ایرانی پیشتاز در علم‌آفرینیِ مسئولانه

مائده دهقانی تفتی، معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاددانشگاهی استان یزد به‌مناسبت چهل‌وپنجمین سالروز تأسیس جهاددانشگاهی در یادداشتی که در اختیار ایکنای یزد قرار داده، آورده است:

 

«جهاد دانشگاهی به عنوان یکی از نهادهای انقلاب اسلامی با هدف استمرار آرمان‌های انقلاب فرهنگی و پرورش محققان جوان و متعهد به نظام اسلامی ایران، 16 مردادماه 1359 پایه‌گذاری شد. این نهاد با اعتقاد به اینکه تحقیقات، پشتوانه و اساس توسعه و رشد فناوری ملی است، گسترش تحقیقات و شکوفایی استعدادها در سطح جامعه را در سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده و برای تحقق این امر کوشش‌های مستمری معمول داشته است.

 

 

• پژوهش‌های «مسئله‌محور و راهبردی»:  

در این حوزه باورمندیم که پژوهش اصیل، فرزندِ دردِ جامعه و نیازِ ملی است و رویکرد غالب عبور از پژوهش‌های انتزاعی و حرکت به سوی «تولید دانشِ کاربردیِ حل‌کننده مسائل و چالش‌ها» است. تمرکز بر اولویت‌های راهبردی در حوزه‌های فناورانه، علوم فنی مهندسی، توسعه پایدار و محیط زیست، قلب تپنده‌ی برنامه‌های پژوهشی این حوزه است. هر پروژه، پاسخی است به یک پرسش ملموس از بطن صنعت، سلامت، محیط زیست یا فرهنگ این خطه که در این راستا با تمرکز بر انعقاد تفاهم نامه‌هایی نه نمادین بلکه  مسئله محور با سازمان‌ها و یا بخش خصوصی و در ادامه  طرح پژوهشی در راستای  رفع چالش و یا نیاز کارفرما شروع می‌شود.

• «نوآوری نظام‌مند» در چرخه دانش تا خلق ثروت

این حوزه سعی کرده است تا به صورت نظام مند و عملی برنامه‌های خود را اجرا نماید و  رویکرد معاونت در این زمینه، تبدیل ایده‌های ناب به «فناوری‌های ارزش‌آفرین» و «محصولات دانش‌بنیان» است. پیوند ناگسستنی «پژوهش»، «توسعه فناوری» و «تجاری‌سازی»، بنیان عمل این حوزه را تشکیل می‌دهد.

• تمرکز بر حفظ ساختاری نیروی انسانی با ماهيت «نسل جهادیِ پژوهنده»:  

 رویکرد جهاددانشگاهی در این حوزه جذب و حمایت از پژوهشگران و نیروهای خلاق، متعهد و مسئولیت پذیر است که دغدغه حل مسائل و معضلات را از طریق به‌کارگیری علم و فناری داشته باشند. از اهم موضوعات و رویکرد مدنظر این حوزه انجام فعالیت‌های پژوهشی به صورت شبکه با جهاددانشگاهی در سایر استان‌ها است، بستری فراهم می‌کنیم که جوانان ایران‌زمین، پرچمداران علم‌آفرینی در منطقه شوند و ماهیت اصلی برند مقدس جهاددانشگاهی در واقع همان نیروی انسانی با روحیه جهادی، متعهد و دلسوز است که مهمترین و با ارزش‌ترین سرمایه‌ها در حوزه پژوهشی یزد هستند.

 

در یک کلام:  

رویکرد کلان سازمان جهاددانشگاهی استان یزد در حوزه معاونت پژوهشی با نظارت و راهبری سازمان یزد و همچنین معاونت پژوهشی جهاددانشگاهی کشور «تحول در زیست‌بوم پژوهش» با محوریت «تولید علم، فناوری ارزش‌آفرین و نیروی انسانی متعهد» است. این حوزه پلی مستحکم میان نظریه، عمل، دانشگاه و صنعت،آرمان و اثر خواهد ساخت تا سرفصل جدیدی در تاریخ علمی ایران رقم بخورد؛ چرا که باور داریم «پژوهش جهادگونه، پیشرانِ تمدن‌سازی نوین اسلامی است».

 

 

مأموریت معاونت پژوهشی را در سه گوهرِ متعالی می‌توان خلاصه کرد:  

• پژوهشِ نافعِ مسئله‌محور (تولید دانش راهبردی برای گشودن گره‌های توسعه‌ای در استان و حرکت در راستای اهداف یزد پایدار که دغدغه مسئولان استان است.) 
• خلق زیست‌بوم نوآوری (پل‌زنی میان نخبگان، صنعت و جامعه برای تبدیل ایده به ثروت(تجاری سازی))  
• تربیت پیشگامان علم‌آفرین 

چشم‌انداز این حوزه در استان یزد ایجاد پایلوتی در کشور جهت کمک به ترسیم «ایرانی پیشتاز در علم‌آفرینیِ مسئولانه» است؛ جایگاهی که در آن:  

• جهاد دانشگاهی به یکی از مراکز اصلی پژوهش‌های کاربردی  در منطقه بدل شده باشد
• ارائه خدمات در  مراکز خدمات تخصصی و آزمایشگاه‌های جهاددانشگاهی در بخش های  طبی و سلامت، خاک و مصالح ساختمانی، محیط زیست، از دیگر رویکردهای واحد پژوهشی در استان یزد در راستای اهداف برنامه یزد پایدار می‌باشد

این معاونت  با حمایت‌های  سازمان  جهاددانشگاهی یزد و کشور و از طرفی کار تیمی و شبکه ای نه تنها در تحقق مأموریت‌های خویش دارای عملکردی قابل قبول بوده و  با ایجاد تحول در نقشه‌ی علمی و در راستای اهداف توسعه استان و این منطقه از کشور، بلکه پرچمدار «پژوهشِ مسئولانه‌ی اثرگذار» شده است.

 

 

در دیار قنوت و قنات، کویرنشینانِ خردورز یزد، همواره پیوندی ناگسستنی با علمِ زندگی‌ساز داشته‌اند. معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی در این خطه، با تکیه بر سه اصل «مسئله‌شناسی بومی»، «فناوریِ هم‌توسعه‌ای» و «پاسخگوییِ اثرگذار»، پروژه‌های خود را در دل نیازهای واقعی این خاک ریشه‌دار ساخته است. 

 

• شروع پروژه هوشمندسازی ایستگاه‌های گاز استان  در راستای تفاهم نامه با شرکت گاز استان و جهاد دانشگاهی واحد زنجان
• فعالیت در زمینه اکتشاف آب‌های ژرف در یزد باهمکاری  و دانش  همکاران جهاد دانشگاهی صنعتی اصفهان
• برنامه ریزی جهت راه اندازی  فعالیت مرکز درمان در منزل جهاد دانشگاهی 
• توسعه فعالیت با محوریت  پروژه‌ی پایشِ سلامتِ شاغلانِ صنایع (کاهش  بیماری‌ کارگران با اصلاح پروتکل‌های ایمنی) 
• همکاری های چند جانبه با سایر واحدهای جهاد دانشگاهی کشور و شروع گسترده فعالیت های پژوهشی در یزد با دید همکاری شبکه ای 

محیط‌زیست:  

• حفاظت اکوسیستم حساس و شکننده کویری یزد با پژوهش های تخصصی در حوزه «مدیریت پسماندهای صنعتی،کشاورزی بیمارستانی و شهری» 
• راه انداری مرکز تخصصی پایشِ گازها و ذراتِ آلاینده‌ی هوا در محیط و در دودکش  در بخش صنعت و معدن 
• شروع پروژه تولید بیوکمپوست خانگی از پسماندهای کشاورزی (طرح پایلوت در مهریز) 
•  انعقاد تفاهم نامه همکاری با خانه معدن استان  و راه اندازی اولین مرکز مشاوره تخصصی محیط زیست معادن استان در سازمان جهاددانشگاهی استان یزد
• پایش آلاینده‌های هوای معادن و ارائه روش‌های کنترل و کاهش آلودگی با محوریت توسعه پایدار
• برگزاری اولین رویداد بهینه سازی مصرف انرژی و مدیریت سبز با توجه به نیاز جامعه و موضوع ناترازی انرژی
• حرکت در راستای پیاده سازی نظام جامع مديريت سبز با محوریت شهر و صنعت
• مقدمات راه اندازی ایجاد ساختار مرکز انرژی های خورشیدی با توجه به نیاز و از طرفی موقعیت اکوسیستمی استان در راستای اهداف مدیریت سبز
• توسعهٔ فعالیت ها در زمینه آموزش‌های تخصصی محیط زیست 

آزمایشگاه خاک و مصالح ساختمانی:

• اخذ گرید پایه ۱ سازمان نظام مهندسي ساختمان در زمینه آزمایشات( ژئوتکنیک،بتن)
• انجام بیش از ۹۰۰۰ طرح کارفرمایی(شهرداری ها،بنیاد مسکن، سازمان همیاری‌ها)
•   توسعه فعالیت‌های مرکز خاک با محوریت طرح‌های پژوهشی و کارفرمایی پروژه های استحکام بتن تیرهای چراغ برق
•  پروژه در راستای پژوهش و انجام پروژه تولید بتنِ خودترمیم‌شونده
• توسعهٔ فعالیت‌ها در زمینه آموزش‌های تخصصی(پیمانکاران،مشاوران،دانشجویان)

آزمایشگاه تشخیص طبی و طب کار:

• ارتقا کمیت و کیفیت خدمات تخصصی در آزمایشگاه تشخیص طبی

بانک خون بند ناف رویان: زنجیره‌ی زندگی  

• افزایش تعداد ذخایر نمونه‌ها 
•  برنامه ریزی جهت انعقاد تفاهم نامه همکاری با بیمارستان ها
• توسعهٔ فعالیت ها در زمینه آموزش‌های تخصصی بانوان  باردار و یا نومادران با دید کاهش فشارهای روانی

 

پویشِ سلامتِ کویر  

•  نیاز جامعه: دسترسی عادلانه به خدمات پزشکی در مناطق محروم 
•  راهکار علمی: راه‌اندازی «کلینیک‌های سیّار تشخیص زود هنگام دیابت و فشار خون» با پلتفرم‌های مرتبط با توجه به جایگاه رتبه ای استان در بیماری های دیابتی و فشار خون
•  دستاورد مورد انتظار: پوشش صد درصدی  روستاهای بالای ۵۰ خانوار 
• حرکت در راه‌اندازی پلتفرم جامعِ «غربالگری دیابت و فشار » با تمرکز بر ژن‌های بومی یزد  و علی الخصوص در مناطق محروم

هوشمندسازی با توجه به نیاز استان؛ جهشِ نساجیِ دانش‌بنیان  

• نیاز جامعه: ارتقای رقابت‌پذیری صنعت نساجی به‌عنوان رگ حیات اقتصادی یزد 
• راهکار علمی: توسعهٔ «الیاف هوشمند ضدباکتری» با فناوری نانو در همکاری با کارخانجات محلی 
• دستاورد مورد انتظار: تولید انبوه پارچه‌های پزشکی صادراتی + ایجاد تعدای شغل مستقیم  

پروژهٔ نجاتِ آبِ کویر  

• نیاز جامعه: بحران آب به‌عنوان دغدغهٔ نخست یزد 
• راهکار علمی: شروع پروژه ای جهت طراحی و استقرار «سامانهٔ هوشمند پایشِ کیفیِ منابع آب زیرزمینی» با حسگرهای IoT 
• دستاورد: کاهش هدر رفت آب کشاورزی  + احیای قنات تاریخی 
• شروع پروژه در راستای تدوین استانداردِ ملیِ «مصالح خشتیِ مقاوم به زلزله» با افزودنی‌های نانوپلیمری (جهت به‌کارگیری در مرمت بنای تاریخیِ ثبت‌شده در یونسکو)  

طلایِ سبزِ کویر (گیاهان دارویی)  

• نیاز جامعه: ایجاد اقتصاد مقاومتی در مناطق کم‌بهره 
• راهکار علمی: راه‌اندازی «پارک  گیاهان داروییِ مقاوم به شوری» با کشت  گونه هایی مثل آلوئه ورا
•  دستاورد مورد انتظار: توسعهٔ کشت در وسعت هکتاری از اراضی شور

معماریِ پایدارِ میراث جهانی  

• نیاز جامعه: حفاظت از بافت تاریخی یزد در برابر تخریب و فرسایش 
•  راهکار علمی: اجرای «پروژهٔ مرمتِ  بناهای خشتی» با مواد نانو‌مهندسی‌شده 
•  دستاورد مورد انتظار: استحکام‌بخشی بنای شاخص ثبت‌شده در یونسکو بدون تغییر ظاهری

در این مدت سپری شده، هر دستاورد،  خشتِ خاموشی بود که بر پایه‌ی نیازِ مردم و دراستای اهداف توسعه پایدار نهادیم، و بر آن،  سنگ‌بستِ نوآوری را با ملاتِ دانشِ جهادی استوار کردیم. این راه، همان قناتِ همتِ ماست که آبِ زندگی را از دلِ سنگ‌های دشوار می‌جوشاند.  فردا را امروز آفریدیم؛  آری، تمدنِ آینده، زاده‌ی پژوهشی است که دستانش به خاکِ وطن می‌سوزد.

 

1. چالشِ منابع:

•  کمبود بودجه‌های پایدار برای پروژه‌های بلند مدتِ فناورانه به‌ویژه در حوزه‌های نوین مانند پروژه های حفاطت محیط زیست، انرژی‌های پاک 
•  محدودیتِ دسترسی به تجهیزاتِ روزِ جهانی به‌دلیل تحریم‌ها و هزینه‌های سنگین واردات  

2. چالشِ نیروی انسانی:

•  مهاجرت نخبگانِ پژوهشی به مراکز استان‌های بزرگ یا خارج از کشور 
• فاصله‌ی مهارتیِ پژوهشگرانِ محلی با فناوری‌های نوظهور (نیاز به بازآموزیِ شتابان)
• عدم امکان و شرایط جذب نیروی تمام وقت طبق قوانین جهاد دانشگاهی که  چرا که جذب تمام وقت می‌تواند انگیزه ای برای همراهی نیروهای پروژه ای نخبه و توانمند در سازمان باشد .

3. چالشِ زنجیره‌ی نوآوری: 

•  ضعفِ ارتباط نظام‌مند با صنایع بومی جهت کاربردی‌سازیِ پژوهش‌ها 
•  کم‌رنگیِ نقش‌پذیریِ بخش خصوصی در سرمایه‌گذاریِ خطرپذیرِ فناورانه  

4. چالشِ زیرساخت‌ها: 

•  نیاز به ارتقای دستگاههای آزمایشگاه‌های تخصصی (خاک، مصالح، پزشکی) در برابر حجمِ فزاینده‌ی پروژه‌ها 
• نبودِ شبکه‌ی یکپارچه‌ی داده‌های پژوهشیِ استانی برای تصمیم‌سازیِ هوشمند  

5. چالشِ اداری: 

•  بروکراسیِ کندِ تخصیص بودجه‌های پژوهشی 
• دشواریِ تطبیقِ مقرراتِ ملی با نیازهایِ خاصِ اکوسیستمِ یزد  

• - طراحی «صندوق پژوهش‌های راهبردی یزد» با مشارکت صنایع پیشروی استان 
•  اجرای طرح «مدرسه‌ی تابستانیِ فناوری‌های پیشران» برای مهارت‌آفرینیِ نیروهای بومی 
•  پیاده‌سازیِ سامانه‌ی هوشمند «پژوهش‌یار یزد» برای کاهش بروکراسی 
•  توسعه‌ی همکاری‌های بین‌استانی با مراکز علمیِ تراز اول کشور  

آنگونه که گذشتگانمان قنات را از دل کویر جوشاندند، امروز حوزه پژوهشیِ جهاد ما در یزد، قنات‌های دانش را از دلِ نیازهای مردم می‌جوشاند. این دستاوردها تنها قطره‌ای از دریای تلاش‌هایمان است؛ دریایی که هدفش نه پژوهشِ گزارش‌محور، که خلقِ «تاب‌آوریِ هوشمند» برای این سرزمین اسطوره‌ای است. به‌یاری خدا، هر پروژه‌مان نه یک پایان، که آغازی است برای جهادِ علمیِ بزرگ‌تر.

 

این چالش‌ها، گرچه چون تل‌های شنیِ کویر گاه راه را دشوار می‌کنند، اما معتقدم همین شطِ خشک‌لبی‌ست که قنات‌بان را خلّاق می‌پرورد!  ما در جهاد دانشگاهی یزد، چالش را نه دیوار که پلکانِ ترقّی می‌بینیم، و با توکّل بر خدایِ کریم، هر سختی را آبی خواهیم زد تا بذرهای پژوهشِمان، در خاکِ سختِ دشواری‌ها، درختانِ استواری شوند که ریشه‌ در اعماقِ این خاک دارند و شاخه‌ به افق‌های جهان می‌گسترانند.

 

با توجه به شعار جهاد دانشگاهی «علم، ایمان و عمل»، معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی یزد رویکردی  ترکیبی و مسئولیت‌محور را در پیش گرفته است. این معاونت با تکیه بر پایه‌های علمیِ مستحکم و اخلاق‌محوریِ نشأت گرفته از ایمان، پژوهش‌ها را به سمت حل چالش‌های کاربردی و نیازهای واقعی استان یزد هدایت می‌کند، به‌گونه‌ای که هر پروژه پژوهشی علاوه بر رعایت استانداردهای علمی، متعهد به توسعه پایدار، ارزش‌های اخلاقی و خدمت‌رسانی مؤثر به جامعه باشد. این رویکردِ سه‌بُعدی (علم، ایمان، عمل) در نهایت پژوهش‌های اثربخش، مسئولانه و همسو با پیشرفت منطقه را رقم می‌زند.