مسجد، نخستین پایگاه تربیت انسان قرآنی در صدر اسلام بود؛ جایی که صدای وحی در گوش جان‌ها می‌نشست و جامعه‌ای نو از دل آیات الهی زاده می‌شد. امروز نیز رهبر معظم انقلاب بار‌ها بر ضرورت «قرآنی‌سازی مساجد» و تبدیل مساجد به «پایگاه قرآن» تأکید کرده‌اند؛ مطالبه‌ای که اگر به‌درستی محقق شود، میتواند روح تازه‌ای در کالبد فرهنگی جامعه بدمد. این تأکید تنها یک توصیه فرهنگی نیست، بلکه مطالبه‌ای عمیق و تمدنی از دستگاه‌های فرهنگی و دینی کشور است. با این‌حال، آنچه در واقعیت می‌بینیم، فاصله‌ای معنادار از این آرمان است.
برای واکاوی دقیق این موضوع، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام سید‌محمد‌جواد موسوی‌در‌چه‌ای، قاری بین‌المللی قرآن کریم و امام جماعت مسجد شیخ صدوق شهرری و قاری راتب مسجد امام خمینی(ره) بازار تهران انجام داده‌ایم. او بیش از هشت سال است که طرح «قاری راتب» را در مسجد امام(ره) اجرا میکند و از تجربه‌ها، چالش‌ها و برکات این حرکت سخن می‌گوید؛ حرکتی که به تعبیر او «استماع سخن خدا در خانه خدا» است.
حال این پرسش اساسی پیش روی ما قرار دارد که تا چه حد توانسته‌ایم به توصیه رهبر معظم انقلاب در قرآنی کردن مساجد جامه عمل بپوشانیم و مساجد را به مرکزی برای گسترش فرهنگ قرآن کریم تبدیل کنیم؟ فعالیت‌های قرآنی مساجد تا چه اندازه اصیل و مردمی‌اند؟ و چه عواملی مانع بهره‌برداری درست از ظرفیت‌های مساجد در این حوزه می‌شوند؟ مشروح این گفتوگو را در ادامه می‌خوانیم؛
تعبیر «قرآنی‌سازی مساجد» بازگشت به همان رسالتی است که پیامبر اسلام (ص) برای مسجد تعریف کردند. ایشان فرمودند: انما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآن؛ یعنی اساساً مسجد برای قرآن بنا شده است. بنابراین، هر فعالیت فرهنگی، تربیتی یا اجتماعی در مسجد باید محورش قرآن باشد. پس از نماز جماعت، قرآن باید در اولویت تمام برنامه‌های مسجد قرار گیرد.
قرآن، کلام خداست و مسجد خانه خدا. طبیعی است که بهترین جا برای شنیدن کلام خدا همان خانه او باشد. البته انسان میتواند در خانه، محل کار یا هر جای دیگر با قرآن انس بگیرد، اما جایگاه اصلی اش مسجد است. این نگاه، فقط یک توصیه فرهنگی نیست؛ یک دستور دینی است که اگر محقق شود، بمعنای انجام رسالت و مأموریت اصلی مسجد در حوزه قرآن خواهد بود.
بله، متأسفانه در خیلی از مساجد، جلسات و محافل استماع قرآن فقط به مناسبت‌ها محدود شده است. در حالی که انس با تلاوت قرآن باید مانند نماز، برنامه‌ای روزانه و همیشگی باشد. من معتقدم هر مسجد باید قاری راتب (قاری ثابت) داشته باشد، همان‌طور که امام جماعت راتب دارد. رهبر معظم انقلاب هم دقیقاً همین را به گونه‌ای دیگر فرمودند و تاکید کردند:ای کاش،ای کاش، هر مسجدی یک قاری قرآن داشته باشد.
ما در مسجد امام خمینی (ره) بازار تهران از حدود هشت سال پیش این جریان را آغاز کردیم. هر روز تلاوت قرآن به صورت مجلسی و زنده در مسجد انجام میشود. در ابتدا خیلی‌ها به حقیر میگفتند کار سختی است و بعید است بتوانی بیش از چند هفته ادامه بدهی، اما بحمدالله و به لطف و توفیق صاحب قرآن، تا به امروز بیش از ۱۸۰۰ کرسی تلاوت روزانه برگزار شده است. حتی در دوران کرونا هم این جریان قطع نشد.
هدف ما این بود که هر روز، کلام خدا از خانه خدا به صورت زنده طنین انداز شود؛ نه صرفا در ماه رمضان یا ایام خاص. آرزو داریم این طرح در سایر مساجد کشور نیز اجرا شود. من معتقدم در هر شهر حداقل ده مسجد میتوانند چنین برنامه‌ای را با استفاده از قاریان خوشخوان همان شهر به صورت مستمر اجرا کنند و به عنوان قاری راتب مسجد از آنها بهره‌گیری کنند.
بسیار زیاد. جریان مستمر تلاوت قرآن در مسجد، فضای مسجد را معنوی‌تر و روحانی‌تر میکند. مردم وقتی صوت قرآن را بصورت زنده می‌شنوند، حس و حال خاصی پیدا میکنند و مجذوب کلام خدا می‌شوند. بسیاری از نمازگزاران بعد از تلاوت، گرد قاری حلقه میزنند و سوالات قرآنی شان را از قاری میپرسند از پرسش درباره آیات تلاوت‌شده گرفته تا سوالات فنی و اخذ راهنمایی و مشاوره.
از نظر آموزشی هم بسیار مفید و موثر است. از قدیم موثرترین روش تعلیم قرآن، «استماع و تکرار» بوده و اکنون نیز هست. وقتی مردم تلاوت قاری را می‌شنوند و هم‌زمان با نگاه به مصحف دنبال میکنند، یادگیری‌شان چند برابر میشود. حتی افراد مسن که شاید فرصت کلاس رفتن ندارند، در همین جلسات قرائتشان تصحیح میشود.
هم صحیح‌خوانی را یاد میگیرند و هم فنون تلاوت مجلسی را.
ضمنا در مسجد امام‌خمینی بازارتهران علاوه بر اجرای کرسی تلاوت مجلسی روزانه، در دفتر دارالقرآن مسجد هر روز بعد از نماز عصر در خدمت مراجعین محترم هستیم از تصحیح و تحسین قرائت حمد و سوره و اذکار نماز گرفته تا قرائت ادعیه و ارائه مشاوره در زمینه قرائت و حفظ و تفسیر قرآن.
قطعاً همین‌طور است. تلاوت و تدبر مکمل یکدیگرند. ائمه محترم جماعات میتوانند در این زمینه نقش‌آفرینی کنند مثلاً از آیاتی که تلاوت میشود، یک نکته اخلاقی یا تربیتی بیان کنند. حتی می‌توان مسابقه‌های کوتاه یا پرسش و پاسخ گذاشت تا جذابیت کار بالا رود و مشارکت مردم بخصوص نوجوانان و جوانان بیشتر شود ما چنین کاری را تحت عنوان تلاوت و تدبر در مسجد صدوق شهرری هر شب برگزار میکنیم.
اما باید توجه داشت که اصلِ برنامه، جریان مستمر «کرسی تلاوت زنده» است و بقیه موضوعات و طرح‌های قرآنی، بنظر حقیر تکمیل کننده تلاوت روزانه است. چرا که جریان داشتن تلاوت بصورت دائمی میتواند حرکت سایر موضوعات قرآنی را تسریع و تحکیم بخشد. نشستن پای تلاوت قرآن، خودش موضوعیت دارد. رهبر معظم انقلاب فرمودند: 《یاد بگیریم جلساتی داشته باشیم فقط برای شنیدن کلام الله》، لذا استماع تلاوت باید اصل و اساس برنامه قرآنی مسجد باشد و سایر برنامه‌ها باید در کنار جریان تلاوت باشد و به تعبیری، تنه اصلی درخت فعالیت‌های قرآنی در مسجد باید استماع آیات خدا باشد تا بهترین میوه و ثمره و بهره را از این درخت ببریم.
حضور قاری در مسجد، مثل حضور امام جماعت، برکت‌آفرین است. قاری علاوه بر تلاوتش، با گفتار و رفتار قرآنی‌اش میتواند مردم را به قرآن نزدیک‌تر و مانوس‌تر سازد.
در مصر، تقریبا اکثر مساجد مهم آنجا قاری راتب دارند. بسیاری از قاریان مشهور، شهرت تلاوتشان به سبب همین تلاوت‌های روزانه در مسجد است و صوتشان از طریق مسجد، عالم‌گیر شده است. به‌نظرم یکی از دلایل برتری فنی و جذابیت تلاوت قراء مصری، همین تلاوت‌های مستمر و روزانه مسجدی است.
اغلب قاریان ایرانی هم آرزو دارند در مساجد ایران هم این فرهنگ نهادینه شود و هر مسجدی یک قاری راتب داشته باشد و این توصیه و تاکید رهبر حکیم انقلاب نیز هست.
یکی از موانع اصلی، بنظرم فقدان احساس نیاز به جریان کرسی‌های تلاوت روزانه است. باید همه دست‌اندرکاران مسجد، اعم از امام جماعت تا خادم و امنای مسجد، به ضرورت ایجاد بستر تلاوت و استماع روزانه کلام خدا باور داشته باشند.
گاهی برخی تصور میکنند برگزاری کرسی تلاوت فایده خاصی ندارد یا باید حتماً همراه با سخنرانی یا برنامه دیگری همراه باشد؛ در حالی که قرآن خودش به تنهایی منشا فیض و اثر بر دل‌ها است.
من معتقدم نهاد‌های مسئول، مثل امور مساجد، باید برگزاری کرسی‌های مستمر تلاوت را از مساجد مطالبه کنند.
نقش امام جماعت کاملاً کلیدی است. حمایت و ترویج و تشویق امام‌جماعت، برای تقویت و دوام اینکار ضروری و لازم است.
بنده لازم میدانم از امام جماعت محترم مسجد امام خمینی (ره) بازار تهران، حضرت آیت‌الله عالمی، تشکر ویژه کنم که از ابتدا پشتیبان این حرکت بودند و همواره ما را مورد حمایت و تشویق قرار داده‌اند.
بله، بسیار زیاد. قاری قرآن، مثل هر هنرمند مؤمن، از تاثیرگذاری اثر کار خود لذت می‌برد. وقتی بداند تلاوتش بر دل‌های مردم اثر گذاشته است. همین حس، بزرگ‌ترین پاداش است.
حتی اگر از طریق مسجد هدیه‌ای هم به او داده شود (که صدالبته در جای خودش لازم و موجب تقدیر و تکریم قاری است)، اما همان تشویق معنوی و لذت حس استماع مردم در نزد تلاوتگر قرآن بسیار باارزش‌تر است.
ما باید نگاه خود را از «برگزاری برنامه‌های مقطعی و مناسبتی» به «جریان‌سازی قرآنی» تغییر دهیم. قرآن نباید فقط منحصر به ایام و شب‌های خاصی محدود شود؛ بلکه باید صدای اصلی و رسانه دائمی مسجد باشد.
جوانی که نوای دلنشین قرآن را به صورت روزانه در مسجد محلش بشنود بی‌اختیار جذب آیات الهی میشود و زمینه انس با قرآن برایش فراهم است؛ و کسی که با قرآن انس بگیرد، قرآن در همه مراحل زندگی او را همراهی میکند از گفتار و رفتار گرفته تا انتخاب شغل و همسر و سایر تصمیمات مهم زندگی، همگی ان‌ها قرآنی میشود؛ بی جهت نیست که امام صادق (ع) می‌فرمایند: من قرأ القران و هو شاب مؤمن اختلط القرآن بلحمه و دمه
یعنی هرکس قرآن بخواند و جوان مومنی باشد، قرآن با گوشت و خونش آمیخته میشود.
باید به سه نهاد مهم و اثرگذار توجه ویژه داشته باشیم: خانواده، مدرسه و مسجد. هر سه اینها از موثرترین مکان‌های جذب و پرورش قرآنی ماست.
قرآن باید در مساجد تبدیل به یک جریان دائمی شود و به تعبیر رهبر معظم انقلاب 《هر مسجدی بشود یک پایگاه قرآنی》. قرآن باید ستون اصلی و محور کار فرهنگی در مسجد باشد.
به امید روزی که در هر مسجدی یک قاری قرآن مستقر شود و همه مساجد کشور تبدیل به پایگاه‌های مهم قرآنی شوند و نوای زنده و دلنشین کلام خدا شبانه‌روز در خانه خدا طنین‌انداز شود ان‌شاءالله.
گفتوگو از وهاب خدابخشی
انتهای پیام