امام حسن عسکری(ع) در یکی از سخت‌ترین دوره‌های تاریخ تشیع زندگی می‌کرد. زندگی ایشان در شهر سامرا، زیر نظر مستقیم خلفای عباسی با فشارهای سیاسی شدید، محدودیت در ارتباط با شیعیان و تلاش حکومت برای منزوی‌کردن آن حضرت همراه بود. این فقط بخشی از مصائبی است که امام با صبری ستودنی تحمل کرد؛ برای نمونه می‌توان به چند جلوه عینی از صبر ایشان اشاره کرد:
صبر بر محدودیت و زندان: امام بارها به دستور خلفای عباسی مانند المعتز و المعتمد زندانی شد؛ اما هرگز روحیه خود را نباخت و حتی در زندان نیز به هدایت مردم و تربیت شاگردان ادامه داد.
صبر در برابر توطئه‌ها: حکومت عباسی پیوسته در پی ترور شخصیت امام و ایجاد تفرقه میان شیعیان بود. ایشان با حکمت، آرامش و متانت در برابر این توطئه‌ها ایستادگی می‌کرد.
صبر بر تنگدستی جامعه: با وجود محدودیت‌های مالی شدید، امام دست از یاری محرومان و نیازمندان برنداشت و همواره در کنار آنان بود.
این منش امام عسکری(ع) درس‌های ارزشمندی برای ما در رویارویی با مشکلات امروزی دارد، از جمله اینکه صبر عامل شکوفایی استعدادهاست؛ فشارهای زندگی امروز مانند مشکلات اقتصادی، اجتماعی یا خانوادگی ممکن است انسان را دلسرد و بی‌تحرک کند؛ اما صبر امام عسکری(ع) به ما می‌آموزد که حتی در سخت‌ترین شرایط نیز باید به تلاش ادامه داد. ایشان در دوران حصر، شبکه نمایندگان را سازماندهی کرد و شاگردانی بزرگ همچون عثمان بن سعید عمری، نماینده اول امام زمان(عج) را پرورش داد. این نشان می‌دهد که به جای تسلیم‌شدن، می‌توان مشکلات را به فرصتی برای رشد و خلاقیت تبدیل کرد.
صبر، نفی ناامیدی است: صبر امام عسکری(ع) با امید و چشم‌انداز روشن به آینده همراه بود. ایشان می‌دانست که سختی‌های آن دوران، مقدمه‌ای برای ظهور منجی است. این درس به ما می‌آموزد که در مشکلات امروز نیز ناامیدی را کنار بگذاریم، با توکل بر خدا دلگرم باشیم و به آینده‌ای روشن امیدوار بمانیم. مشکلات گذرا هستند؛ اما رحمت خداوند همیشگی است.
صبر با عمل و برنامه‌ریزی همراه است: صبر امام عسکری(ع) فقط تحمل منفعلانه نبود. ایشان با برنامه‌ریزی دقیق، جامعه شیعه را برای دوران غیبت آماده کرد؛ بنابراین ما نیز باید بیاموزیم که در برابر مشکلات فقط شکایت نکنیم، بلکه برنامه‌ریزی کنیم و گام‌های عملی برای حل آن‌ها برداریم.
قرآن کریم در آیه ۱۲۷ سوره نحل می‌فرماید: «وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ؛ شکیبا باش و صبر تو فقط به یاری خداوند است.» این آیه یادآور می‌شود که توان صبر انسان محدود است؛ اما وقتی با یاد خدا پیوند بخورد، از منبعی بی‌پایان نیرو می‌گیرد.
ازاین‌رو در لحظات دشوار باید با دعا، نماز و راز و نیاز، روح خود را تقویت کنیم. به بیان دیگر، صبر و تکیه بر خدا کلید عبور از سختی‌هاست. صبری که با امید، تلاش و توکل همراه باشد، نه‌تنها ما را از مشکلات رها می‌کند، بلکه سبب تعالی روح و پیشرفت معنوی نیز خواهد شد.
امام عسکری(ع) در حالی در مرکز حکومت عباسی، یعنی سامرا زندگی می‌کرد که انواع فسادهای اخلاقی و مالی در آن رواج داشت؛ اما ایشان چنان نمونه تقوا و پاکدامنی بود که حتی دشمنان نیز به عظمت اخلاقی ایشان اعتراف داشتند. نمونه‌های تجلی تقوا در زندگی ایشان عبارت است از:
تقوای زبانی: روایت شده است که امام عسکری(ع) حتی در برابر بدرفتاری دیگران، با نرمی و خوش‌زبانی پاسخ می‌داد و از هرگونه سخن ناشایست پرهیز می‌کرد.
تقوای اقتصادی: اموال ایشان در راه کمک به نیازمندان و آزادکردن بردگان صرف می‌شد. امام همواره از هرگونه ارتباط نادرست با حکومت ستمگر دوری می‌جست.
تقوای اجتماعی: با وجود مقام امامت، فروتن بود و همواره حرمت دیگران را نگه می‌داشت.
پیام اخلاقی این خصیصه اخلاقی حضرت عسکری(ع) برای جامعه امروز در چند محور قابل تأمل است:
تقوا عامل ایجاد امنیت و راه‌گشایی: آیه دوم سوره طلاق که می‌فرماید: «وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا؛ و هر کس که تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتى برای او قرار مى‌دهد»، نشان می‌دهد تقوا مانند قطب‌نما در گرداب مشکلات زندگی، مسیر درست را نشان می‌دهد. تقوای امام عسکری(ع) سبب شد تا ایشان در تمامی توطئه‌ها پیروز میدان باشد.
تقوا پایه اعتماد اجتماعی: وقتی افراد یک جامعه به تقوا شناخته شوند، اعتماد عمومی افزایش می‌یابد. امام عسکری(ع) به‌دلیل تقوای خود، مورد اعتماد کامل شیعیان بود؛ بنابراین در دنیای امروز که بی‌اعتمادی آسیبی بزرگ است، تقوا می‌تواند سرمایه اجتماعی ما را افزایش دهد.
تقوا عامل عزت نفس و استقلال: امام با دوری از دربار عباسی، عزت و استقلال مکتب تشیع را حفظ کرد؛ در نتیجه، تقوا به انسان عزت می‌بخشد و او را از وابستگی به قدرت‌های باطل و ثروت‌های ناپاک بی‌نیاز می‌کند.
تقوا راهبردی اجتماعی برای رهایی از بحران‌ها: تقوا فقط فضیلتی فردی نیست، بلکه راهبردی اجتماعی برای ساختن جامعه‌ای سالم و سعادتمند است.
اساسی‌ترین وظیفه امام حسن عسکری(ع) در دوران کوتاه امامتشان، حفظ و استوارکردن موضوع ولایت و آماده‌سازی شیعیان برای غیبت امام بعدی، حضرت مهدی(عج) بود. ایشان با تمام وجود از این اصل دفاع کرد. از نمونه‌های وفاداری و گسترش ولایت می‌توان به این موارد اشاره کرد:
معرفی امام زمان(عج): ایشان در شرایطی بسیار خفقان‌آور، با روش‌های متعدد و حساب‌شده، حضرت مهدی(عج) را به یاران ویژه و مورد اعتماد معرفی کرد.
تأکید بر مرجعیت دینی: در پاسخ به پرسش‌های فقهی و اعتقادی، مردم را به سوی خود و پدران بزرگوارشان راهنمایی می‌کرد تا جایگاه ولایت اهل بیت(ع) استوار شود.
مبارزه با انحرافات: با گروه‌های انحرافی مانند واقفیه که بر امامت امام کاظم(ع) توقف کرده بودند و غلات به‌شدت مقابله کرد.
چند نتیجه از این سبک زندگی به دست می‌آید؛ نخست اینکه ولایت، محور وحدت جامعه است. آیه ۵۵ سوره مائده که می‌فرماید: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا» نشان می‌دهد جامعه مؤمنان به محوریت الهی نیاز دارد تا پراکنده نشود.
دوم به وفاداری در همه شرایط اشاره دارد. وفاداری امام عسکری(ع) به اهل بیت(ع) فقط در زمان آسایش نبود، بلکه در سخت‌ترین شرایط محدودیت و زندان نیز ادامه داشت؛ بنابراین وفاداری ما به ارزش‌های الهی و رهبری دینی باید در همه شرایط استوار باشد.
سوم اینکه وفاداری به معنای عمل به وظیفه است. وفاداری امام عسکری(ع) یک شعار نبود، بلکه در عمل و در تمامی عرصه‌های زندگی ایشان جاری بود؛ در نتیجه وفاداری ما به اهل بیت(ع) باید در سبک زندگی، اخلاق، کسب‌وکار و رفتار اجتماعی نمود عینی داشته باشد.
مورد چهارم که بزرگترین درس وفاداری از زندگی امام عسکری(ع) محسوب می‌شود، آماده‌سازی برای دوران غیبت است. امروز نیز وفاداری به ولایت به معنای پیروی از نمایندگان عام امام زمان(عج) (مراجع تقلید و ولایت فقیه) در چارچوب شرع است.
وفاداری به اهل بیت(ع) و ارزش‌های الهی، مسیر درست زندگی را روشن می‌کند. این وفاداری، انسان را از سردرگمی در آرا و نظرات متعدد نجات می‌دهد و به سرچشمه زلال هدایت متصل می‌کند.
درواقع، زندگی امام حسن عسکری(ع) یک دانشگاه است. سه درس اصلی این دانشگاه برای زندگی امروز ما عبارت است از اینکه در مواجهه با مشکلات، با صبر متکی بر خدا و همراه با تلاش پایدار بمانیم. در تمام شئون زندگی، تقوا را به‌مثابه تنها راه‌گشا و عامل نجات، سرلوحه کار خود قرار دهیم و محوریت فکری و عملی خود را وفاداری به ولایت اهل بیت(ع) قرار دهیم تا در مسیر مستقیم الهی ثابت‌قدم بمانیم. امیدواریم با بهره‌گیری از این درس‌های جاودانه، بتوانیم در دنیای پرچالش امروز، مسیر سعادت را به درستی طی کنیم.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام