توافق برد ـ برد با آمریکا در منظومه غرب‌شناسی رهبر انقلاب ممکن نیست

به گزارش خبرنگار ایکنا، فواد ایزدی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران، صبح امروز، دوشنبه 19 مهر در همایش «ما و غرب؛ در آرا و اندیشه حضرت آیت‌الله‌ العظمی خامنه‌ای» که در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار شد، در سخنانی با محوریت «چشم‌انداز رابطه ایران و آمریکا تا ده سال آینده» اظهار کرد: مطالبم را در سه بخش مطرح می‌کنم: نخست، اینکه چه اتفاقی میان ما و غرب در حال وقوع است؛ دوم، چرا این اتفاقات رخ می‌دهد و سوم، اینکه در آینده چه باید کرد. محور تمرکز من نیز بر آمریکا خواهد بود، چراکه در میان کشورهای غربی، ایالات متحده بیشترین مزاحمت را در هفتاد و دو سال گذشته برای ایران ایجاد کرده است.

وی در بخش نخست سخنان خود افزود: نیازی به توضیح چندانی نیست که بدانیم غربی‌ها، با وجود تعطیلی سفارت آمریکا در ایران بیش از چهار دهه پیش، حضور فکری خود را در کشور حفظ کرده‌اند. در دانشگاه تهران، جایی که من تدریس می‌کنم، بسیاری از منابع در حوزه‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی یا ترجمه آثار غربی‌اند یا به‌شدت از آن‌ها تأثیر گرفته‌اند. این مسئله از جمله دغدغه‌های جدی رهبر معظم انقلاب نیز بوده است و نشان می‌دهد که بحث علوم انسانی اسلامی هنوز از کارهای زمین‌مانده کشور به‌شمار می‌رود.

ایزدی با بیان اینکه حضور فرهنگی غرب در جامعه ایران کاملاً مشهود است، گفت: اگر کسی تردید دارد، کافی است پس از همایش در خیابان‌های تهران قدم بزند تا آثار حضور فرهنگی آمریکا را ببیند. در کنار این، تعرضات اقتصادی غرب علیه ایران بر کسی پوشیده نیست؛ این فشارها حتی به حملات نظامی نیز منجر شده است. در خردادماه، کشور ما شاهد تعرض نظامی مشترک آمریکا، رژیم صهیونیستی و چند کشور غربی دیگر بود. برخی مقامات نظامی کشور تأکید کردند که این اقدام، در واقع یک حمله ناتویی علیه ایران بود.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: وضعیت فعلی روابط ما با غرب، به‌ویژه آمریکا، وضعیت خوبی نیست و باید ریشه‌های این مسئله را شناخت. متأسفانه در داخل کشور، تحلیل‌های اشتباه درباره غرب زیاد است. برخی تصور می‌کنند که اگر با غرب مذاکره کنیم، مشکلات حل می‌شود و سرمایه‌گذاری‌های چند هزار میلیارد دلاری به کشور سرازیر خواهد شد. این نگاه، همان تفسیری است که رهبر انقلاب بارها آن را نادرست دانسته‌اند.

ایزدی افزود: برخی تصور می‌کنند که غرب مانند گاوی شیرده است و ما به‌جای استفاده از شیر آن، با شاخش درگیر شده‌ایم؛ درحالی‌که واقعیت این است که غرب، ذاتاً سلطه‌جوست و با استقلال و هویت فرهنگی ملت ایران سر سازگاری ندارد. مشکل در نگاه و ماهیت نظام سلطه است، نه در نحوه رفتار ما.

وی تأکید کرد: برای آینده روابط ایران و آمریکا باید بر مبنای شناخت واقع‌بینانه از غرب و با اتکا به تجربه تاریخی انقلاب اسلامی تصمیم گرفت. این مسیر تنها با تقویت بنیه فکری، فرهنگی و علمی کشور و اتکا به ظرفیت‌های داخلی به نتیجه می‌رسد.

استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درباره آمریکا، اظهار کرد: رهبر انقلاب در سخنرانی روز شهادت امام رضا(ع) تصریح کردند که مشکل ایران و آمریکا حل‌شدنی نیست. این نکته مهمی است، زیرا در داخل کشور برخی جریانات فکری و مقامات کشور معتقدند می‌توان با آمریکا به توافقی بُرد–بُرد دست یافت اما در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب چنین برداشتی صحیح نیست.

ایزدی با اشاره به سخنرانی اخیر رهبر معظم انقلاب در ۱۲ آبان، گفت: ایشان در آن سخنرانی تأکید کردند که مشکل ایران و آمریکا «ذاتی» است، نه مقطعی یا ناشی از سوءتفاهم. البته بسیاری از شرکت‌کنندگان در این همایش از علاقه‌مندان و پیروان فکری رهبر انقلاب هستند، اما در کشور افرادی هم وجود دارند که تحلیل‌های متفاوتی ارائه می‌کنند و تبعیت فکری چندانی از دیدگاه‌های معظم‌له ندارند.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: در مقاله‌ای که به‌تازگی درباره سیاست خارجی آمریکا کار کرده‌ایم، به کتابی با عنوان U.S. Foreign Policy Perspectives نوشته دو استاد دانشگاه‌های واشنگتن و سوئیس (مجسکی و آیسلون) رجوع کردیم؛ کتابی که در بسیاری از دانشگاه‌های آمریکا درسی است و در آن، ایالات متحده کشورهای جهان را به چهار گروه تقسیم می‌کند.

به گفته وی، گروه نخست شامل کشورهایی است که منابع طبیعی قابل‌توجه یا موقعیت ژئوپلیتیکی مهمی ندارند؛ کشورهایی که آمریکا دغدغه خاصی نسبت به آنها ندارد.

ایزدی در ادامه با اشاره به اظهارنظر دونالد ترامپ درباره این کشورها گفت: ترامپ در دوره ریاست‌جمهوری خود به برخی از این کشورها توهین کرده و آنها را با تعابیر ناپسندی خطاب کرده بود که نشان‌دهنده نگاه تحقیرآمیز آمریکا به این کشورهاست.

وی گروه دوم را کشورهای دارای منابع طبیعی و موقعیت ژئوپلیتیک قوی اما مجهز به سلاح هسته‌ای دانست و افزود: آمریکا با این کشورها برخورد متفاوتی دارد، زیرا گزینه نظامی علیه آنها منتفی است. برای مثال، با وجود اختلافات عمیق واشنگتن و مسکو در دوران بایدن، هیچ سرباز آمریکایی در برابر سرباز روس قرار نگرفته است.

به گفته ایزدی، گروه سوم کشورهایی هستند که منابع طبیعی و موقعیت ژئوپلیتیکی مهم دارند، اما سلاح هسته‌ای در اختیار ندارند. این کشورها در ادبیات آمریکایی‌ها «کشورهای همسو یا تابع» (Client States) نامیده می‌شوند.

وی بیان کرد: برای برخی از این کشورها تبعیت از سیاست خارجی آمریکا ممکن است مزایایی داشته باشد، مانند ژاپن یا کره‌جنوبی که در مجاورت چین و روسیه قرار دارند و به بهانه ایجاد پوشش دفاعی، حضور نظامی آمریکا را پذیرفته‌اند. با این حال، این هم‌سویی هم هزینه‌بر است. برای نمونه، دولت آمریکا دو هفته پیش کره‌جنوبی را وادار کرد تا ۶۰۰ میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند و همچنین ۱۰۰ میلیارد دلار گاز مایع از این کشور بخرد؛ اقداماتی که نشان می‌دهد این روابط کاملاً نابرابر است.

ایزدی با اشاره به نمونه‌های دیگر افزود: برخی کشورها مانند قطر نیز هم‌پیمان آمریکا محسوب می‌شوند اما این هم‌پیمانی همواره به نفع آن‌ها نبوده است. آمریکایی‌ها طی سال‌های گذشته تنها ۱۹ میلیارد دلار سامانه ضد موشکی به قطر فروخته‌اند، در حالی که همین کشور در بحران‌های منطقه‌ای بارها مورد بی‌اعتمادی متحدان غربی خود قرار گرفته است.

استاد روابط بین المللی دانشگاه تهران با بیان اینکه ایران در گروه چهارم این تقسیم‌بندی، یعنی در گروه کشورهای دشمن آمریکا قرار دارد، گفت: دلیل این جایگاه، وقوع انقلاب اسلامی در ایران است و ربطی به تسخیر لانه جاسوسی ندارد. مشکل اصلی آمریکایی‌ها این است که ایران پس از انقلاب، از کشوری تابع و همسو (گروه سه) به کشوری مستقل و تأثیرگذار تبدیل شد و این وضعیت برای آنان غیرقابل تحمل است.

وی با اشاره به کتاب US Foreign Policy Perspective تألیف «مجسکی» و «آیسلون» افزود: در فصل مربوط به کشورهای دشمن آمده است که سیاست‌های خصمانه آمریکا معمولاً بدون توجه به رفتار طرف مقابل ادامه می‌یابد. به عبارت دیگر، این‌که کشوری امتیاز بدهد یا ندهد، توافق کند یا نکند، تأثیری بر سیاست واشنگتن ندارد.

ایزدی گفت: در همان منبع تصریح شده که هیچ صلح حقیقی با دولت‌های دشمن ممکن نیست، مگر اینکه ساختار قدرت در آن کشورها تغییر کند. این دقیقاً همان چیزی است که رهبر انقلاب بارها بر آن تأکید کرده‌اند؛ آمریکایی‌ها تغییر رفتار را مترادف با تغییر حکومت می‌دانند. برخی در داخل این تصور غلط را دارند که اگر رفتارمان را عوض کنیم، مشکل حل می‌شود، در حالی که هدف اصلی آن‌ها تغییر نظام است.

این استاد دانشگاه تهران در تبیین راهکارها اظهار کرد: راه نخست، عبور از غرب سیاسی به‌ویژه آمریکا و کشورهایی است که تابع سیاست‌های آن هستند. عبور از غرب سیاسی به معنای قطع کامل ارتباط نیست، بلکه یعنی معطل غرب نمانیم. غربی‌ها سال‌هاست از ما عبور کرده‌اند و هرچقدر هم توافق می‌کنیم، به تعهدات خود پایبند نیستند.

وی افزود: در حوزه اقتصادی و علمی، مشکلی با غرب نداریم. در برجام قرار بود صد فروند بوئینگ و ایرباس خریداری کنیم که خودشان نفروختند. در عرصه علوم انسانی و اجتماعی نیز نیازمند توجه به نقد غرب از درون غرب هستیم، همان‌طور که رهبر انقلاب بر ترجمه آثار منتقدان غربی تأکید کرده‌اند.

ایزدی ادامه داد: در فضای کنونی آمریکا تحولات اجتماعی مهمی رخ می‌دهد؛ اکنون در بزرگ‌ترین شهرهای آن کشور، فردی که پرچم فلسطین را بالا ببرد می‌تواند رأی بیاورد و حتی شهردار شود. این نشانه تغییر تدریجی آمریکاست و اگر این روند ادامه یابد، ایالات متحده به کشوری معمولی تبدیل خواهد شد که در امور منطقه‌ای دخالت نمی‌کند و از رژیم صهیونیستی حمایت نخواهد کرد؛ هرچند این امر در آینده نزدیک رخ نخواهد داد.

وی در پایان تصریح کرد: برای رسیدن به این هدف، ما باید هم در حوزه سخت و هم در حوزه نرم قوی شویم. در تاریخ آمریکا هیچ‌گاه حمله نظامی به کشوری انجام نشده مگر با رضایت افکار عمومی آن کشور. بنابراین، تأثیرگذاری بر افکار عمومی آمریکا اهمیت زیادی دارد. ما باید همان کاری را انجام دهیم که آمریکا با افکار عمومی ما می‌کند و امیدوارم تحولات اخیر در این زمینه باور و عزم لازم را در نهادهای مرتبط ایجاد کند.