خطبه منا از جامع‌ترین و عمیق‌ترین بیانات اهل بیت علیهم‌السلام محسوب می‌شود که به حوزه مسئولیت سیاسی، اجتماعی و دینی علما و نخبگان جامعه پرداخته است و مسئولیت اجتماعی علما و نخبگان را یادآوری می‌کند.
اولین محور اصلی این خطبه «امر به معروف و نهی از منکر» به عنوان رکن اساسی اصلاح جامعه است و در این باره می‌فرمایند «اگر امر به معروف و نهی از منکر اقامه شد همه فرائض و واجبات دین محکم و مستقر می‌شوند.» بنابراین مسئله امر به معروف و نهی از منکر محور اصلی این خطبه محسوب می‌شود که استناد قرآنی آن نیز در آیه ۱۰۴ سوره آل عمران آمده است. در این آیه از قرآن می‌خوانیم «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ و باید از شما گروهی باشند که [همه مردم را] به سوی خیر [اتحاد، اتفاق، الفت، برادری، مواسات و درستی] دعوت نمایند، و به کار شایسته و پسندیده وادارند، و از کار ناپسند و زشت بازدارند؛ و اینانند که یقیناً رستگارند.»
بیشتر بخوانید:
اساسا در ضرورت جامعه‌شناختی امر به معروف، حضرت در خطبه منا اینگونه تبیین می‌کنند «این امر به معروف و نهی از منکر فلسفه‌‌اش دعوت به اسلام حقیقی و جلوگیری از ستم‌ها و مخالفت با ستمگران و تقسیم عادلانه منابع است.»
محور دوم خطبه «بُعد مسئولیتی علما و نخبگان جامعه» است و تحلیل انتقادی بر وضعیت موجود دارد و حضرت استناد می‌کنند به آیه ۷۹ سوره مائده که در این آیه از قرآن کریم نیز می‌خوانیم «كَانُوا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْكَرٍ فَعَلُوهُ ۚ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ آنان یکدیگر را ازکارهای زشتی که مرتکب می شدند بازنمی داشتند. مسلماً بد بود آنچه را انجام می دادند.»
امام در این بخش از خطبه می‌فرمایند «ای مردم درس بگیرید از آنچه خداوند شما را موعظه کرده.» حضرت سیدالشهدا(ع) علما را دعوت به عبرت گرفتن می‌کنند و مخاطب خود را علمای زمان خود قرار می‌دهند و به پذیرش مسئولیت اجتماعی و ایستادگی کردن در برابر ظلم‌های حاکم و فریاد عدالت‌خواهی و رسوا کردن فاسق و فاجر تأکید می‌کنند.
امام در رابطه با علما می‌فرماید «شما جماعتی هستید که به علم شهرت دارید و این شهرت برای شما مسئولیتی ایجاد می‌کند اما نسبت به وظیفه و مسئولیت خود کوتاهی می‌کنید».
در محور سوم خطبه منا نیز امام به «فلسفه حکومت اسلامی و انتقاد از انحرافات» می‌پردازند. ایشان در این بخش معیارهای حکومت اسلامی را بیان می‌کنند و عناصر کلیدی حکومت را کسانی که معرفت حقیقی دارند می‌دانند و امانت‌داری آنها و تشخیص حلال و حرام را معیار اصلی تصمیم‌گیری علما بیان می‌کنند و تأکید دارند علما باید بر اساس این معیار تصمیم بگیرند و فریاد بزنند.
ایشان در این بخش از خطبه تحلیل انتقادی از علما دارند و بیان می‌کنند که تمکین از ظالمان اتفاق می‌افتد. «امور دین به نااهل واگذار کرده‌اید و امور را در دست خود نگرفتید. به شبهات عمل می‌کنید و تصمیم‌گیری شما بر اساس شک و شبهه و تردید است و حکمرانی و اقدامات شما مبتنی بر پیروی از شهوات است.» و این بیانات انتقادات حضرت از وضعیت موجود آن زمان است.
در محور چهارم هم امام حسين(ع) «تحلیل روانشناختی از علما» ارائه می‌دهند و دلایل کوتاهی کردن علما را اینگونه بیان می‌کنند «اگر نمی‌خواهید در برابر ظالم سینه سپر کنید به این دلیل است که از مرگ می‌ترسید. دومین دلیل برای رضایت از وضعیت موجود آن است که شما دلبسته به دنیا شده‌اید و فراموشی نسبت به دنیای فانی دارید درحالی که این دنیا فقط سرا و گذرگاهی است تصور می‌کنید برای همیشه در اینجا هستید و باقی خواهید ماند.»
بله در ادامه بیان همین محورها، امام حسین(ع) به بیان نتایج این بی‌مسئولیتی علما نیز اشاره دارند و می‌فرمایند: در مقابل زیاده‌خواهی ظالمان کوتاهی نکنند و فریاد نزنند، ستم بر ضعفا حاکم خواهد شد و بردگی اجتماعی شکل خواهد گرفت و توده مردم دچار بردگی خواهند شد و نظام طبقاتی شکل خواهد گرفت و امکانات و بیت‌المال فقط در دست بخش خاصی از جامعه قرار می‌گیرد.
خطبه منا آغاز قیام امام حسین(ع) محسوب می‌شود، بنابراین ایشان اهداف این قیام را اینگونه بیان می‌کنند «با این روشنگری و بیان شفافانه نه رقابتی برای به قدرت رسیدن در دنیا دارم و نه طمعی برای رسیدن به اموال دنیوی دارم. اهدافی که از قیام و روشنگری دارم آن است که بتوانم سنت نبوی را زنده کنم و به اصلاح امور اسلامی بپردازم.»
روشنگری و اقدام علیه ایمنی ستم‌دیدگان و احیای فرایض الهی از مهم‌ترین اهداف خطبه منا به عنوان اولین قدم امام در قیام است.
یک جامعه مطلوب از دیدگاه امام حسین(ع) در خطبه منا آن است که در برابر رسیدن به اهداف الهی صبور باشد و برای رسیدن به یک جامعه مطلوب استقامت و صبر داشته باشند. مردم تحمل هزینه‌ها برای رسیدن به جامعه به دور از ستم را داشته باشند و مرجعیت دینی در جامعه شکل بگیرد، ملاک و مبنا در آن جامعه احکام دینی قرار بگیرد. حضرت در پایان خطبه اینگونه بیان می‌کنند «حمایت از رهبران صالح داشته باشید و در برابر ظالم و ظلم ایستادگی داشته باشند.»
انتهای پیام