«رفاه» و «اسراف» در آموزه‌های قرآن

قناعت موجب سرافرازی و عزت انسان می شود. همان‌طور که حضرت علی(ع) می‌فرمايند: عزّت و سربلندی نتيجه قناعت است. پس ميوه قناعت عزت و آبرو برای انسان است و یا در روایتی دیگر می‌فرمایند: «اِقنَع بِما اوتيتَهُ َحِفَّ عليکَ الحسابُ؛ به آنچه داده شدی قناعت ورز تا حساب روز قيامت بر تو سبک و آسان شود. در همین خصوص مجتبی انصاری مقدم، استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌‌‌رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

قرآن رفاه واقعی را با معیار اعتدال و رعایت حدود الهی تعریف می‌کند و از افراط و زیاده‌روی پرهیز می‌دهد. در آیه‌ای آمده است: «وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ» (اعراف: ۳۱)، که تأکید می‌کند مصرف باید پاسخگوی نیازها باشد و هدف اصلی رفاه، رضایت الهی و آرامش انسان است، نه تجمل و فخرفروشی. اسراف تنها مصرف بیش از حد نیست، بلکه به هدر دادن منابع و ایجاد نابرابری نیز اطلاق می‌شود. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا» (اسرا: ۲۷). این آیه نشان می‌دهد اسراف نه تنها یک گناه فردی بلکه پیامدهای اجتماعی و اخلاقی نیز دارد و موجب دور شدن انسان از مسیر الهی و قناعت می‌شود.

رفاه واقعی در قرآن با قناعت، عدالت اجتماعی و استفاده معقول از منابع همسو است. با رعایت این تعادل، رفاه باعث رشد فردی و اجتماعی می‌شود و نه تنها به لذت مادی محدود نمی‌شود، بلکه آرامش روحی و رضایت الهی را نیز به همراه دارد، مطابق تأکید قرآن بر عدالت و اعتدال: «وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ» (روم: ۸).

قرآن قناعت را به‌عنوان یکی از اصول زندگی متعادل معرفی می‌کند: «وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا» (فرقان: ۶۷). این اصل نشان می‌دهد که انسان باید در مصرف اعتدال را رعایت کند و نه به افراط گرفتار شود و نه صرفه‌جویی بیش از حد کند که زندگی را محدود سازد.

در عصر مصرف‌گرایی و تبلیغات مداوم، مفهوم قناعت می‌تواند به‌معنای انتخاب هوشمندانه و ارزیابی نیازهای واقعی نسبت به خواسته‌های القایی باشد. انسان باید در تصمیمات مصرفی، عقل و آگاهی خود را ملاک قرار دهد و به جای تقلید از فرهنگ مصرفی، مسیر متعادل را دنبال کند.

قناعت نه تنها به سود فرد است بلکه زمینه توزیع عادلانه منابع و کاهش نابرابری را فراهم می‌کند. قرآن تأکید می‌کند که بخشش و مصرف متعادل موجب رشد اخلاق اجتماعی می‌شود: «وَآتُوا الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ» (نساء: 2) — به این معنا که قناعت شخصی، به عدالت و اخلاق اجتماعی نیز خدمت می‌کند.