به گزارش ایکنا، نشست علمی
«بررسی تاریخ روش فقها در تبدیل گزاره‌های فقهی به هنجارهای اجتماعی؛ مطالعه موردی: دوره حمله مغول تا صفویه» از سوی
پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر با همکاری میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی در 26 مرداد برگزار شد. در این نشست حجت‌الاسلام الویری به موضوع مردم‌گرایی، الگویی برای سنجش نقش اجتماعی فقها پرداخت. در ادامه نشست، مهدیه مهدوی کنی؛ استاد دانشگاه امام صادق(ع)، با بیان اینکه منش و سیره بزرگان و فقها هنوز در حوزه و جامعه مورد توجه هست، گفت: گاهی ما از یک اتفاق و شخصیت در دوره معاصر سخن می‌گوییم اما از آن جهت که مورد تجربه واقع نشده است، نمی‌توان آن را اثربخش دانست اما در حال حاضر از دوره‌ای سخن می‌گوییم که آزمون خود را پس داده است.
وی افزود: متأسفانه اندوخته و اسناد مکتوب در مورد فقها در این دوره کم بوده است؛ بنده اسامی 200 فقیه را در سده هفتم و هشتم هجری استخراج کردم ولی زندگینامه و آثار چندانی از ایشان باقی نمانده است و 20 مورد مطالب استخراج شد که البته همین 20 مورد هم خیلی قابل اعتنا و استناد است.
مهدوی کنی افزود: اولین موضوع در رفتار فقها امیدآفرینی در بین مردم با رفتار خوبشان بود؛ تا جایی که در تمامی تراجم، حسن خلق در تعاملات اجتماعی، ساده زیستی و زندگی زاهدانه، مورد تأکیده بوده است.
استاد دانشگاه امام صادق(ع)، افزود: حمله مغول مانند جریان غزه آسیب بزرگی به جوامع اسلامی تحمیل کرد تا جایی که مستوفی گفته است جامعه آنقدر مورد هجوم توسط چنگیز و سلاطین دیگر قرار گرفت که وجود این فقها، اسوه اخلاقی برای مردم پیدا کرد و فقها هم شدیدا نسبت به این جایگاه مراقبت داشتند.
وی ادامه داد: در دوره مغول، خونریزی، فقر و گرایش جامعه به سمت تصوف وجود داشت اما با وجود این فقها بسیاری از مسائل کنترل شد؛ یعنی فقها حتی از حلال و تجملات حلال دست می‌کشیدند تا مردم هم پیرو آنان باشند. کسی مانند ابن طاووس به مقام نقابت دعوت شد و یا علامه حلی که مشاور حکومت شدند اما ثروت و قدرت آنان را فریب نداد و در همان زهدی زیستند که قبل از آن بودند.
مهدوی کنی با بیان اینکه گفته شده است امام حسین(ع) آنقدر مقروض بود که حضرت امام سجاد(ع) مجبور شدند زمین بفروشد و بدهی او را بپردازند، اضافه کرد: نقل است که سیدبن طاووس املاکی داشت که آن را فروخت و صدقه به فقرا داد؛ در مورد زهد بزرگی مانند ابن میثم بحرانی این داستان بیان شده است که او به حدی زاهد بود با اینکه بسیار فاضل و عالم بود شهره عراق شده بود؛ علمای عراق نامه به او نوشتند که درست نیست شما معتکف و در گوشه عزلت باشید و ابن میثم در جواب آنان گفت: من انواع علوم و فنون را فراگرفتم ولی تنگدستی و فقر مرا از رسیدن به هدف بازداشت و فهمیدم همه خوبیها فرع و مال و ثروت اصل است.
وی ادامه داد: وقتی این پیام به مردم رسید مردم او را شماتت کردند که تو قضیه را وارونه جلوه دادی و به خطا رفتی لذا ابن میثم تصمیم گرفت به عراق و مجلس علمی علمای آن جا برود اما خیلی زاهدمآبانه و با لباس ژنده رفت و نظر متقن و متین علمی خود را در جلسه بازگو کرد اما کسی او را تحویل نگرفت، فردا مجددا با لباس تمیز و مجلسی رفت و با اینکه نظر متقنی مانند روز قبل نداشت همه نظر او را تحویل گرفتند و آن ماجرا پیش آمد که غذا را در آستین لباسش ریخت و او فرمود؛ من خواستم شعری را که برای شما فرستادم بیان کنم.
فرهنگ سخاوت
مهدوی کنی اظهار کرد: بحث دیگر
فرهنگ سخاوت در بین فقها و علماست که به تأسی از ائمه(ع) بوده؛ آنها سعی می‌کردند در بین مردم با سخاوت رفتار کنند مثلا در مورد
ابن فهد حلی مطرح شده است که ایشان در مدرسه‌ای در حله زندگی می‌کرد و از اهل سخا و ملجا فقرا شناخته شده بود.
این پژوهشگر با بیان اینکه حسن تعامل و خوش مشرب‌بودن فقها از دیگری ویژگی فقها و علما در گذشته بود که در روایات بسیار مورد تأکید است، تصریح کرد: امام صادق(ع) در روایتی فرمودند: حسن معاشرت با خلق جز در گناه، از زیادی معرفت به خداوند است؛ فقها خود را مکلف به هدایت جامعه در مسیر توحید می‌دانستند و این حسن معاشرت از عبودیت آنان برمی‌خواست.
وی اضافه کرد: ابن طاووس سالیان طولانی در زهد و سلوک بود و در عین این سلوک با مردم تعامل مناسب داشتند و در آثارشان هم به آن تأکید داشتند؛ مردم هم شامل عامه مردم؛ اعم از شیعه و سنی و حتی کارگزاران حکومت بوده‌اند و این تعامل سبب شده است که در مقاماتی مانند نقابت قرار بگیرند.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: علامه حلی در وصیتی به فرزندش کسب رضایت الهی و پرکردن اوقات به تحصیل کمال و علم را توصیه و به خصوص بر حسن معاشرت بر مردم تأکید کرده است؛ نگاه بر روی علما عبادت و همنشینی با آنان سعادت است و فرزندش را از نفرین فقرا و تنگدستان بر حذر می‌دارد و می‌گوید؛ به خصوص با سادات و اولاد علی(ع) دلجویی و محبت خاص داشته باش. سیدبن طاووس هم به فرزندش توصیه‌های مشابهی در زمینه معاشرت با مردم دارد.
مهدوی کنی با بیان اینکه حاکمان صفویه هم این نوع وصایا را به قانون و بیانیه ارزشی برای کارگزاران خود تبیین و تعریف کردند و از آنان می‌خواستند اجرا کنند، ادامه داد: بحث دیگر مشکل‌گشایی فقها برای مردم بوده است؛ ابن طاووس مقتل مختصری را نوشت تا زائران کربلا در کنار کتب ادعیه با خواندن این کتاب از فضای عاشورا با خبر شوند لذا هیچ سندی در این کتاب بیان نشده است و آن هم به خاطر اختصار نویسی بوده است.
وی اضافه کرد: انتخاب دعا و مقتل برای مقابله با نهاد تصوف و خانقاه‌هایی بود که مغولان هم به آن دامن می‌زدند.
مقتل دیگر کتاب «ابن نما حلی» است که آن هم از اسناد کتب «منتهی آلامال» و «بحارالانوار» بسیار است؛ این مقتل هم مختصر و بدون تطویل و با زبانی شیوا و ساده است و اگر حاصل آن فقط اشک بر سیدالشهدا(ع) هم باشد شور و حرارتی را در افراد ایجاد کرده و می‌کند.
مهدوی کنی بیان کرد: لهوف کتاب تاریخی نیست بلکه بیشتر مرثیه سیدالشهدا(ع) برای زائران است و حتی پایه‌گذاری آن برای مراسم عاشورا در دوره معتصم، آخرین خلیفه عباسی است.
تعظیم ارزش‌های عبادی
استادیار دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه نکته دیگر در اثرگذاری گزاره‌های فقهی، فرهنگ‌سازی برای
تعظیم ارزش‌های عبادی است، اضافه کرد: ابن طاووس اولین کسی است که جشن تکلیف را جشن گرفت و حتی منجمی را دعوت کرد تا روز و ساعت دقیق تشرف فرزندش به تکلیف را مشخص کند و این روز را عید اصلی می‌دانست و اینکه در این روز نماز بخوان و صدقه بده و خودش هم 150 دینار برای جشن تکلیف صدقه داد.
تجلیل از جنبه ایجابی بحث
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین حامد قرائتی در سخنانی به عنوان ناقد، گفت: بنده نکات ایجابی بیان شده در سخنان ارائه‌دهندگان را قبول دارم و خوب و مورد تأیید و اثبات شده است که فقها ناظر به تحولات جامعه کنشگری فقهی داشتند و منفعل نبودند و صرفا هم به مباحث نظری نپرداخته‌اند از جمله بحث جشن تکلیف از سوی ابن طاووس.
وی با بیان اینکه تفقه در دین شاخه‌های مختلفی دارد، افزود: به نظر بنده باید این مطلب بیشتر روشن شود که منظور از فقیه در مقاله ارائه‌دهندگان چیست و آیا نقش فقیه به عنوان فقاهت تأثیرگذاری اجتماعی دارد یا تسلط او در شاخه‌های دیگر علمی هم در این مسئله مؤثر بوده است.
قرائتی اضافه کرد: مسئله دیگر اینکه رابطه متقابل فقه و جامعه طرفینی بوده است؛ یعنی گاهی ممکن است فقه متأثر از جامعه بود، از این جهت که از جامعه رنگ می‌گیرد و به جای حل بدعت و شبهه به سمت آن چرخش دارد مانند مستندسازی برخی امور مشهور در جامعه. البته گاهی حتی فقیه ممکن است در فتوایی به تقابل با جو عمومی جامعه بپردازد.
وی بیان کرد: اگر هدف مقاله روشن‌کردن نقش فقها در عرصه اجتماعی است مقاله به خوبی به آن پرداخته است ولی در نقش سلبی، این اتفاق نیفتاده است؛ زیرا فقها در دوره مورد بحث متأثر از تصوف و زهد صوفیانه بوده اند.
انتهای پیام