چرا قدرت خدا به محالات تعلق نمی‌گیرد؟ / اقوال تفسیری درباره تین و زیتون

به گزارش ایکنا، آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، 17 آذرماه در ادامه جلسات تفسیر خود، به تفسیر سوره مبارکه تین پرداخت و گفت: در این سوره مبارکه، خداوند به تین و زیتون قسم خورده است؛ مشهور معتقدند که این دو، دو نوع درخت و میوه هستند و چون از درختان بهشتی هستند، به آنها قسم خورده شده است. البته معنای دیگری در مورد آنها گفته شده که با قسم‌های بعدی سازگاری بیشتری دارد «وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ ﴿۱﴾؛ وَطُورِ سِينِينَ ﴿۲﴾ وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ».

وی افزود: تین و زیتون نام دو کوه در منطقه شامات است؛ تین کوهی در دمشق و زیتون کوهی است که بیت‌المقدس روی آن قرار گرفته است. قسم خوردن به این کوه‌ها به خاطر این است که شامات و بیت‌المقدس جایگاه بعثت بسیاری از انبیاء و از طرفی درختان انجیر و زیتون هم در آن زیاد است و اینکه این دو به معنای دو کوه و مکان جغرافیای گرفته شوند، با ادامه آیات سازگارتر است.

استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: طور سینین در لغت به معنای کوه مبارک، اما مقصود کوهی است که خداوند با حضرت موسی(ع) سخن گفت و او آتشی از دور دید و خدا فرمود کفش‌هایت را بیرون بیاور و او موسی کلیم‌الله شد. «وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ»؛ در آیه بعد به بلد امین یعنی کعبه و شهر مکه قسم خورده است که در تداوم مکان‌هایی است که سایر انبیاء در آن مبعوث شدند.

وی اضافه کرد: در تفسیر قمی بیان شده که مراد از تین، مدینه، زیتون، بیت‌المقدس، طور سینین، کوفه و بلد امین هم مکه است؛ البته در همین تفسیر باز ذکر شده که تین، پیامبر(ص)، زیتون، امام علی(ع)، طور سینین، امام حسین(ع) و امام مجتبی(ع) و بلد امین سایر ائمه(ع) هستند.

تأویل تین و زیتون

استاد حوزه علمیه گفت: روایتی را شیخ صدوق در خصال ذکر کرده و آورده است که  امام کاظم(ع) از پیامبر(ص) روایت کرده است که خداوند از هر چیزی 4 تا را انتخاب کرده است؛ از ملائکه، جبرئیل، میکائیل و اسرافیل و عزرائیل، از انبیاء، ابراهیم، داود، موسی و محمد(ص)، از شهرها هم چهار مورد که تین و زیتون و ... است. از زنان چهار مورد که مریم(س)، خدیجه(س) و حضرت زهرا(س) و آسیه است.

وی اظهار کرد: شیخ حر عاملی هم این روایت را از معانی الاخبار صدوق نقل کرده است. البته ظاهراً برخی از این موارد، تأویل است و سند معتبر ندارد، اما اینکه تین و زیتون را مکان گرفته، مؤید آن تفسیری است که گفتیم و تین حمل بر کوهی در شام می‌شود.

آیت‌الله هادوی تهرانی با بیان اینکه در تداوم قسم به این آیات، جواب قسم بیان شده است، اضافه کرد: خداوند بعد از این قسم‌ها فرمود: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ» ما انسان را در بهترین وضعیت خلق کردیم و سپس او را به اسفل سافلین فرستادیم، گفته شده که احسن تقویم بهترین وضعیت بدنی انسان یعنی دوره جوانی و اسفل سافلین هم دوره پیری؛ البته برخی مفسران دیگر از جمله شیخ طوسی از بصری و مجاهد و ... مقصود از اسفل سافین را جهنم بیان کرده است.  

معنای احسن تقویم و اسفل سافلین

آیت‌الله هادوی تهرانی گفت: علامه طباطبایی می‌گوید احتمال دارد «رددناه» به معنای قراردادن و «جعلنا» باشد، نه به معنای ارجاع دادن، ما به تبع علامه طباطبایی گفتیم یعنی انسان با بهترین قابلیت روحی خلق شده و ناظر به مراحل مادی و جسمی انسان نیست، ولی این انسان‌ها با این قابلیت به خاطر اعمال زشت و مسیر انحرافی به قعر جهنم می‌افتند، مگر کسانی که ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند و این گروه کم هستند که در آیات مختلف از جمله سوره عصر به آن اشاره شده است. 

وی همچنین در ادامه تفسیر سوره مبارکه بروج گفت: در آیات 12 و 13 این سوره فرمود: «إِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ؛ إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَيُعِيدُ»؛ این آیات از بطش و غضب شدید الهی سخن گفته و بلافاصله در آیه 14 فرمود که خدا همانطور که غضب شدید دارد، بخشنده و مهربان و اهل ود، غفران و گذشت است، صاحب عرش با عظمت و با مجد است؛ عرش الهی بسیار باشکوه است «ذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ».

تعبیر کنایی عرش

وی اضافه کرد: البته تعبیر عرش، کنایی است، نه اینکه واقعاً عرش جسمی باشد، بلکه کنایه از قدرت و سلطه خدا بر عالم وجود است. این خدای مهربان و دارای قدرت، «فعال لما یرید» است؛ یعنی هر آنچه را که بخواهد انجام می‌دهد و چیزی نیست که محدودکننده قدرت او باشد.

وی اضافه کرد: البته قدرت خداوند به محالات تعلق نمی‌گیرد، نه اینکه ضعفی در او هست، بلکه به خاطر این است که محال، ظرفیت تعلق ندارد و خارج از این چیزی نیست که خداوند آن را بخواهد و نتواند انجام دهد. به تعبیر علامه طباطبایی، خدا گرفتار خستگی و ملالت و ناتوانی نمی‌شود.

آیت‌الله هادوی تهرانی تصریح کرد: آیات شرح داده شده در واقع بسط آیات گذشته در باب پاداش دادن به بهشتیان است که فرمود برای مؤمنان جنات و باغ‌هایی در بهشت وجود دارد که از زیر آنها نهرها جاری است؛ همچنین فرستادن بدکاران به جهنم است.

استاد حوزه علمیه گفت: به هر حال طبق تعبیری که در ادعیه وارد شده، ما به خاطر غفور و ودود بودن خدا جسارت و تجری پیدا می‌کنیم، ما بدی می‌کنیم و خدا با ما مهربانی می‌کند، ولی باز کردارمان بدتر می‌شود. تجربه شخصی هر کدام از ما نشان داده که خدا چقدر مهربان است و بدی‌ها و زشتی‌های ما را می‌پوشاند؛ هرقدر ما متجاوز به حقوق و شخصیت دیگران و حرمت‌شکن هستیم و آبروی دیگران را می‌بریم، خدا کریم و رحیم و مهربان و ستارالعیوب و غفارالذنوب است: «کم من قبیح سترته و کم من فادح من البلاء اقلته و کم من عثار وقیته و کم من مکروه دفعته و کم من ثناء جمیل لست اهل له نشرته».