به گزارش ایکنا از آذربایجانشرقی، یلدا هم مانند دیگر آیینهای ایرانی مثل نوروز و چهارشنبهسوری آداب و رسوم خاص خود را دارد و حتی شاید بتوان گفت همین شب چله، مردمیترین آیین ایران زمین است. آیینی که در گذر زمان هویت اصلی خود را از دست داده و امروز تنها پوسته نازکی از یلداهای قدیمی به یادگار مانده است. شب یلدا در اقوام آذری به نام «چیلله گجه سی»، خوانده میشود. اکثر مردم استان آذربایجانشرقی در این شب، در خانه پدربزرگها و مادربزرگها گردهم میآیند و ضمن دید و بازدید و به جای آوردن سنت حسنه صله رحم و دیدار، خوراکیهای خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و... را میل میکنند.
اکثر مردم استان آذربایجانشرقی در این شب طولانی سال، هندوانه و یا به عبارت دیگر «چیلله قارپیزی» میخورند و معتقدند به دلیل اینکه فصل زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است، با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما تأثیر چندانی نخواهد داشت. در این برهه، از آئینها، باورها و رسمهای شب یلدا که هنوز در مناطق مختلف کشورمان و در رأس آنها در خطه آذربایجان به کلی فراموش نشدهاند، میتوان به خرید هندوانه شب چله اشاره کرد. در واقع خرید هندوانه نماد شب چله محسوب میشود که این رسم به نوعی در تمامی مناطق کشورمان مرسوم است.
مردم استان آذربایجانشرقی برای استقبال از نخستین شب سردترین فصل سال میراثدار آیینهای مختلف هستند و این شب کهن را با رسم و رسوم خاص خود پاس میدارند و چله برایشان نمادی از شادی و سرور است. در فرهنگ مردم سختکوش آذربایجان این شب دراز سرد، بهانهای برای شادمانی و دور هم نشستن بزرگ و کوچک خانواده و فامیل است. این خطه از میهنمان به دلیل کوهستانی بودن، زمستانهای سرد و طولانی دارد و این فصل سال با آیین یلدا آغاز میشود. در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجانشرقی رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند، در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود «خوانچه طبق» میفرستند و اقوام در هر چه بهتر بودن این خونچهها کمک میکنند. محتویات خوانچهها عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور تزیین میشود. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی میپردازند.
سپس طبقهای آماده را بر سر افرادی که معین شدهاند قرار داده و روانه خانه عروس میکنند و مادر عروس پس از تحویل طبقها، هدایایی مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آنها میدهد. فردای این شب، مادر دختر تمام طبقها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت میکند. همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج زوجهای تبریزی، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی با کفش و چادر است، روانه منزل آنها میکند.
در آذربایجان قدیم که ارتباطات به این آسانی میسر نبود از اواخر تابستان مقدار زیادی هندوانه و خربزه در تور میگذاشتند و آن را از سقف آشپرخانه آویزان میکردند تا در هوای آزاد خراب نشود و یا اینکه در کاه قرار میدادند. هندوانه مهمترین خوراک شب چله مردم آذربایجانشرقی است. اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعد از شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو، انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل میکنند. ریشسفید خانواده در حالیکه با چاقو هندوانه را میبرد، میگوید قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم)، در تبریز پوستهای میوه را در آب روان ریخته و این رفتار را خوب و خوش یمن میدانند. بعد از خوردن تنقلات و میوه، بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستانهایی از حماسههای ملی این سرزمین نظیر، اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضربالمثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفتوگو مشغول میشوند.
زنان معمولاً تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمیکنند و اعتقاد دارند اگر در طول این دو چله کسی خانه تکانی کند، چله او را نفرین میکند و اگر چله کسی را نفرین کند به نکبت و بدبختی گرفتار میشود. چیلله گئجه سی همان شب یلداست در آذربایجانشرقی، شبی که با رسم و رسوم و باورها گره خورده است تا جشنی باشد برای مردم این دیار در بلندترین شب سال. شبی که بهانهای است برای جمع شدن در خانههای بزرگان. در این استان کمتر کسی است که چیلله گئجه سی را تنها به سر کند؛ چرا که آذربایجانیها این شب را همچون بسیاری از ایرانیان بهانهای قرار دادهاند برای همدلیهایشان. چیلله در زبان ترکی به معنای چهل است و مردم این استان دو ماه اول زمستان را به دو قسمت تقسیم میکنند که ۴۰ روز اول را چیلله بزرگ و ۲۰ روز دیگر را چیلله کوچک مینامند. چیلله، اولین روز از چیلله بزرگ است که در این چهل روز هوار سرد است اما با اتمام آن چله کوچک شروع میشود که پربرفتر و سردتر است.