قبل از عبادت باید معرفت به خدا را کسب کرد

به گزارش خبرنگار افتخاری ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسوی مطلق، استاد اخلاق و عرفان اسلامی، شامگاه دوشنبه، ۱۹ آبان‌ماه در سلسله جلسات هفتگی درس اخلاق خود که در دارالبکاء حضرت زهرا (س) تهران برگزار شد، گفت: هر روز یک عمل را به نیابت از امام زمان (عج) انجام دهید و ثوابش را به حضرت هدیه کنید و چه بهتر در اعمال عبادی روزانه، تلاوت قرآن و زیارت عاشورا باشد که آن را به حضرت هدیه می‌دهید.

این استاد حوزوی در ادامه شرح مناجات محبین، با اشاره به رابطه معرفت الله، عبادت، عشق الهی و رسیدن به مشاهده، اظهار کرد: در ادامه این مناجات حضرت در این فراز اینگونه می‌فرمایند: «إِلٰهِی فَاجْعَلْنا… وَ خَصَصْتَهُ بِمَعْرِفَتِکَ وَ أَهَّلْتَهُ لِعِبَادَتِکَ وَ هَیَّمْتَ قَلْبَهُ لِإِرَادَتِکَ وَ اجْتَبَیْتَهُ لِمُشَاهَدَتِکَ؛ و به شناخت خود اختصاص دادی و برای بندگی‌ات سزاوار کردی و به اراده‌ات دلباخته فرمودی و برای تماشای جمالت برگزیدی». 

وی ادامه داد: این چهار مرتبه بسیار مهم است؛ حضرت ابتدا می‌فرماید خدایا مرا مثل بندگانی قرارداده که آن‌ها را برای معرفت خودت برگزیدی! این نکته خیلی مهم است اگر این معرفت الله کسب شد، بعدش شما به عبادت می‌رسید و اگر عبادت انجام شد سپس به عشق الهی می‌رسید و اگر به عشق رسید در نتیجه به شهود و مشاهده خواهید رسید و این سه به همین ترتیب با هم هستند. 

وی افزود: قبل از عبادت باید معرفت کسب کرده باشید؛ اما همین ادای نماز هم انسان را آبرودار می‌کند و همین صورت ظاهری هم اثرگذار است و خدا مزد می‌دهد ولی عبادتی انسان را به اوج کمال می‌رساند که قبلش معرفت کسب کرده باشید که با این عبادت به عشق الهی و سپس به مشاهده می‌رسید و اهل عبادت، عاشقانه عبادت می‌کنند. 

موسوی مطلق با بیان اینکه از خدا اهلیت عبادت را بخواهید، گفت: اگر انسان اهلیت عبادت را نداشته باشد، گاهی همین نماز چند رکعتی هم برای او مثل یک کوه سنگینی و خستگی به همراه دارد در صورتی که در طول روز هزاران کار متفرقه دیگر را انجام داده و امروزه در فضای مجازی همینطور وقتش را هدر داده و اخبار این کانال آن کانال را خوانده اما حالا که به نماز و ارتباط با خدا که می‌رسد، اصلاً حال ندارد و یک خستگی عمیق او را فرا می‌گیرد. علتش هم این است که خدا به چنین شخصی اهلیت عبادت را نداده است در صورتی که هر کس اهل عبادت و معرفت نیست و باید این معرفت کسب شود که به عبادت ناب رسید و گرنه عبادت روزمرگی را همه انجام می‌دهند و یک خم و راستی هم می‌شوند و نماز می‌خوانند اما اثر خاصی ندارد. 

وی تصریح کرد: خداوند به بعضی‌ها اهلیت عبادت را نداده است اما به بعضی این اهلیت عبادت را بخشیده است، چون اینها قبل عبادت تلاش کردند که به معرفت خدا برسند و همین که حرکت کردند خدا هم کمک کرد و عشق و علاقه عبادت ناب را در دل آن‌ها قرار داد. 

مفهوم عشق الهی و چیستی رسیدن به آن

این استاد حوزوی در تبیین عشق الهی اظهار کرد: بعد از معرفت و عبادت، عشق الهی می‌آید و عاشق خدا می‌شوند و عبادات آن‌ها عاشقانه است اما این عشق باید در قلب دگرگونی ایجاد کند و تا قلب دگرگون نشود، بقیه‌اش ادا و اصول است. باید قلب دگرگون شود اما اینکه گاهی عاشقیم به خاطر این است که در عشق درگیر مفهوم هستیم و یک عشق مفهومی است نه معنایی و قلبی؛ چون ما یک چیز از عشق می‌شنویم و تا یک مقطع تحت تأثیر قرار می‌گیریم و تمام می‌شود! این فایده ندارد باید عشق با دگرگونی قلب همراه باشد. 

وی ادامه داد: حالا چرا باید به عشق الهی برسیم؟! در همین فراز مناجات جوابش آمده است: «وَ اجْتَبَیْتَهُ لِمُشَاهَدَتِکَ» چون بندگان برگزیده‌ات را با محبت و کشش خودت برگزیدی برای اینکه تو را مشاهده کنند.

نظر در سلوک عاشقانه

موسوی مطلق، نظر را آغاز یک سلوک عاشقانه دانست و گفت: در این مناجات چند تا لغت به یک معنا وجودت دارد که عبارتند از «نظر، مشاهده و لقاء» که هر سه نگاهی است که به وصال می‌رسد، اما هر کدام مراتبی از ادراک الهی است. مرتبه اول نظر است که هم نگاه با سر و هم با سِر است که مرتبه ابتدایی همین نظر با سر است که همدیگر را الان با چشم می‌بینیم و نظر دیگر، نگاه با سِر است که هم در این عالم میسور و مقدور است هم آن عالم. حتی در عشق مجاز هم عموماً عشق و عاشقی با نظر و چشم آغاز می‌شود و این نظر خیلی مهم است تا جایی که دو نفر از اساتیدم می‌گفتند: همین چشم ظاهری که حضرت را دیده باشد، با دیگر چشم‌ها فرق می‌کند! 

وی ادامه داد: حالا مشاهده چیست؟! نظر مقامی است که به مراتب بعدی نرسیده لست چون در حجاب علم و دانایی و مفاهیم است ولی باید بالا بیاید و وقتی بالا آمد، به مشاهده می‌رسد، شاید به حسب ظاهر از بینایی ظاهری محروم باشد اما مشاهده می‌کند مانند آن کور نابینایی که با اینکه چشم ظاهری نداشت اما خطوط قرآن را با چشم باطنی مشاهده می‌کرد. 

وی افزود: لذا مشاهده در واقع یک ادراک و حضوری شهودی از اسما و صفات الهی است، هر چند شاید در مرتبه نظر بتوانیم اسما را ببینیم اما در مرتبه نظر، اسما قابل مشاهده نیستند و اما لقا که بالاتر از همه اینها است و فنا در حضور رب ارباب است که خیلی از مردم کافر به لقای خداوند هستند و نتیجه‌اش تکذیب لقای آخرت است. 

مرتبه حقیقی عشق الهی

این استاد حوزوی در پایان به مرتبه حقیقی عشق الهی اشاره و بیان کرد: خدا بندگانی را که برگزید به آن‌ها عشق می‌دهد که عشق، مرتبه حقیقی‌اش این است که او تو را جذب می‌کند. وقتی به مرتبه آخر رسیدید در مرتبه آخر تو هر چه داری از تو می‌گیرند و حتی عشقت را هم ببری نمی‌خرند و آن رد و باطل می‌کنند تا خالی از همه چیز بشوی سپس عشق حقیقی و ابدی را به تو می‌دهند و هر چه هم به مراتب بالا برسید جام بلا بیشتر است!

محسن سلطان‌احمدی