راهپیمایی اربعین هرساله میلیون‌ها زائر را از اقصی نقاط جهان گرد هم می‌آورد تا مسیر نجف تا کربلا را با پای پیاده طی کنند و ارادت خود را به امام حسین(ع) نشان دهند. این رخداد مذهبی علاوه بر بعد دینی، دارای ابعاد اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای است که در آن همبستگی، مهربانی و همدلی میان انسان‌ها به وضوح دیده می‌شود. به همین دلیل اربعین نه تنها یک مراسم مذهبی بلکه یک پدیده انسانی بی‌نظیر محسوب می‌شود که ظرفیت‌های هنری و سینمایی فراوانی را در خود جای داده است.
از نظر سینمایی این تجمع عظیم فرصتی است برای ثبت جلوه‌های متفاوت انسانی؛ از لحظات جمعی پرشکوه تا تجربه‌های فردی و شخصی هر یک از زائران. هر کدام از این روایت‌ها می‌توانند در قالب‌های مختلفی چون مستند، داستانی، حماسی یا حتی انیمیشن به تصویر کشیده شوند و مخاطبان متنوعی را جذب کنند. این تنوع ژانری به فیلمسازان این امکان را می‌دهد که به شکلی خلاقانه و اثرگذار به موضوع بپردازند و پیام‌های فرهنگی و معنوی عمیقی را منتقل کنند.
با پیشرفت فناوری‌های نوین تصویربرداری و تولید، فیلمسازان امروز می‌توانند از زوایای تازه‌ای این رویداد را به نمایش بگذارند؛ استفاده از دوربین‌های هوایی، واقعیت مجازی و تکنیک‌های جلوه‌های ویژه همه به تقویت اثر بصری کمک می‌کنند. در عین حال ثبت صحنه‌های روزمره و کوچک زندگی زائران، همچون کمک به یکدیگر و لحظات معنوی به اثر بعدی انسانی و روانی می‌بخشد که برای مخاطب قابل لمس و تأثیرگذار است.
ایکنا پیرامون این موضوع با جواد مزدآبادی، کارگردان سینما که در حوزه راهپیمایی اربعین تجربه ساخت چند فیلم را دارد، گفت‌وگویی انجام داده است. مزدآبادی از ظرفیت‌های گسترده این آیین بزرگ برای تولید آثار نمایشی می‌گوید و درباره چالش‌ها و فرصت‌های موجود در مسیر تبدیل این پدیده معنوی به زبان سینما توضیح می‌دهد. این گفت‌وگو فرصتی است برای شناخت بهتر ابعاد هنری و فنی پرداختن به موضوع اربعین که در ادامه خواهید خواند.
ایکنا - راهپیمایی اربعین هر سال میزبان میلیون‌ها زائر از سراسر جهان است. از نگاه یک فیلمساز چه ویژگی‌هایی باعث شده این رویداد معنوی چنین جایگاه ویژه‌ای در سطح جهانی پیدا کند و بتواند به عنوان سوژه‌ای ارزشمند برای سینماگران مطرح شود؟
راهپیمایی اربعین واقعاً یک پدیده بی‌نظیر است که از نظر مقیاس جمعیتی و معنوی نمونه مشابه چندانی در جهان ندارد. میلیون‌ها انسان با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف گرد هم می‌آیند تا یک پیام مشترک، یعنی عشق به امام حسین(ع) را به نمایش بگذارند. از منظر سینمایی این رویداد فرصت‌های فراوانی برای تصویر کردن عظمت، تنوع انسانی و لحظات شخصی و صمیمانه فراهم می‌کند. اربعین مثل یک قصه زنده و گسترده است که هم می‌توان عظمت جمعیت را به تصویر کشید و هم داستان‌های فردی و تأثیرگذار آن‌ها را روایت کرد. این تنوع موضوعی، فضای وسیعی را برای فیلمسازان ایجاد کرده که بتوانند در قالب‌های مختلف و با نگاه‌های گوناگون به آن بپردازند.
ایکنا - از منظر گونه‌های سینمایی به نظر شما کدام ژانرها و قالب‌ها بیشترین ظرفیت را برای روایت داستان‌ها و لحظات اربعین دارند و چرا این تنوع ژانری اهمیت ویژه‌ای برای سینماگران دارد؟
اربعین یک موضوع چندبعدی است که می‌تواند در قالب‌های مختلف سینمایی شکل گیرد. ژانر مستند به دلیل ثبت مستقیم و بی‌واسطه وقایع، طبیعی‌ترین گزینه است. اما اربعین فقط مختص ثبت رویداد نیست بلکه می‌توان در ژانر داستانی به شخصیت‌ها و قصه‌های فردی پرداخت؛ قصه‌هایی که عمق بیشتری به موضوع می‌بخشند و ارتباط عاطفی ایجاد می‌کنند. ژانر جاده‌ای با تمرکز بر سفر و تحول شخصیت‌ها کاملاً با اربعین همخوانی دارد چون خود این رویداد یک سفر بزرگ است که افراد را دگرگون می‌کند. همچنین ژانرهای حماسی و تاریخی به دلیل پیوند با مفاهیم ایثار و مقاومت می‌توانند مضمون اربعین را به شکل تأثیرگذار نمایش دهند. حتی قالب‌هایی مانند انیمیشن برای جذب مخاطب کودک و نوجوان، قابلیت بازآفرینی مفاهیم اربعین را دارند. این تنوع ژانری به سینماگران امکان می‌دهد تا با خلاقیت و نگاه تخصصی، سوژه را به سبک‌های مختلف روایت کنند و هر بار ابعاد تازه‌ای از آن را کشف کنند.
ایکنا - بسیاری معتقدند اربعین فراتر از یک آیین مذهبی یک روایت اجتماعی و فرهنگی بسیار گسترده است. شما به عنوان یک فیلمساز این جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی را چگونه می‌بینید و چه توصیه‌ای برای پرداخت سینمایی به آن دارید؟
واقعیت این است که اربعین فقط یک مناسبت مذهبی نیست بلکه یک پدیده اجتماعی و فرهنگی عظیم است. در طول مسیر، صحنه‌هایی از مهربانی و همدلی دیده می‌شود که برای همه قابل لمس است؛ از توزیع غذا و آب گرفته تا کمک به افراد نیازمند و خلق فضای صمیمیت بین زائران با ملیت‌های مختلف. این بخش‌های انسانی و اجتماعی، بهترین سوژه برای فیلمسازی هستند چون از کلیشه‌های مذهبی فاصله می‌گیرند و داستان‌هایی انسانی و ملموس ارائه می‌دهند.
راهپیمایی اربعین واقعاً یک پدیده بی‌نظیر است که از نظر مقیاس جمعیتی و معنوی نمونه مشابه چندانی در جهان ندارد. میلیون‌ها انسان با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف گرد هم می‌آیند تا یک پیام مشترک، یعنی عشق به امام حسین (ع) را به نمایش بگذارند
توصیه من به فیلمسازان این است که بیشتر به این روایت‌های خرد و ملموس توجه کنند و در کنار نشان دادن عظمت اجتماع، زندگی روزمره و روابط انسانی را به تصویر بکشند. این کار باعث می‌شود فیلم‌ها پیام جهانی‌تری داشته باشند و با مخاطبان بیشتری ارتباط برقرار کنند.
ایکنا - در جهان نمونه‌های مختلفی از ثبت آیین‌ها و رویدادهای جمعی وجود دارد، اما اربعین چه ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند جذابیت ویژه‌ای برای سینماگران ایرانی و حتی خارجی داشته باشد؟
جذابیت اربعین از دو عنصر کلیدی تشکیل شده؛ عظمت بی‌سابقه جمعیت و در عین حال لحظات بسیار شخصی و صمیمی میان افراد. وقتی یک فیلمساز قاب دوربینش را روی جمعیت میلیونی می‌گذارد، تصویری از قدرت و وحدت انسانی به نمایش می‌گذارد اما همین فیلمساز می‌تواند به همان اندازه به صحنه‌ای کوچک که دو نفر در حال کمک به هم هستند یا کودکی که با عشق به راه می‌افتد، توجه کند. این تضاد زیبا و بسیار انسانی، نقطه قوت اربعین است که باعث می‌شود هم سوژه‌های بزرگ و هم روایت‌های فردی بتوانند همزمان در یک فیلم جای گیرند. همین ویژگی، اربعین را از بسیاری رویدادهای جمعی متمایز می‌کند و برای هر فیلمساز جایی برای خلاقیت و بیان شخصی باز می‌گذارد.
ایکنا - از نظر بصری، اربعین چه قابلیت‌ها و فرصت‌هایی دارد که می‌تواند به یک تجربه سینمایی منحصربه‌فرد تبدیل شود؟
از نظر بصری، اربعین یک گنجینه است. مسیر طولانی نجف تا کربلا با مناظر متنوع طبیعی و شهری، هر کدام داستان خود را دارند. می‌توان از گستردگی بیابان‌ها، راه‌های خاکی و شلوغی شهرها به عنوان بک‌گراندهای مختلف بهره برد. رنگ‌ها، پرچم‌ها، لباس‌های مردم و حرکات جمعیت، همه ترکیبی ایجاد می‌کنند که برای چشم تماشاگر بسیار جذاب است.
ایکنا - نقش فناوری‌های نوین مثل دوربین‌های هوایی و واقعیت مجازی در ثبت و نمایش اربعین را چگونه ارزیابی می‌کنید و این فناوری‌ها چه تأثیری بر جذابیت و اثرگذاری آثار نمایشی خواهند داشت؟
فناوری‌های نوین در حال حاضر یک نقطه عطف برای ثبت و روایت رویدادهای بزرگ مانند اربعین هستند. استفاده از دوربین‌های هوایی می‌تواند عظمت جمعیت میلیونی را از زاویه‌ای بی‌نظیر و شگفت‌انگیز به تصویر بکشد که پیش از این امکان‌پذیر نبود. واقعیت مجازی و فناوری ۳۶۰ درجه نیز این فرصت را می‌دهد که مخاطب خودش را در میان جمعیت و مسیر اربعین حس کند و تجربه‌ای نزدیک به واقعیت داشته باشد. این فناوری‌ها نه تنها جذابیت بصری آثار را افزایش می‌دهند بلکه باعث می‌شوند فیلم‌ها اثرگذاری عاطفی بیشتری داشته باشند، چون مخاطب در فضای فیلم غرق می‌شود و حس حضور واقعی پیدا می‌کند. در کنار این، فناوری‌های جدید می‌توانند به بازسازی صحنه‌های تاریخی عاشورا و وقایع مرتبط کمک و عمق روایت را بیشتر کنند.
ایکنا - تولید آثار نمایشی درباره اربعین چگونه می‌تواند به ارتقای فهم عمومی از فرهنگ عاشورایی و ارزش‌های دینی کمک کند و این تأثیرگذاری چقدر برای جامعه اهمیت دارد؟
وقتی فیلمسازان با نگاه دقیق و هنرمندانه وارد موضوعی مثل اربعین می‌شوند، فرصت بزرگی برای انتقال پیام‌های عمیق فرهنگی و دینی به مخاطبان ایجاد می‌کنند. اربعین فراتر از یک مراسم مذهبی ساده است؛ یک نماد بزرگ از ایثار، عدالت‌خواهی و مقاومت در برابر ظلم است که با ساخت فیلم‌های موفق، این مفاهیم می‌توانند به شکل ملموس‌تر و زنده‌تر به مردم منتقل شوند. این تأثیرگذاری نه تنها باعث افزایش فهم عمومی می‌شود بلکه می‌تواند نقش مهمی در حفظ و تقویت هویت دینی و ملی ایفا کند. سینما قدرت دارد که احساسات را برانگیزد و ذهن مخاطب را به فکر وادارد و در نهایت، این امر به بالندگی فرهنگی جامعه کمک می‌کند.
ایکنا - در مواجهه با محدودیت‌های مالی و زمانی، چه راهکارهایی برای ساخت اثر باکیفیت درباره اربعین وجود دارد که هم پیام اثر حفظ شود و هم مخاطب جذب شود؟
مهم‌ترین نکته این است که خلاقیت و تمرکز بر داستان‌پردازی قوی جایگزین بودجه سنگین شود. با انتخاب یک یا چند شخصیت شاخص و تمرکز بر تجربه آن‌ها، می‌توان قصه‌ای تاثیرگذار و ملموس روایت کرد که نیازی به جلوه‌های ویژه گران‌قیمت نداشته باشد. بهره‌گیری از لوکیشن‌های واقعی و استفاده از نور طبیعی مسیر اربعین نیز به اصالت اثر کمک می‌کند. همکاری با تیم حرفه‌ای و شناخت دقیق فضای اربعین به فیلمساز اجازه می‌دهد در کمترین زمان و با کمترین هزینه، حداکثر تأثیرگذاری را ایجاد کند. این روش‌ها، به‌ویژه در سینمای ایران که محدودیت‌های مالی بخشی از واقعیت است، بسیار کاربردی و مؤثر هستند.
ایکنا - چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای تولید آثار نمایشی اربعین در فضای سینمای ایران وجود دارد و چه توصیه‌ای برای بهره‌برداری بهتر از این ظرفیت دارید؟
فرصت اصلی، وجود مخاطب گسترده و مشتاق به آثار مذهبی و آیینی است که زمینه‌ساز استقبال از تولیدات مرتبط با اربعین است. همچنین، تنوع فرهنگی و اجتماعی اربعین باعث شده تا سوژه‌های متفاوت و جذابی برای فیلمسازان فراهم شود. اما در مقابل، تهدیداتی مانند کلیشه‌سازی، کمبود حمایت مالی و عدم شناخت کافی از ظرفیت‌های اربعین وجود دارد که ممکن است باعث شود آثار تولیدی ضعیف و غیرمؤثر باشند. توصیه من به فیلمسازان و تولیدکنندگان این است که پیش از شروع هر پروژه، تحقیق و پژوهش گسترده‌ای درباره فضای اربعین انجام دهند، با زائران و اهل فن مشورت کنند و به دنبال نوآوری در روایت باشند تا اثرشان در میان انبوه آثار مشابه بدرخشد و ماندگار شود.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام