چالش‌های معنویت نوظهور؛ از تشنگی انسان تا سراب‌های بی‌مبنا

به گزارش ایکنا، آیت‌الله علی اکبر رشاد؛ استاد حوزه علمیه تهران، در ادامه سلسله جلسات اخلاق خود که در مؤسسه حوزوی امام رضا(ع) برگزار شد با بیان اینکه معنویت‌های انحرافی که معنویت‌واره و شبه معنویت است رواج زیادی دارد و حتی گفته می‌شود که در ایران هم بیش از دوهزار فرقه شبه معنوی وجود دارد، گفت: تعداد فرق مدعی در این عرصه زیاد است و همین تعدد برای بیهوده، بی‌معنا و باطل‌بودن آنان کافی است؛ زیرا حقیقت یک چیز است و نمی‌شود همه حق و در عین حال باطل باشند. نقد این فرقه‌ها دشوار است؛ زیرا چارچوب و مبنا و نتایج مشخصی ندارد. 

وی با بیان اینکه حکمت سینوی و ملاصدرا و شیخ اشراق را می‌توان نقد کرد؛ زیرا نقطه مرکزی، مبنا و چار چوب و نظام دارد و مکتب هستند اما این فرقه‌های شبه معنوی اساسا این عناصر را ندارند، تصریح کرد: یکسری مباحث و مسائل پراکنده را که عمدتا ذوقی، جعلی و خودساخته است مطرح می‌کنند و کمتر استدلال می‌کنند؛ مثلا، کیهان کذا و کذا و انرژی مثبت و منفی و ... داریم؛ دستگاه منسجم ندارند؛ مبهم سخن می‌گویند، به‌گونه‌ای حرف می‌زنند که نمی‌توان بر روی عبارات آنان تمرکز شود و استدلال نمی‌کنند که بتوان آن را باطل کرد.  

رشاد با بیان اینکه چندهزار سال از عمر بودیزم گذشته است، افزود: بودا مقامی است که یک پیرو بودیزم در هدایت می‌تواند به آن برسد و چارچوبی برای زیست و حیات دوباره و ... دارد و تناسخ را مطرح می‌کند؛ مثلا اگر فردی بد باشد وارد کالبد یک انسان بیچاره و بدبخت خواهد شد و اگر ثروتمند و موفق باشد برعکس. این مکتب کهن شبه معنوی، در شرق جهان عمدتا وجود دارد. بودیزم، سه فرقه اصلی را در جهان دارد و مرکز آن هم در سریلانکا است و بیشترین پیرو را در سراسر جهان دارد. سریلانکا یک کشور جزیره‌ای شبیه برگ چای است و در وسط آن یک ساختمان بزرگی وجود دارد که نماد این کشور است و به شکل بودا ساخته شده و زائران زیادی هم دارد. 

استاد حوزه علمیه تهران با بیان اینکه بودیزم دستگاه و آموزه‌هایی دارد اما فرق شبه معنوی، معلوم نیست مبنای فکری آنان چیست و از کجا نشئت گرفته است، اضافه کرد: آنان ادعای شریعت ندارند و در مسائل بنیادین هستی‌شناختی سکوت اختیار کرده‌اند. این ابهام و مسئولیت‌گریزی، بستری مناسب برای گسترش آنان فراخته است. اما معنویت‌واره‌های نوپدید، حتی از چنین ساختار کهنی نیز بی‌بهره‌اند. آثار مکتوب چندانی ندارند و ادبیاتشان شفاهی و ادعایی است.

وی تأکید کرد: در فضای مجازی بی‌قاعده‌ امروز، این جریانات به سرعت در حال گسترش‌اند و جامعه‌ بشری تشنه‌ معنا را، هدف قرار داده‌اند. اینجاست که حوزه‌ علمیه با گنجینه‌ عظیم معارف ناب و ژرف، مسئولیتی خطیر بر عهده دارد و می‌بایست با قوت تمام به این عرصه وارد شود.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه این همه فرقه، مطالبشان را از کجا درآورده‌اند؟ افزود: آثار و مکتوبات کمی دارند؛ لذا باید همه آنها را یکجا و فی‌الجمله نقد کنیم. 

وی با بیان اینکه فضای مجازی متأسفانه یله و رهاست و حتی برخی افراد تحصیل‌کرده حوزوی و دانشگاهی سخنان و حرف‌های نادرستی برای برخی بزرگان می‌زنند، افزود: رواج این فرقه‌ها از یکسو نشان می‌دهد بشر تشنه معارف معنوی و الهی است و چون این معارف به درستی به دست او نمی‌رسد؛ لذا سراغ اندیشه‌ها و اعمال باطل می‌رود؛ ما معارف عمیق و دقیق و عنیقی داریم که باید به روش درست به جهانیان برسانیم.

بی‌مبنایی معنویت‌های نوپدید

رشاد خطاب به مدعیان معنویت گفت: شما این مطالب را از کجا گرفته‌اید و اضافه کرد: مثلا می‌گویند روزی ده تا 15 ساعت بنشینید و تفکر کنید؛ برخی زنان و مردان از سراسر جهان جذب شده‌اند و در یک فضای بسیار زیبا در چادرها می‌نشینند و روزی ده تا 15 ساعت مثلا فکر می‌کنند و می‌اندیشند.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: سؤال دیگر ما این است که آیا خود شما این مسیر را طی کرده‌ای یا کسانی می‌توانند دیگران را به معنویت دعوت کند که خودشان اهل معنویت باشند. این گروه‌ها از جهت معرفت‌شناسی چارچوبی ندارند و آیا خود این افراد، مسیری را که به دیگران پیشنهاد می‌دهند طی کرده‌اند و به زیر و بم آن آشنا هستند؟ حضرت علی(ع) وقتی ما را به تشیع دعوت می‌کند می‌فرماید: من به راه‌های آسمان‌ها آشناتر از زمین هستم. 

رشاد با بیان اینکه ذات نایافته از هستی‌بخش که نمی‌تواند هستی‌بخش باشد، اظهار کرد: این گروه‌ها با چه عناصر و مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی به هستی و انسان نگاه می‌کنند؛ عمده این گروه‌ها اومانیست و انسان‌محور هستند و انسان را خود خدا می‌دانند و خداانگاری برای انسان دارند و انسان را به جای خدا می‌نشانند و در حقیقت انسان را از انسانیت خودش ساقط می‌کنند. 

زندگی حیوانی معنویت‌های نوپدید

استاد حوزه بیان کرد: یکی از افراد رئیس این فرقه‌ها می‌گفت ما قانون نداریم و همه با همدیگر روابط نامشروع دارند؛ در حقیقت یک زندگی حیوانی بدون اخلاق، قانون، سیاست، روابط منظم و مقنن. از این رو؛ اگر چنین افرادی بر جهان مسلط شوند، یعنی جهانی بدون قانون که هر کسی، هر کاری دوست دارد انجام می‌دهد. این معنویت در حقیقت، جنگلی می‌سازد که باید درنده باشی تا بتوانی بقا داشته باشی. 

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه علمیه تهران اضافه کرد: برخی چند سال قبل، پروژه عقلانیت و معنویت را مطرح کردند و گفتند دوره دین سپری شده است؛ کسی برای بنده تعریف کرد که گوینده این سخن گفت من از صمیم وجودم می‌گویم که اعتقادی به اسلام ندارم و به چیزی از آموزه‌های بودیسم و اسلام اعتقاد دارم. بودیزم که خدا ندارد و چنین انسانی چگونه می‌تواند خودش مدعی معنویت باشد. 

وی با بیان اینکه پیدایش این مکتب و فرقه‌ها دو مبدأ دارد، اضافه کرد: یکی از اهدفشان، ساختن جریانات معنوی در برابر دین ناب است؛ دشمنان به شدت بعد از انقلاب اسلامی درصدد بودند تا در برابر تشیع و اسلام ناب این فرقه‌ها را ایجاد کنند که برخی را به خودشان جلب کنند؛ لذا هیچ برخوردی هم با این فرقه‌ها ندارند در حالی که با مسلمانان برخورد نامناسب دارند و جهت دوم، منشأ مثبت ناشی از عطش فطری بشر است.

معنویت بی معنا

رشاد با بیان اینکه انسان معاصر از زندگی تاریک مادی خسته شده و در جست‌وجوی پنجره‌ای به سوی نور حقیقت است و متأسفانه به جهت کم‌کاری ما اهل معرفت، ناگزیر به سوی این سراب‌ها روی آورده است، گفت: به جوانان غیور و حقیقت‌جو، مطالعه‌ رساله‌ «معنای بی‌معنا» را برای آشنایی بیشتر با ماهیت فریبنده‌ این جریانات، توصیه می‌کنم؛ چرا که معنویت بدون خدا، معاد و ملکوت، حقیقتا «معنویت بی‌ معنویت» است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان اظهار کرد: ما حوزویان باید بپذیریم که در این عرصه کم‌کار کرده‌ایم. هنگامی که در محفلی بین‌المللی، سخنی ساده از سَریان عشق و محبت در هستی که همان وحی متجلّی در کلام الله و عترت است بیان می‌شود و اینچنین دل‌ها را می‌رباید، درمی‌یابیم که جهان چقدر تشنه‌ معارف ناب اسلامی است. این فرصت تاریخی را باید غنیمت شمرد و با همتی بلند، بحر بیکران معارف اهل‌بیت(علیهم‌السلام) را به جان‌های تشنه رساند.