تاریخ و فرهنگ ایرانی نهفته در موزه فرش آستان قدس رضوی

هنگامی‌ که افراد از اقصی نقاط کشور به حرم مطهر رضوی مشرف می‌شوند، نقطه کانونی‌شان رسیدن به ضریح ثامن الحجج(ع) بوده و تمام توجه آنها بر زیارت، نمازخواندن، دعاکردن و... است که بسیار نیکوست اما حرم مطهر امام رضا(ع) جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارد که میراث فرهنگی و دینی ماست و باید آنها را بشناسیم.

یکی از مهم‌ترین موزه‌های حرم امام رضا(ع)، موزه فرش رضوی است. ساختمان سه طبقه موزه، در ضلع شرقی صحن کوثر و کنار موزه مرکزی واقع شده و از بزرگترین و تخصصی‌ترین موزه‌های فرش در خاورمیانه به شمار می‌رود. اغلب این فرش‌ها(حدود 90 درصد) هدایای عاشقان امام رئوف به حرم مطهر رضوی بوده است. در این موزه، فرش‌های دستباف و نفیسی از دوره‌های مختلف تاریخ ایران به نمایش درآمده‌اند. قدمت برخی از فرش‌های این گنجینه به بیش از 500 سال می‌رسد.

عبدالحسین ملک جعفریان، رئیس اداره گنجینه‌ها و موزه‌های آستان قدس رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص سابقه تاریخی نمایش فرش در موزه آستان قدس رضوی، اظهار کرد: سابقه تاریخی نمایش فرش در سال 1124 در موزه عمومی آستان قدس رضوی بود که با سه تخته فرش در یکی از تالارهای موزه آغاز شد.

وی ادامه داد: این روند تا سال 1377 ادامه یافت تا اینکه اولین گنجینه نمایش 40 تخته فرش افتتاح شد با اهدای روز افزون فرش به گنجینه آستان قدس رضوی احداث ساختمان مجزا برای نمایش فرش‌ها در دستور کار مسئولان قرار گرفت بنابراین موزه فرش به صورت اختصاصی از سال 1390 در یک ساختمان سه طبقه مستقل احداث و فرش‌ها به نمایش عموم درآمده است.

ملک جعفریان افزود: موزه فرش، مجموعه گران‌بها و نفیسی از فرش‌های تاریخی است که می‌توان جزو تخصصی‌ترین موزه‌های فرش ایران دانست. قدمت برخی از فرش‌های این مجموعه به 500 سال گذشته بازمی‌گردد. با مراجعه به این مجموعه می‌توانید از فرش‌های ارزشمندی همچون فرش‌های شاه عباسی، هفت شهر عشق، معراج  و... بازدید کنید.

رئیس اداره گنجینه‌ها و موزه‌های آستان قدس رضوی بیان کرد: این موزه مجهز به سیستم اعلان و اطفای حریق، نورپردازی و... است و دما و رطوبت را به صورت دیجیتال اندازه‌گیری می‌کند. در حال حاضر تعداد 102 فرش در معرض نمایش عموم قرار گرفته و 600 فرش در مخزن نگهداری می‌شوند، چرا که براساس قواعد موزه‌داری، اشیاء یک دوره استراحت را باید طی کنند که این نیز در موزه فرش جریان دارد و تمام فرش‌های در معرض نمایش براساس تناوب و طبق تصمیم کارشناسان به صورت دوره‌ای استراحت می‌کنند و همیشه در بازدید عموم نیستند، مگر فرش‌های مشهور که همیشه در معرض بازدید قرار دارند. اغلب فرش‌های این موزه به روش ایستاده و با شیب ملایم در معرض دید هستند.

وی بیان کرد: با توجه به اینکه ایران مهد فرش است و هر منطقه سبک خاصی از بافت را دارند، بنابراین تفاوت در چیدمان فرش‌ها لحاظ شده است، براین اساس فرش‌های پرده‌ای که بافت منطقه خراسان، کرمان، کاشان و اراک در طبقه همکف، فرش‌های بافت ایلات و عشایر فارس و ایلات و عشایر منطقه غرب و شمال غرب، اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری، کردستان و همچنین فرش‌های اهدایی مقام معظم رهبری در طبقه اول به نمایش در آمده‌اند.

رئیس اداره گنجینه‌ها و موزه‌های آستان قدس رضوی گفت: فرش‌های بافت مشهد و فرش‌های قدیمی از عصر صفویه که مربوط به 400 و 500 سال قبل بوده و از فرش‌های نفیس مجموعه است و در طبقه منفی یک در معرض نمایش عموم قرار گرفته است.

ملک جعفریان بیان کرد: قدیمی‌ترین فرش به نیم قرن پیش تعلق دارد و طبق اسناد و روایات مربوط به دوره صفوی است که اواخر قرن 10 ش توسط شاه عباس صفوی اهدا شده و معرف به قالی افشان شاه عباسی است. این فرش که کاربرد پرده‌ای در سردرب حرم را داشته است، از مجموعه نفایس موزه فرش و از نفایس دستباف بشر در جهان محسوب می‌شود که با تارهایی از ابریشم و گلابتون دوزی، نقره شده که محل بافت آن مشهد بوده است. ضمن اینکه سابقه فرش به قبل‌تر نیز بازمی‌گردد اما به ما نرسیده است.

رئیس اداره گنجینه‌ها و موزه‌های آستان قدس رضوی در خصوص شرایط فرش‌های اهدایی به موزه فرش آستان قدس رضوی، افزود: فرش اهدایی باید از لحاظ سبک، طرح، رنگ‌بندی، جنس الیاف و ... فاکتورهای خود را داشته و در سطح موزه باشد که این امر توسط کارشناسان مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر صلاحیت فرش احراز شود، آنگاه برای نگهداری در موزه پذیرفته می‌شود.

وی با اشاره به فرش‌های اهدایی طی دو سال اخیر، گفت: سالیان سال است که عاشقان بارگاه منور رضوی فرش‌های نفیس را به مجموعه اهدا می‌کنند، اما طی دو سال اخیر در مهر و آبان سال 1401 نیز 15 تخته فرش از سوی ستاد اجرایی فرمان امام خمینی(ره) و در اواخر سال 1401 نیز 133 تخته فرش دستباف توسط سیدطاهر صباحی به موزه فرش آستان قدس رضوی اهدا شد.  

ملک جعفریان افزود: فرش کتیبه‌ای با متن سوره «الرحمن» از دیگر مواردی است که به موزه فرش آستان قدس رضوی اهدا شده است. این فرش توسط بازاریان تهران به مقام معظم رهبری اهدا و سپس ایشان آن را به موزه فرش حرم مطهر رضوی اهدا کردند.

رئیس اداره گنجینه‌ها و موزه‌های آستان قدس رضوی گفت: موزه آستان قدس رضوی پر بازدیدترین موزه ایران است که براساس آمار در سال گذشته 801 هزار نفر از مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی بازدید داشتند که این در نوع خود بی‌نظیر بوده و با اختلاف رتبه نخست بازدیدکننده را در کشور داریم. از طرفی با توجه به اینکه موزه فرش در ساختمان موزه‌های آستان قدس رضوی قرار دارد، بنابراین سالانه حدود 500 هزار نفر از این موزه بازدید می‌کنند.

فرش‌های موجود در موزه فرش آستان قدس رضوی

یادآور می‌شود، تمام فرش‌های موجود در موزه فرش آستان قدس رضوی حاوی اصالت و هنری دیرینه هستند. نگهداری از بسیاری از این فرش‌ها نیاز به تخصص و دقت فراوان دارد. اغلب فرش‌هایی که در این موزه نگهداری می‌شود، یادگار دوره قاجار است. از جمله مهم‌ترین فرش‌هایی که در موزه فرش آستان قدس وجود دارد، می‌توان به فرش‌های قالی‌ها و گلیم‌های ابریشمین دوره صفویه (قالی‌های ایران و هند) که مخصوص حرم مطهر رضوی بافته شده‌اند، اشاره کرد.

قالی‌های پرده‌ای محرابی درختی، که در سال‌های 1320 تا 1322 توسط استاد کرمانی بافته شده‌اند. در گذشته بسیاری از قالی‌های پرده‌ای در ورودی‌های حرم مطهر رضوی نصب می‌شدند. قالی تصویری بارگاه امام رضا(ع)، قالی هفت شهر عشق که طرح هفت شهری را که مکان مقدس شیعیان است، نشان می‌دهد.

انواع قالیچه بته سراسری نظیر قالیچه بته سراسری قبادخانی، قالیچه بته هشت پر و…، انواع قالیچه تصویری نظیر قالیچه تصویری مسجد الحرام، قالیچه تصویری محمد رسول الله(ص)، قالی تصویری ویلهلم دوم امپراطور آلمان، از دیگر انواع این قالی‌ها است.

موزه فرش آستان قدس رضوی، همه روزه از ساعت 8 تا 12:30، همچنین در روزهای پنجشنبه و جمعه از ساعت 8 تا 11:30 میزبان علاقه‌مندان و بازدیدکنندگان است. این موزه در صحن کوثر و در مجاورت موزه مرکزی آستان قدس رضوی قرار دارد.