وی افزود: صادقانه باید اذعان کنیم که برخی از جریان‌های افراطی، زمینه‌ساز تفرقه‌گرایی هستند، پژوهشگران تمدن معتقدند یکی از مهم‌ترین عوامل رکود و انحطاط تمدنی، تفرقه‌گرایی است و تجربه تاریخی نشان می‌دهد که دوران رشد و شکوفایی در تاریخ اسلامی نتیجه وحدت و انسجام بوده و رکود و انحطاط پس از آن ناشی از تفرقه بوده است.
این استاد دانشگاه ضمن بیان ویژگی‌های جریان‌های افراط‌گرا بیان کرد: جریان‌های افراط‌گرا با محدوداندیشی و دگم‌اندیشی (عداوت) مشخص می‌شوند و توانایی تعامل فکری با دیگر جریان‌ها را از دست می‌دهند، آنها مطلق‌گرا و جذب‌گرا هستند و تمرکز اصلی خود را بر تعصبات فرقه‌ای می‌گذارند، تفاخر فرقه‌ای و تکفیر دیگران از ویژگی‌های بارز آنهاست و این گروه‌ها به راحتی دیگر مسلمانان را از دایره ایمان خارج می‌دانند و حکم کفر صادر می‌کنند؛ نمونه‌های معاصر آن شامل وهابیت، طالبان و داعش است.
وی ضمن بیان ویژگی افراط‌گرایی که هویت جهان اسلام را مورد حمله قرار می‌دهد، ابراز کرد: جریان‌های افراطی همچنین دیگران را تحقیر می‌کنند و مسلمانان از مذاهب و اقوام مختلف را طرد می‌نمایند، خصومت، کینه‌توزی و زمینه‌سازی برای جنگ و منازعه نیز از خصائص همیشگی این جریان‌هاست، به گونه‌ای که تعصبات فرقه‌ای، قومی و مذهبی بیشترین ضربه را به تلاش برای ایجاد تمدن واحد اسلامی وارد کرده است.
عرفان تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی تفرقه‌افزایی جریان‌های افراطی، گذشته‌گرایی افراطی و ناتوانی در درک آینده جهان اسلام است، انعطاف‌ناپذیری در برابر پدیده‌های نوین فکری، مقاومت شدید در برابر تغییر، ظاهرگرایی، خودحق‌پنداری ستیزه‌جویانه و خشک‌مقدسی توأم با جهالت نیز از دیگر زمینه‌های پیدایش این جریان‌هاست.
وی اظهار کرد: سلفیه تکفیری معتقدند که مرتکب کبائر از دین خارج و کافر است، نمونه‌های عینی این جریان‌ها شامل سلفیه تکفیری، وهابیت عربستان، سپاه صحابه در پاکستان و طالبان در افغانستان هستند، ناصر القفاری که مولف کتاب «مسألة التقریب بین أهل السنة والشیعة» است، هر دعوتی برای تقریب را منکر می‌شود و این را بدعت می‌داند.
عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی ادامه داد: در کنار سلفی تکفیری، سلفی جهادی است که بنیان‌گذار فکری آن، سید قطب بود که معروفترین و شاید موثرترین کتاب سید قطب «معالم فی الطریق» است. جماعت‌المسلمین مصر به رهبری احمد شکری مصطفی و در دوران معاصر، ابومصعب عبدالله و محمد عبدالسلام فرج، مصادیق سلفیه جهادی هستند، در کنار سلفیه جهادی، سلفیه اخوانی هم از جمله این جریان‌های افراط‌گرا است که به تفرقه‌گرایی دامن زدند و افرادی مثل مصطفی مشهور و یوسف القرضاوی را شامل می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که راهکار‌های مقابله با بحران هویتی و گذر از تفرقه‌گرایی به وحدت و انسجام چیست، بیان کرد: لازم است ابتدا سازه‌های هویتی مشترک تقویت شوند؛ تأکید بر پیامبر واحد، قرآن کریم، قبله مشترک، نماز، روزه و حج به عنوان سرمایه‌های هویتی جهان اسلام، پایه‌ای محکم برای وحدت ایجاد می‌کند.
عرفان ضمن بیان دومین راهکار برای گذر از بحران هویتی تفرقه، اظهار کرد: لازم است تنوعات فرهنگی و اجتماعی در جهان اسلام به رسمیت شناخته شود و اقوام، زبان‌ها و رسوم مختلف، مادامی که با هسته سخت اسلامی تعارضی ندارند، مورد احترام قرار بگیرند، گسترش مشارکت همگانی به همه اقوام و نژاد‌ها امکان می‌دهد تا خود را در فرآیند تمدن‌سازی سهیم بدانند و هیچ گروهی حق انحصار نقش نداشته باشد.
وی افزود: پرهیز از تهییج احساسات قومی، نژادی و مذهبی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا جریان‌های رقیب با برانگیختن هیجانات قومی و مذهبی تلاش می‌کنند سلطه خود را اعمال کنند؛ الگویی از این رویکرد در سیره پیامبراکرم (ص) در ساخت مسجدالنبی و تقسیم پرچم‌ها در جنگ‌ها مشاهده می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی در پایان تاکید کرد: در نهایت، باید گسست‌های اجتماعی را غیر فعال کرد و مانع شد که اختلافات قومی، نژادی و اجتماعی به تعارض تبدیل شوند و پیمان برادری حضرت رسول در مدینه نمونه‌ای روشن از جلوگیری از فعال شدن گسست‌های اجتماعی است.
گفتوگو از هانیه محمدنژاد
انتهای پیام