رمضان، ماهی‌ست که در آن معنای واقعی ایثار و صبر را می‌آموزیم. این ماه ما را به یکدیگر نزدیک‌تر و نور ایمان را در دل‌های‌مان روشن می‌کند. ماه رمضان گویی آینه‌ای‌ست که در آن می‌توان جلوه‌ای از زیبایی رحمت خداوند را دید و در پرتو آن، مسیری روشن به سوی پاکی و نور پیدا کرد. این لحظات عمیق و آرامش‌بخش، روح و جسم را به هم پیوند می‌دهد و مسیری از تعالی و آرامش می‌پیماید.
رژیم‌های فستینگ، به‌ویژه در قالب روزه‌داری رمضان، نه تنها به لحاظ مذهبی، بلکه از نظر سلامت روانی و جسمی اهمیت قابل توجهی دارد. در ادامه تأثیرات روزه‌داری بر عملکرد مغزی و سلامت روان براساس منابع علمی بررسی می‌شود.
مطالعات حاکی از افزایش رضایت از زندگی در روزه‌داران است. گروهی تحقیقاتی از دانشگاه میشیگان و دانشگاه جده در همکاری با یکدیگر و با هدف بررسی تأثیر روزه‌داری ماه رمضان بر رضایت از زندگی و استرس، به مطالعه درباره ۱۶۳ نفر پرداختند. این افراد عمدتاً اهل خاورمیانه بودند و از طریق آگهی‌های مساجد محلی، شبکه‌های اجتماعی و تماس با رهبران مذهبی جذب شده بودند.
طبق این مطالعه، رمضان بر سطوح استرس، اضطراب و افسردگی تأثیر محسوسی نمی‌گذارد؛ اما بر شادی و رضایت از زندگی مؤثر است و تجربه بهتری برای روزه‌داران رقم می‌زند. از آنجا که میان استرس و احساس رضایت از زندگی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، محققان تأثیر این عوامل را بر یکدیگر نیز بررسی کردند. درواقع افزایش عواملی مانند شادی ذهنی و رضایت از زندگی به کاهش استرس و افسردگی کمک شایانی می‌کند.
دانشکده پزشکی دانشگاه سائوپائولو در همکاری با بیمارستان سیریولیبانس در مطالعه مروری (Review Article) و با هدف بررسی تأثیر رژیم‌های فستینگ متناوب در تنظیم ریتم شبانه‌روزی و افسردگی، به بررسی ۱۵ مطالعه انسانی پرداختند.
طبق این مطالعه، رژیم‌های روزه‌داری در ساعات غیردوره‌ای ممکن است تأثیرات منفی بر ریتم شبانه‌روزی و خلقوخو داشته باشد؛ اما محدود‌کردن زمان تغذیه به ساعات اولیه روز باعث هم‌زمانی بیشتر با ریتم شبانه‌روزی و بهبود علائم افسردگی می‌شود. محققان این مطالعه می‌گویند که بررسی رژیم‌های فستینگ متناوب در افراد مبتلا به بیماری افسردگی اساسی (MDD)، به مطالعات بیشتری نیاز دارد و نمی‌توان براساس مطالعات موجود قضاوت منصفانه‌ای داشت.
جمعی از پژوهشگران دانشگاه شهید بهشتی تهران با هدف بررسی سطح پلاسمایی سروتونین، دوپامین، فاکتور نوروتروفیک مشتق‌شده از مغز (BDNF) و فاکتور رشد عصبی (NGF)، به مطالعه درباره ۲۹ فرد سالم روزه‌دار پرداختند. سروتونین، مولکول مرتبط با شادی و دوپامین، مولکول مرتبط با لذت و انگیزه شناخته می‌شود. BDNF عملکرد مثبتی در یادگیری، تقویت اتصالات عصبی و خاصیت ضدافسردگی دارد. NGF در بقا و ترمیم سلول‌های عصبی مؤثر است و همچنین می‌تواند تأثیرات مثبتی بر ایمنی بدن داشته باشد.
نتایج این مطالعه نشان داد که سطح پلاسمایی سروتونین، BDNF و NGF به‌طور قابل توجهی در طول ماه رمضان افزایش می‌یابد. در این مطالعه، تفاوتی در سطح پلاسمایی دوپامین دیده نشد. به این ترتیب، می‌توان برآورد کرد که روزه‌داری در ماه رمضان به اثرات مثبتی در وضعیت نورون‌ها، از جمله ساختار و عملکرد منجر می‌شود.
روزه بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تأثیری ندارد؛ اما سرعت، دقت و یادگیری در صبح بهتر است. جمعی از مؤسسات تحقیقاتی و پژوهشگران تونس در مطالعه‌ای راجع به کودکان، تأثیر روزه‌داری رمضان بر عملکردهای شناختی، مانند سرعت پردازش اطلاعات، زمان واکنش، تصمیم‌گیری و فرآیندهای توجه شنوایی را بررسی کردند.
نتایج این مطالعه نشان داد که روزه‌داری ماه رمضان تأثیری بر زمان‌های واکنش ندارد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که سرعت پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری در طول روزه‌داری، حتی در وظایف پیچیده‌تر، حفظ می‌شود. به این ترتیب، روزه‌داری رمضان تأثیری منفی بر عملکرد شناختی کودکان و نوجوانان سالم نمی‌گذارد و احتمالاً بر عملکرد تحصیلی یا سلامت روانی آن‌ها نیز بی‌تأثیر است.
جمعی از مؤسسات تحقیقاتی و پژوهشگران سنگاپور نیز با هدف بررسی سرعت پردازش، هوشیاری، یادگیری، عملکرد اجرایی و حافظه کلامی، ۲۹ ورزشکار را مورد بررسی قرار دادند.
نتایج این مطالعه نشان داد که روزه‌داری در ماه رمضان تأثیرات متفاوتی بر عملکردهای شناختی دارد. عملکردهای مرتبط با پاسخ‌های سریع و مستمر، مانند سرعت پردازش و هوشیاری بصری، در ساعات صبح (۹:۰۰) بهتر است و با نزدیک‌شدن به ساعات عصر (۱۶:۰۰) کاهش محسوسی می‌یابد. از سوی دیگر، عملکردهایی که بیشتر به دقت وابسته است و وابستگی کمتری به سرعت دارد، مانند یادگیری بصری و حافظه کاری، کمتر تحت تأثیر رژیم قرار می‌گیرد.
طبق این مطالعه، یادگیری و حافظه کلامی با نزدیک‌شدن به غروب آفتاب کاهش می‌یابد که ممکن است با ترکیبی از کاهش قند خون، کم‌خوابی و کم‌آبی بدن مرتبط باشد؛ همچنین مشخص شده است که تغییرات در ریتم شبانه‌روزی، الگوهای غذایی و خواب در طول ماه رمضان می‌تواند بر عملکرد شناختی تأثیر بگذارد.
مطالعات علمی متعدد در زمینه رژیم‌های فستینگ در سراسر جهان همچنان در جریان است. تأثیر این رژیم شگفت‌انگیز بر عملکردهای مغزی هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. درک کامل عملکرد این رژیم، به‌ویژه تأثیرات عمیق آن بر مغز انسان، نیازمند کاوش‌های بیشتر و نگاهی ژرف‌تر به عرصه ناشناخته‌های علمی است. تا این لحظه مطالعات علمی روزه‌داران را به رعایت روتین ثابت در وعده‌های غذایی، خواب منظم و متمرکز‌کردن کارهای مبتنی بر یادگیری در صبح تشویق می‌کند تا بتوانند در عین بهره‌مندی از آثار مثبت ماه مبارک رمضان، کمترین آسیب را به بدن خود وارد کنند.
آموزش‌های مهارتی که به تمرکز، سرعت زیاد و حافظه نیاز دارد، بهتر است در ساعات صبح صورت گیرد تا از کاهش عملکرد در ساعات پایانی روز اجتناب شود. این نتایج می‌تواند به ورزشکاران مسلمان و مربیان آن‌ها کمک کند تا برنامه‌های تمرینی خود را در ماه رمضان بهینه‌سازی کنند. مبتلایان به بیماری افسردگی نیز می‌توانند با نظارت پزشک خود از مزایای روزه‌داری بهره‌مند شوند و تجربه بهتری از نظر روانی و خلقوخو داشته باشند.
عطیه حیدری
انتهای پیام