سعید بیابانکی در بیست‌وهفتمین برنامه چشمه حکمت ایکنا، که به مناسبت ماه مبارک رمضان تهیه شده، با درود به همه همراهان چشمه حکمت گفت: در ادبیات ما از کلمه «دل» چه در ادبیات عرفانی، چه در ادبیات اجتماعی و چه در ادبیات عاشقانه بسیار استفاده شده است. در این درس‌گفتار رصدی به اختصار خواهیم داشت برآنچه به مفهوم دل در ادبیات عرفانی اشاره رفته است.
عین‌القضات در تمهیدات راه خدا را در دل و حج واقعی را حج دل می‌داند و می‌گوید: ای عزیز! بدان که راه خدا نه از جهت راست است، نه ازجهت چپ، و نه بالا و نه زیر؛ و نه دور و نه نزدیک. راه خدا در دل است و یک قدم است.
مگر از حضرت مصطفی(علیه‌السلام) نشنیده‌ای که او را پرسیده‌اند «عین الله؟»؛ خدا کجاست؟ «فقال فی قلوب العباده المؤمنین»؛ گفت: در دل بندگان خود. «قلب المؤمن بیت الله» این باشد. دل طلب کن که حج، حج دل است.
سنایی در توصیف دل این‌چنین گفته:
هست بر سالکان به وقت بسیچ
راه دل را چو زلف زنگی، پیچ
دین ندارد کسی که اندر دل
مَر وِ را نیست، مغزِ دل حاصل
پاره گوشت نام دل کردی
دل تحقیق را به هل کردی
تو ز دل غافلی و بی‌خبری
دگر است آن دل و تو خود دگری
دل بود راه آن جهانی تو
لیک دل را زده ندانی تو
باطن تو حقیقت دل توست
هرچه جز باطن تو، باطل توست
دین ز دل خیزد و خرد ز دماغ
دین چو روز آمد و خرد چو چراغ
دل یکی منظری است ربانی
اندرو طرح و فرش نورانی
از سر جهل و روی نادانی
حجره دیو را چه دل خوانی
هست معراج دل به وقت فراق
قاب قوسین عقل و شرع دماغ
از در چشم تا به کعبه دل
عاشقان را هزار و یک منزل
دل که بر عقل مهتری دارد
نه به شکل صنوبری دارد
انتهای پیام