به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، کتاب «خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی درباره دکتر حسن ترابی (رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان)» از سوی انتشارات کلبه شروق در قم در 124 صفحه، قطع رقعی، تیراژ 1000 نسخه و قیمت 5000 تومان منتشر شد.
استاد خسروشاهی در مقدمه کتاب می‌نویسد: «درگذشت استاد شیخ حسن عبدالله الترابی، رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان، در اسفندماه 1394 موجب شد که یادداشت‌های پراکنده خود درباره زندگی و مبارزه او را مرور کنم و به خاطرات خود و مکاتباتی که با او داشتم، مراجعه کنم که نتیجه آن دو مقاله تحت عنوان «حدیث روزگار» بود که در دو شماره از روزنامه وزین اطلاعات به طور تلخیص شده، منتشر شده است و همین امر موجب شد تا به نشر مستقل و کامل یادداشت‌ها درباره حرکت اسلامی سودان و اندیشه‌های رهبری آن – شیخ حسن عبدالله الترابی – اقدام کنم که البته به نظر من دارای نکات تاریخی برجسته‌ای به ویژه در رابطه با هماهنگی و همفکری سودان مسلمان با ایران اسلامی است و در واقع چگونگی پشتیبانی و همراهی رهبری آن را با رهبری انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد.»(ص8)
نویسنده در این کتاب به موضوعات زیر پرداخته است: 1. آشتیانی با شیخ حسن الترابی، 2. سابقه جریان اسلام سیاسی در سودان، 3. اخوان المسلمین سودان و ایران، 4. دعوت برای کنفرانس جبهه اسلامی ـ عربی در سودان، 5. ماجرای شهادت آیت الله سید مهدی حکیم در سودان، 6. دیدار در اسلام آباد پاکستان، 7. تجدیدنظر طلبی یا نواندیشی، اندیشه‌ها و افکار دکتر ترابی، 8. قطعنامه تاریخی موتمر (کنفرانس) اسلامی سودان (رسالت جهان اسلام در عصر نوین بین‌المللی) ـ فروردین 1371، 9. درباره دکتر حسن مکی (از فعالان نهضت اسلامی سودان). در پایان نیز اسناد و تصاویر و فهرست اعلام، کتب و اماکن می‌آید.
خسروشاهی در بخش اول این کتاب به زندگی و فعالیت‌های دکتر حسن الترابی می‌پردازد. ترابی از آغاز با تغییر ظاهر و حفظ اصول، چندین سازمان و حزب با نام‌های مختلف اخوان المسلمین، جبهه میثاق اسلامی، جبهه قومی ـ اسلامی و سرانجام الموتمر الشعبی العربی و الاسلامی، تشکیل داد و توانست در هر برهه ای به فعالیت های سیاسی خود ادامه دهد تا اینکه به علت اختلاف بنیادین و شدید با ژنرال بشیر به زندان رفت و از صحنه سیاسی برکنار شد. استاد خسروشاهی اختلافات دکتر ترابی و ژنرال عمر البشیر را اختلافات بر سر رهبری «کنگره ملی»، مخالفت دکتر ترابی با حکومت نظامیان، طرح انتخاب فرمانداران ایالتی با آرای مستقیم مردم و نه انتصاب آنان توسط رئیس جمهور و نحوه مواجهه با مسأله جنوب سودان بیان می کند.
دیدگاه ها و نظرات دکتر حسن الترابی به روایت استاد خسروشاهی
خسروشاهی در بخش «تجدید نظر طلبی یا نواندیشی» به بیان دیدگاهها و افکار و نظرات دکتر ترابی می‌پردازد که بعضاً حاکی از نواندیشی و تجدیدنظر طلبی وی دارد که مخاطبان فارسی زبان تا کنون کمتر آنها را شنیده یا خوانده است و این بخش از ویژگی‌ها و تمایزات خاص این کتاب استاد خسروشاهی است که برخی از اندیشه ها و افکار و نظرات فقهی دکتر ترابی را برای نخستین بار در جامعه فارسی زبان بیان می‌کند.
وی درباره برخی از مهمترین نظرات و دیدگاه‌های دکتر ترابی می‌نویسد: 1- محور فکری شیخ حسن ترابی در دایره نواندیشی دینی در واقع نوعی تجدیدنظر طلبی در مسائل اسلامی و تعامل با جامعه بر پایه درک واقعیت‌ها و اهمیت مسأله زمان و مکان در بررسی امور جاری و قانونی بود و روی همین اصل او معتقد بود که باب اجتهاد بسته نیست و اجتهاد نمی‌تواند فقط در چهار ائمه مذاهب اهل سنت منحصر شود، بلکه هر انسان عالم مسلمان و آگاه به زمان و مسلط بر اصول شریعت می‌تواند درباره همه چیز اجتهاد داشته باشد و نوآوری کند و در همین رابطه او به مسأله «عُرف» که در فقه شیعه جایگاه ویژهای دارد، به مثابه یکی از منابع قانونگذاری تأکید می‌کند و مسأله «استحصاب» را هم یکی از منابع تشریع می‌شمرد.(ص49)
2- ترابی معتقد بود که روش سنتی و قدیمی در استنباط احکام و قانونگذاری مورد نیاز برای اداره کشورهای اسلامی کافی نیست؛ زیرا که شرایط زمان ما با شرایط و نیازهای قرون پیشین یکسان نبوده و اعتماد به آن روش‌ها دیگر برای عصر ما سازنده و کافی نیست.(ص49)
3- ترابی فقه اهل سنت را به علت اجتناب و دوری عملی از اجتهاد، فقهی جامد و غیر پویا می‌نامید و منحصر کردن درک دین یا میراث فقهی به سنت پیشینیان صالح را پاسخگوی نیازهای انسان عصر ما نمی‌دانست. ترابی در همین رابطه مطرح «علم اصول جدید» برای باز شدن باب اجتهاد پویا را پی‌ریزی کرد و در این راستا کتابی هم تحت عنوان «تجدید اصولالفقه» منتشر ساخت و خواستار ایجاد تحول در میراث فقهی با توجه به عناصر ثابت ـ کتاب و سنت ـ و متناسب با تفاوت‌های محیطی و فرهنگی و اجتماعی و مادی گردید... باید پذیرفت که ترابی در این مسیر، فتاوی خاص و شاذی هم در زمینه‌های مختلف صادر کرد که مورد خشم مفتیان وهابی و بعضی از شیوخ سنتی الازهر قرار گرفت.(صص50و51)
4-ترابی در انتقاد از فقهای اهل سنت مدعی شد که معنی ندارد عدهای به عنوان مفتی و فقیه، بقیه مردم را از این مهم [فهم شریعت] محروم بدارند، بلکه هر مسلمانی با تحصیل شرایط و مراتب می‌تواند به این مقام برسد و ضرورتی ندارد که فارغالتحصیل جامعه الازهر یا الجامعه الاسلامیه بالمدینه المنوره باشد...(ص52)
5- او اصولاً معتقد بود که بیعت سازمانهای اخوانی در جهان و کشورهای اسلامی دیگر، فقط با مرشد مصری، مقیم قاهره، با اصول اسلامی سازگار نیست و مفهومی ندارد، بلکه با حفظ اصول و وفاداری به مبانی فکری اخوانی، اخوان المسلمین هر کشوری باید مرشد خاص خود را در درون آن کشور و متصل با رهبری در قاهره داشته باشد که البته بعدها این ایده با اختصاص عنوان جدید «المراقب العام» برای رهبران سازمانهای اخوانی در بلاد دیگر پذیرفته شد.(ص53)
خسروشاهی پیش از این کتابی مستقل تحت عنوان «حرکت اسلامی سودان، تاریخ و اهداف، از آغاز تا امروز» را در سال 1390 به همت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر کرده است که در آن ضمن بررسی تاریخ جنبش های اسلامی در سودان، از جمله حرکت مهدیه، اخوان المسلمین، حزب الامه و المیثاق الاسلامی و... به اندیشه های رهبری آن ـ به ویژه شیخ حسن الترابی ـ هم پرداخته است که می تواند برای اهل فرهنگ و تاریخ و علاقمندان به مسائل جنبش های اسلامی در جهان معاصر و رهبری آنها مفید باشد.
آشنایی با دکتر حسن مکی سودانی و کتابش درباره انقلاب اسلامی ایران
نویسنده در پایان این کتاب، به زندگی و آثار دکتر حسن مکی (متولد 1950 میلادی الحصا حیصای سودان) می پردازد. حسن مکی دکترای پژوهش‌های آفریقایی ـ آسیایی را از دانشگاه خارطوم سودان دریافت کرد و به نشر دعوت اسلامی در کنار حرکت اسلامی سودان در جنوب سودان و منطقه دارفور فعال بود و در انگلستان، «مؤسسه اسلامی لستر» را تأسیس کرد و آثار ارزشمندی را منتشر کرد به ویژه در زمینه حرکت‌های اسلامی در آفریقا، مسأله تبشیر (مسیحی سازی) در آفریقا و به ویژه سودان و همچنین تحلیل انقلاب اسلامی ایران (حرکه البعث الاسلامی فی ایران.)
خسروشاهی درباره کتاب اخیر دکتر حسن مکی می‌نویسد: «حرکه البعث الاسلامی فی ایران» یکی از آثار ارزنده دکتر حسن مکی است که در واقع تحلیل تاریخی و جامعی از حوادث گوناگون ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی است. او در این کتاب به طور مشروح، تعاون و همکاری حرکت‌های اسلامی بلاد عربی، بهویژه سودان ـ با نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری آیت‌الله کاشانی و نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران را گزارش کرده است. این کتاب در سال 1990 میلادی در «ام درمان» سودان، از طرف «بیت المعرفه للانتاج الثقافی» در 300 صفحه منتشر شده است.(صص82 و 83)