتل‌های خوب خود را در عربستان از دست داده است. در کنار همه این مسائل جوسازی های فرهنگی و سیاسی صورت گرفته علیه ایران در عربستان و سایر کشورهای اسلامی شرایط خاصی را فراهم کرده است که هوشمندی بسیار بالای زائران ایرانی را در مواجهه با برخی برخوردها را می‌طلبد.
علی رغم همه مسائل مطرح شده، واقعیت این است که حج یک واجب الهی و یک فرصت برای ایران است که در میان نمایندگان جهان اسلام واقعیت ایران اسلامی و مسلمان شیعه را به نمایش بگذارد مسئله‌ای که نباید از آن غفلت کرد. حضور در حج آینده علی رغم زمان کمی که برای انجام مقدمات آن وجود دارد و مشکلات عدیده ای که قدر مسلم بروز خواهد کرد، همچنان یکی از اولویت‌های مسئولان ایرانی است چرا که حضور ایران در حج، به معنی حضور هزاران شیعه ایرانی در بین‌المللی ترین مناسک اسلامی و به جای آوردن یکی از دستورات مسلم اسلام است.
آنچه مسلم است این است که هیئت ایرانی تلاش خواهد کرد زمینه حضور زائران ایرانی در حج را فراهم کند مگر اینکه قرارداد ارائه شده از سوی عربستان نافی عزت و کرامت زائران ایرانی باشد. مسئله‌ای که مشخص خواهد شد و امید این است که بر خلاف سال گذشته مسئولان حج عربستان با نگاه اسلامی و به دور از نگاه سیاسی رایج در مذاکرات حضور داشته باشند اما در غیر این صورت دستگاه دیپلماسی کشورمان باید با قدرت در جامعه جهانی حق مردم ایران در خصوص حضور در حج را مطالبه و خواستار حضور زائران ایرانی در حج شود.
حضوری که فواید آن قدر مسلم بیش از مضرات و سختی های آن برای کشورمان است. «ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ این است [برنامه های حج و حدود و مقرّرات خدا] و هر کس شعایر خدا را بزرگ شمارد، بدون تردید این بزرگ شمردن ناشی از تقوای دل هاست».(سوره حج آیه 32)