امام حسین(ع)؛ الگوی تسلیم‌ناپذیری

شاعر معاصر و شاعر مدرن، به‌دنبال پناهگاه و چراغ راهی است که در پرتو آن، بتواند آرمان‌های خود را پیدا کند و هویت از دست رفته خود را باز یابد. وی به‌دنبال الگویی است که بنیان فکری از هم فروپاشیده او را بازسازی کند و قد خمیده و ذلت‌بار وی را در برابر ستم‌ها و ستمگران راست و پایدار کند.

بسیاری از نویسندگان و شعرای معاصر عربی، شخصیت امام حسین(ع) و قیام و انقلاب جهانی او را در آثار نثری و شعری خود، بازتاب داده‎اند که در این راستا علی نظری، مدرس ادبیات عرب دانشگاه لرستان در یادداشتی با عنوان «ادبیات مقاومت عربی در پرتو حماسه حسینی» به این موضوع می‌پردازد:

امام حسین(ع)، انسان همیشه جاودان، برای بسیاری از اندیشمندان و انسان‎های آزاده و آزادی‌خواه، همواره چراغ راه و ساحل امن ایمان و هدایت است. در این میان، بسیاری از نویسندگان و شعرای معاصر عربی، شخصیت امام حسین(ع) و قیام و انقلاب جهانی او را در آثار نثری و شعری خود، بازتاب داده‎اند. 

شاعر معاصر عربی همچون انسان معاصر و جهان مدرن، امام حسین(ع) و تسلیم‌ناپذیری و ایستادگی‌اش در برابر ستم و انحراف و بی‌عدالتی و هرزگی را، راه برون‌رفت از صدها مسئله‌ای می‌داند که پیش‎روی دارد از بن‎بست‌های فکری و عملی و فروماندن در حل مسائل، تا بحران هویت و شخصیت و تا پرسش‌های متعددی که لحظه به لحظه بر ساحت شعرش عرضه می‎شود و از بن‎بست در حل مشکلات عقیدتی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، دینی و مذهبی گرفته تا حیرت و سرگردانی و دودلی و شک و تردید در اهداف و آرمان و راه و روش او پاسخ روشنی برای آنها ندارد.

بر همین اساس شاعر معاصر و شاعر مدرن، به‌دنبال پناهگاه و چراغ راهی است که در پرتو آن، بتواند آرمان‌های خود را پیدا کند و هویت از دست رفته خود را باز یابد. وی به‌دنبال الگویی است که بنیان فکری ازهم فروپاشیده او را بازسازی کند و قد خمیده و ذلت‌بار وی را در برابر ستم‌ها و ستمگران راست و پایدار کند.

شاعر معاصر مانند دیگر انسان‌های معاصر در جست‌وجوی انسانیتِ انسان و کرامت خدشه‌دار و لگدمال شده است و به‌عبارت دیگر در جست‌وجوی الگویی است که بتواند یک‌جا و فراگیر، همه مسائل پیش‌روی او را حل کند و برای پرسش‌هایش پاسخ باشد. بر همین اساس هر شاعری به فراخور ظرفیت و استعداد و دانش و بینش خود به‌دنبال شخصیتی است از میان شخصیت‌های تاریخی، دینی و گاه ادبی و اسطوره‌ای، که بتواند چراغ راه او و جامعه پیرامون و زیستگاه او باشد. در این میان بدون‎شک امام حسین(ع) و حماسه بزرگ و انقلاب خونین کربلا، الگوی حسنه‌ای است که توجه بسیاری از شعرای معاصر و مدرن و پسامدرن را به خود جلب کرده است.

از این روی، بسیاری از شعرای معاصر عربی در جهان مدرن خود، امام حسین(ع) و قیام و انقلاب او را الگویی تمام‌عیار برای برون‌رفت و حل مسائل پیش‌روی خود و جوامع خود می‌دانند.

بسیاری از شعرا، زیستِ پاک و حماسی و قهرمانانه و تسلیم‌ناپذیر امام حسین(ع) را به‌عنوان الگویی برای کسانی می‌دانند که انسانی و درست زندگی کردن را آرمان خود ساخته‌اند. لذا زیستی حسینی، توصیه می‌کنند و آن‌را در میدان و ساحت شعر خود آشکار و پنهان، هنری، ظریف، ادیبانه و شاعرانه بازتاب می‌دهند و انسان معاصر را به سمت و سویی حرکت می‌دهند که راه نجات از مصائب روزگار را نه در تسلیم و سازش در برابر زورگویان و مستکبران و نظام سلطه می‌داند، بلکه او را فرا می‌خوانند که برای رستگاری و نجات از ظلمت، جهل، خودخواهی، گمراهی، تلاطم، حیرت، تردید و شک، در جست‌وجوی کشتی نجات امام حسین(ع) باشد و به او می‌آموزند که در پرتو نور چراغ هدایت قیام خونین عاشورا است که می‌توان خود را به ساحل امن و امان و ایمان و ثبات و سرافرازی و استقلال و آزادی رساند.

قطعه شعر «يا ليلةَ عاشوراء» از شاعر معاصر عراق، عبدالكريم أحمد عاصی المحمود، ازجمله سروده‌هایی است که در خور توجه و پردازش است.شاعر در سرایش سوزناک و البته افتخارآمیز و حماسی‌اش، از شبی یاد می‌کند که خود «شب»، عاشق شهادت است شبی که به عشق شهادت، هم‌نوای با عاشقان حسین، پیشانی خود را برای ذبح و شهادت بر زمین می‌گذارد و می‌مالد و در زمین کربلاء بیتوته می‌کند و همان‌جا در گذار از خود، شب را یا به‌عبارتی، خود را سپری می‌کند و از خود عبور می‌دهد و این شب، چیزی نیست جز شب عاشوراء «يا ليلةَ عاشوراء/ يا ليلةً باتت معفّرة الجبين/ ومضاءةً عشقاً يتوق الى الشهادة/ وبلا هوادة» شاعر، شب را اسماعیل‌وار، تسلیم حق می‌داند و عاشق قربانی شدن در اطاعت از حق و اوامر الهی «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْىَ قَالَ يَابُنىَ إِنىّ‏ أَرَى‏ فىِ الْمَنَامِ فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ / أَنىّ‏ أَذْبحَكَ فَانظُرْ مَا ذَا تَرَى‏  قَالَ يَأَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ  سَتَجِدُنىِ إِن شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابرِينَ/ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِينِ/ وَ نَادَيْنَاهُ أَن يَإِبْرَاهِيمُ/ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءْيَا  إِنَّا كَذَالِكَ نجَزِى الْمُحْسِنِينَ/ إِنَّ هَذَا لهَ وَ الْبَلَؤُاْ الْمُبِينُ/ وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ» چنان‌که در آیه 101 تا 107سوره صافات آمده است: «ما او [ابراهيم‏] را به نوجوانى بردبار و صبور بشارت داديم!، هنگامى‌كه با او به مقام سعى و كوشش رسيد، گفت: «پسرم! من در خواب ديدم كه تو را ذبح می‎كنم، نظر تو چيست؟» گفت «پدرم! هر چه دستور دارى اجرا كن، به خواست خدا مرا از صابران خواهى يافت!».

شب عاشورا به پیروی از آقازاده اول جهان اسلام و گرامی‌ترین نوادگان پیامبراعظم(ص)، عاشقانه و به عشق دیدار محبوب و یگانه معبود، شمشیری را می‌بوسد که فردا او را به شهادت خواهد رساند: «عشقاً يقبّل سيفَ قاتله اللعينْ» شبی که تن به هیچ  تسلیمی نمی‌دهد و لباس زبونی بر تن نمی‌کند و در برابر هیچ سرکشی، سر فرود نمی‌آورد: «ولذلّةٍ لا يستكينْ».

شاعر، با الهام از آیه 146 سوره مبارکه آل‌عمران و به کمک قدرت تخیلش، شب عاشوراء را به‌مثابه مردانی ربانی و الهی معرفی می‌کند که در رکاب امام زمانش می‌جنگد و مقاومت می‌کند و در برابر مصیبت‌ها و بلایا، هیچ سستی و رخوت و سازشی از خود نشان نمی‌دهند زیرا در مسیر حق و الله گام می‌نهند «وَ كَأَيِّن مِّن نَّبىِّ قَتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابهَمْ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ وَ مَا ضَعُفُواْ وَ مَا اسْتَكاَنُواْ  وَ اللَّهُ يحُبُّ الصَّابرِينَ/ وَ مَا كاَنَ قَوْلَهُمْ إِلَّا أَن قَالُواْ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ إِسْرَافَنَا فىِ أَمْرِنَا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انْصرُنَا عَلىَ الْقَوْمِ الْكَفِرِينَ/ فَاتَئهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَ حُسْنَ ثَوَابِ الاَخِرَةِ  وَ اللَّهُ يحُبُّ المْحْسِنِينَ» چنان‌که در آیات 146 تا 148 سوره آل‌عمران آمده است: «چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ كردند! آنها هيچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسيد، سست و ناتوان نشدند و تن به تسليم ندادند و خداوند استقامت‏‌كنندگان را دوست دارد».