پیش از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، دو قبیله بزرگ اوس و خزرج، سال‌ها درگیر جنگ و خونریزی بودند که جنگ «بعاث» نمونه مشهور آن است. پیامبر اسلام(ص) پس از هجرت، با حکمت، نرم‌خویی و محور قرار دادن ایمان به خدا توانستند دشمنی‌های دیرینه را برطرف سازند. قرآن کریم به این نعمت وحدت اشاره دارد: «وَ اذْکُروا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکم إذْ کنْتُم أعْداءً فَألَّف بَینَ قُلوبِکم فأصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إخوَاناً» (آل عمران، ۱۰۳).ابتکار ویژه پیامبر گرامی اسلام تاسیس نظام «اخوت» (برادری اسلامی) بود.
پیامبر(ص) با ابتکار خود پیمان برادری بین مهاجران و انصار برقرار کردند. این پیمان نه فقط اختلافات اوس و خزرج را پایان داد، بلکه مهاجران بی‌سرپناه مکه را نیز در دل جامعه مدینه جای داد. در این پیمان، هر مسلمان با فردی از قبیله دیگر «برادر» شد، تا جایی که برخی حتی حاضر بودند دارایی خود را با برادر ایمانی‌شان تقسیم کنند و نمونه روشن آن، سعد بن ربیع و عبدالرحمن بن عوف است.
این اقدام، ساختار اجتماعی تازه‌ای به وجود آورد که بر پایه ایمان، عدالت و مساوات و نه بر اساس نسب و قبیله بود، بنابراین، رهبری پیامبر(ص) بر اساس ایمان، عدالت، مدارا و همبستگی اجتماعی توانست جامعه‌ای متفرق را به امتی واحد و منسجم تبدیل کند.
یکی از معجزات پیامبر گرامی اسلام(ص)، اعجاز اخلاقی بود که توسط آیات قرآن کریم در بین جامعه اعراب به وجود آورد. توشیهیکو ایزوتسو، اسلام‌شناس ژاپنی، در کتاب «مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید» تأکید می‌کند که معجزه پیامبر(ص) فقط قرآن نبود، بلکه تحول عمیق در ارزش‌های اخلاقی عرب جاهلی نیز بود.
روش اصلاح ارزش‌های اخلاقی عرب جاهلی بدین گونه بود که قرآن کریم برخی ارزش‌های اخلاقی اعراب مثلاً مهمان‌نوازی و بخشش را پذیرفتند و برخی از آنها را اصلاح کردند از جمله شجاعت جاهلی که به صورت جنگ‌طلبی بود، تبدیل به شجاعت در راه حق و عدالت شد و برخی را کاملاً دگرگون ساختند، مثلاً افتخار به نسب و قبیله جای خود را به تقوا و ایمان داد: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ» – حجرات، ۱۳.
نمونه‌هایی از مفاهیم اخلاقی که ایزوتسو توضیح می‌دهد عبارتند از:
کرم (بخشش و سخاوت) در جاهلیت نشانه بزرگی قبیله بود، اما پیامبر(ص) آن را به ارزش الهی تبدیل کردند که برای رضای خدا و خدمت به بندگان است. شجاعت، در جاهلیت به معنای خونریزی و جنگ دائمی بود، اما پیامبر(ص) آن را در راه دفاع از حق، مظلوم و ارزش‌های الهی تعریف کردند.
وفا و صداقت: مفهومی پراکنده در فرهنگ قبیله‌ای بود، اما پیامبر(ص) آن را به یک اصل اخلاقی جهان‌شمول و الهی ارتقا دادند. ایزوتسو نتیجه می‌گیرد که پیامبر اسلام(ص) با این اصلاح و بازسازی، یک نظام اخلاقی کاملاً جدید بنا کرد که توانست جامعه را از جهل و خشونت به سمت رحمت، عدالت و معنویت هدایت کند.
لذا پیامبر اسلام(ص) نه فقط یک رهبر سیاسی و اجتماعی توانمند بود که توانست قبایل متفرق مدینه را در قالب امت اسلامی متحد کند، بلکه با اصلاح و ارتقای ارزش‌های اخلاقی، الگویی جهانی و جاودانه برای اخلاق و معنویت معرفی شد.
انتهای پیام