رمزگشای متون کلاسیک فلسفه اسلامی

محمد جاودان، از شاگردان مرحوم محمدحسین حشمت‌پور و عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا با اشاره به نحوه آشنایی با خود با استاد حشمت‌پور گفت: من سال‌ها در دانشگاه قم شاگرد ایشان بودم و این رابطه استاد و شاگردی ادامه داشت و چندین متن کلاسیک را در متون کلامی خدمتشان تلمذ کردم؛ مثلاً کتاب «شوارق‌ الالهام» نوشته مرحوم فیاض لاهیجی از علمای دوره صفویه و داماد ملاصدرا که یکی از متون کلاسیک سطح عالی کلام شیعه است را نزد ایشان فراگرفتم. 

 

وی ادامه داد: مرحوم حشمت‌پور متن‌محور تدریس می‌کرد و تسلط بی‌نظیری نسبت به متون کلاسیک دوره اسلامی داشت و در تسلط بر فلسفه، عرفان، کلام اسلامی و متون حدیثی و فکری فرد بی‌نظیری بود. ما شخصی را در حد ایشان با این میزان از تسلط در گستره رشته‌های مختلف علمی نداشتیم. 

 

جاودان با اشاره به شیوه تدریس مرحوم حشمت پور بیان کرد: ایشان در دو قلمرو دانشگاه و حوزه درس می‌داد و با اینکه کلاس‌های دانشگاه عموماً یک ساعت و نیم هستند اما ایشان مقید بود تا کلاس‌هایشان دو ساعت باشد؛ حتی اگر ضمن تدریس سؤالی مطرح می‌شد زمان پاسخگویی به سؤالات را کم می‌کردند و دو ساعت تدریس می‌کردند. ایشان تعطیلی‌های رسمی را نیز به حساب نمی‌آوردند و کلاس‌های جبرانی می‌گذاشتند‌. استاد شب‌ها نیز به تدریس درس خارج فقه مشغول بودند. 

 

عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادیان با بیان اینکه ایشان به شدت به قوانین پایبند بود و شخص متشرعی بود گفت: متن‌های کلاسیک بسیار پیچیده‌اند و رموز دارند و متخصصی می‌خواهد تا این پیچیدگی‌ها را حل کند. استاد حشمت‌پور هنگام تدریس محتوا را بر متن تطبیق می‌داد و محتوای کلام را از درون متون استخراج می‌کردند. متون فلسفی دو مشکل عمده دارند؛ یکی آنکه مفاهیم محتوای فلسفی به دلیل انتزاعی بودن فهم دشواری دارد و مشکل دوم گنجاندن مفاهیم دشوار با ادبیات پیچیده‌ است. 

 

وی ادامه داد: متون ابوعلی سینا، خواجه نصیر طوسی، سهروردی، ملاصدرا و دیگر بزرگان بسیار سخت و پیچیده است و یکی از ویژگی‌های مدرنیته این بود که از دکارت به بعد گفته شد باید علوم را به زبان ساده‌تری بیان کنیم و از پیچیدگی و سخت‌نویسی دوری کنیم و متن ساده‌تری در اختیار مخاطبان بگذاریم. مرحوم حشمت‌پور به دلیل تسلطی که بر متون کلاسیک داشت از این متون رمزگشایی می‌کرد و نشان می‌داد که چگونه می‌توان محتوای یک متن سخت را متوجه شد و چگونه باید متون را رمزگشایی و فهم کرد؛ بنابراین یکی از بهترین استادان فن بودند. طبعاً وقتی محتوا را از متن فهم می‌کنیم و روش برداشت محتوای درست را یاد بگیریم، بسیار کمک کننده است زیرا کلیدی می‌شود تا قفل بسیاری از متون دیگر را باز کند. 

 

مدرس شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: میراث استاد حشمت‌پور بی‌نظیر است؛ زیرا ما استادی نداریم که بسیاری از متون کلاسیک را تدریس کرده باشد؛ خوشبختانه بسیاری از کلاس‌های ایشان ضبط شده و ما اکنون با میراث ارزشمندی مواجه هستیم و امیدواریم کسانی که به کار آنها مربوط می‌شوند بتوانند این تدریس‌ها را به شکلی منتشر کنند که عموم افراد بتوانند از آنها استفاده کنند و میراث ماندگار و جاودانه‌ای شود. کلاس‌های مرحوم حشمت‌پور هم در دانشگاه و هم در حوزه ضبط می‌شد و اکنون در حوزه و دانشگاه در دسترس است. 

 

وی با بیان خاطره‌ای از مرحوم حشمت‌پور گفت:‌ آقای حشمت‌پور برای تدریس، دوره‌ای به دانشگاه تهران دعوت شده بودند اما ایشان از آنجا حقوقی نمی‌گرفتند زیر گفته بودند چون از یکجا حقوق می‌گیرند برای بقیه تدریس‌هایی که می‌کردند حقوقی دریافت نمی‌کنند. مرحوم حشمت‌پور بسیار تقوا داشتند و بسیار در این مباحث احتیاط می‌کردند. 

 

جاودان با بیان اینکه مرحوم حشمت‌پور چند وجهی بود شرح داد:‌ یک جهت ایشان بعد علمی و تخصصی‌شان بود جهت دیگر بعد اخلاقیشان بود که بسیار متواضع و فروتن بودند و اگر کسی ایشان را می‌دید اصلاً فکر نمی‌کرد که فرد فاضل و دانشمندی است زیرا بسیار متواضع بودند و ساده می‌پوشیدند. استاد همیشه متبسم بودند و هیچگاه ندیدم که در کلاس‌ها عصبانی یا ناراحت شوند و هیچ تکبر و ادعایی نداشتند و هیچ تشخصی برای خود قائل نبودند. مرحوم حشمت‌پور انسان نازنینی بود که در روزگار ما یگانه و دردانه بودند. 

 

وی ادامه داد: ایشان از جهت تدین نیز تقید بسیاری به شرع داشتند و هیچ جا خارج از چارچوب‌های شرعی عمل نمی‌کردند بلکه در این موارد بسیار وسواس داشتند حتی بیش از آنچه شرع تعریف کرده بود عمل می‌کردند. استاد فردی متشرع، متخلق و عالم بودند. نکته دیگری که می‌توان درباره ایشان بیان کرد زهد ایشان است که بسیار انسان زاهد مسلکی بودند و اصلاً اهل دنیا نبودند به نسبت به آن بی‌اعتنا بودند. می‌توان گفت که ایشان در چارچوب زهد اسلامی، اخلاق اسلامی و تشرع اسلامی می‌گنجیدند. نکته انتهایی اینکه گرچه ایشان به عرفان تسلط داشتند اما نمی‌توان ایشان را در چهارچوب عرفان برد و ایشان را عارف نامید.