جاهلیت مدرن؛ تسخیر روح زنان و بازتولید ارزش‌های جاهلیت نخستین

پیامبر اکرم(ص) در شرایطی به رسالت مبعوث شدند که جامعه در جهل و خرافات غرق بود و خود ایشان فرمودند: «من بین دو جاهلیت مبعوث شدم»؛ اشاره‌ای به جاهلیت نخست و جاهلیتی که در آینده پدید خواهد آمد. در حال حاضر با جاهلیت مدرن مواجه هستیم و می‌توان گفت در برخی جوامع، نشانه‌های جاهلیت اولی مانند ثروت‌اندوزی، جنایات کنونی و قتل و غارت‌ها دوباره زنده شده است.

پیامبر(ص) با تلاش فراوان طی ۲۳ سال رسالت خود، علم، آگاهی، دانش و بصیرت را به جامعه گوشزد کردند و امروز نیز ما باید مجاهدانه، همانند پیامبر(ص)، در صحنه باشیم و مردم را آگاه کنیم.

در گفت‌وگو با مهدیه خادم، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، چگونگی مبارزه پیامبر(ص) با جاهلیت از طریق علم و دانش بررسی شد که در ادامه می‌خوانید؛

ایکنا- پیامبر(ص) در مورد علم‌آموزی چه فرمودند؟

برای بررسی ویژگی‌های علمی و دانشی پیامبر(ص)، می‌توان به چهار محور اشاره کرد:

عدم محدودیت در جنسیت:

پیامبر(ص) تأکید کردند که علم‌آموزی بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. جمله معروف «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ» نشان می‌دهد که هیچ محدودیتی برای کسب علم وجود ندارد. ایشان به ما آموختند که زنان و دختران نیز باید از حق تحصیل و یادگیری برخوردار باشند.

عدم محدودیت مکانی:

پیامبر(ص) فرمودند: «اُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّین»؛ یعنی علم را حتی اگر در دورترین نقاط، مانند چین باشد، جست‌وجو کنید. این بیان نشان می‌دهد که هیچ محدودیتی در مکان برای کسب علم وجود ندارد، حتی اگر علم در سرزمین‌های غیر اسلامی باشد. مسلمانان باید برای یادگیری تلاش کنند و در عین حال به هویت اسلامی خود پایبند بمانند و پس از یادگیری، برای ارتقای جامعه خود بکوشند.

عدم محدودیت زمانی:

پیامبر(ص) فرمودند: «اُطلُبُوا العِلمَ مِنَ المَهدِ إلی اللَّحدِ»؛ یعنی علم را از گهواره تا گور بیاموزید. این سخن بیانگر اهمیت یادگیری در تمام مراحل زندگی است و نشان می‌دهد که هیچ‌گاه برای علم‌آموزی دیر نیست.

عدم محدودیت در منبع و معلم:

پیامبر(ص) به ما آموختند که باید از هر کسی که دارای حکمت است، یاد بگیریم؛ حتی اگر آن فرد مشرک یا منافق باشد. ایشان فرمودند: «خُذُوا الحِكمَةَ وَلَو مِنَ المُشرِكينَ»؛ یعنی حکمت را حتی از غیرمسلمانان نیز فراگیرید. این بیان، اهمیت علم و دانش را نشان می‌دهد و تأکید می‌کند که نباید از منابع مختلف علمی غافل شد.

ایکنا- ویژگی‌های علمی و دانشی پیامبر(ص) چگونه بر جامعه جاهلیت تأثیر گذاشت؟

ویژگی‌های علمی و دانشی پیامبر اکرم(ص) نه‌تنها موجب ارتقای آگاهی جامعه شد، بلکه در تربیت مسلمانان نیز نقش بسزایی داشت. ایشان با ایجاد فضایی برای یادگیری و رشد علمی، جامعه‌ای آگاه، متعهد و پایبند به ارزش‌های اسلامی پدید آوردند که می‌تواند الگوی مناسبی برای نسل‌های آینده باشد.

ایکنا- چرا پیامبر اکرم(ص) بر حکمت و علم‌آموزی تأکید کردند؟

پیامبر اکرم(ص) در تعالیم خود بر اهمیت علم و حکمت تأکید ویژه داشتند. همان‌گونه که فرمودند، باید حکمت را از هر صاحب دانشی اگر کافر، مشرک یا منافق باشد، فرا گرفت. این سخن نشان می‌دهد که مسلمانان نباید از فراگیری دانش غافل شوند، حتی اگر از منابع غیر اسلامی باشد.

با این حال، در این مسیر باید دقت کافی  داشت. علم و حکمت دو مفهوم متفاوت‌اند؛ حکمت به معنای دانشی است محکم، استوار و خالی از نقص. بنابراین، در جست‌وجوی حکمت باید مراقب بود که از چه منابعی بهره می‌گیریم و سخن چه کسانی را می‌شنویم. این موضوع به‌ویژه برای خود و فرزندان‌مان اهمیت دارد، زیرا برخی ممکن است انسان را از مسیر درست منحرف کنند.

از سوی دیگر، حکمت به معنای استفاده درست و انسانی از دانش و فناوری است. حتی اگر این علوم و تکنولوژی‌ها به‌دست غیرمسلمانان ایجاد شده باشند، می‌توان از آن‌ها آموخت و در جهت تعالی جامعه اسلامی بهره برد.

در نهج‌البلاغه(نسخه صبحی صالح) آمده است: «وَ قَالَ (ع): الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ، فَخُذِ الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاقِ»؛ یعنی دانش، گمشده مؤمن است؛ پس آن را بگیر، هرچند از اهل نفاق باشد.

علم نیز به دو نوع تقسیم می‌شود: علم نافع و علم غیرنافع. در نهایت، پیامبر اکرم(ص) با تأکید بر جست‌وجوی علم و حکمت از هر منبعی، چارچوبی روشن برای مسلمانان ترسیم کردند تا در دنیای امروز با آگاهی و بصیرت به زندگی ادامه دهند و دین خود را در جامعه اسلامی به درستی ادا کنند.