به گزارش ایکنا؛ سیزدهمین جلسه از سلسله جلسات تفسیر قرآن شریف لکزایی، دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با محوریت آراء و اندیشه‌‌های امام موسی صدر در کتاب «برای زندگی»، شب گذشته، 6 اردیبهشت‌ماه، با محوریت سورههای «ضحی» و «انشراح» برگزار شد که در ادامه مشروح آن از نظر می‌گذرد:
این دو سوره باهم مرتبط است و از دیدگاه فقها، اگر کسی بخواهد این سوره‌ها را در نماز بخواند، باید هر دو را با هم تلاوت کند. هر دو سوره مکی هستند و شأن نزولشان این است که وحی به صورت پی‌درپی بر پیامبر(ص) نازل می‌شد، اما یکبار چهل روز وحی‌ای به پیامبر(ص) نمی‌رسد و هیچ سوره‌ای نازل نمی‌شود؛ لذا پیامبر(ص) مضطرب می‌شود، چون تنها حامی ایشان خداوند و وحی بود و بدین وسیله قدرت‌مندی خود را به رخ دیگران می‌کشید. اینجا وحی یک مدتی قطع می‌شود و پیامبر(ص) مضطرب. انقطاع وحی به مدت چهل روز این نکته را دارد که پیامبر(ص) دچار رنج و ناراحتی می‌شود و چه‌بسا انقطاع وحی می‌خواست این نکته را بگوید که وحی از جانب خدا است و به مردم نیز این تأکید را داشته باشد. پس از مدتی که وحی نازل نشد، خداوند این سوره را نازل می‌کند و این سوره نیز با سوگند آغاز می‌شود.
پیش‌تر در باب سوگندهای قرآن بحث کردیم و در جلسه قبل، سوگند به عصر را مطرح کردیم. سوره ضحی نیز با سوگند به آغاز روز شروع می‌شود و سپس مجدد سوگند یاد شده است. خداوند در این سوره به رسول خود امید می‌دهد و این روزهای انقطاع وحی را جبران می‌کند. این سوره در حمایت از پیامبر(ص) و انجام وظایف رسالت است. در بخش نخست این حمایت مطرح می‌شود که خدا هیچ وقت رسول خدا(ص) را به حال خود رها نمی‌کند و اینکه خدا در دنیا و آخرت نیز از پیامبر(ص) خود حمایت می‌کند. اما انواع این حمایت‌ها سرپرستی ایشان در دوران یتیمی، هدایت ایشان به آموزه‌های رسالت و هدایت بعدی نیز بی‌نیاز کردن ایشان از دیگران است.
نکته دیگر عوامل موثر در استمرار حمایت خدا از ایشان است که بحث رعایت حقوق یتیمان است. در سوره ماعون هم که به مسئولیت‌های اجتماعی پیامبر(ص) اشاره دارد و نسبت به یتیم و مسکین هشدار می‌دهد و اینجا نیز رفتار محترمانه با نیازمندان و بازگو کردن نعمت‌های خدا را مطرح می‌کند. در سوره ماعون نیز احساس مسئولیت انسان بود و فرمود کسانی دین را تکذیب می‌کنند که یتیم را از خود می‌رانند. در این سوره نمازگزاران را نیز هشدار می‌دهد و در این سوره هم یک نکته اجتماعی را یادآور می‌شود که تأملی در مسئولیت اجتماعی پیامبر(ص) است و یادآوری می‌کند پیامبر(ص) در نقش رهبری امت است که باید دردها و مشکلات مردم را لمس کند.
بنابراین از این منظر، خود پیامبر(ص) یتیم بود و به این دلیل دردها را لمس کرده و الان که در مصدر امور رهبری و دینی مسلمین قرار گرفته نیز باید این مسئولیت را از یاد نبرد. بنابراین رهبری که یتیم و جاهل و فقیر بوده و با عنایت خدا به این جایگاه می‌رسد، این دردها و نیازها را بهتر حس می‌کند. نکته مهم دیگر این است که کسانی که این احساس را درک نکردند، شاید نتوانند از عهده مسئولیت اجتماعی خودشان برآیند، بنابراین باید از این واقعیت آگاه باشد تا خود را برتر از آنها نداند.
ایشان تمثیل شبان و گله را نیز مطرح می‌کند و می‌گوید قرآن از این تمثیل استفاده می‌کند که یک رهبر همانند شبان و مسئول گله خودش است. اگر رهبری یتیم یا فقیر نبوده باشد، ممکن است دردهای مردم را درک نکند. بنابراین انسان اگر خودش هم یتیم نباشد، از این بیم دارد که ممکن است فرزندان او یتیم شوند و این احساس، انسان را دل‌نگران می‌کند و به او انگیزه می‌دهد که به ایتام کمک کند. اگر انسان این انگیزه را داشته باشد، می‌تواند نهادهایی را تأسیس کند که اگر فرزندان خودش نیز یتیم شدند، یک نهادی باشد که آنها را سامان دهد؛ لذا مسئله ایتام با توجه به اینکه در آیات متعدد مورد توجه خدا است، از اهمیت برخوردار است.
اما سوره انشراح نیز در ادامه این سوره تلقی می‌شود و اگر کسی بخواهد در نماز این سوره را بخواند، باید سورههای ضحی و انشراح را باهم بخواند که همانند سوره فیل و قریش است. سوره انشراح نیز به نعمت‌های خدا به رسول خدا(ص) اشاره می‌کند و افزایش ظرفیت روحی پیامبر(ص) را به عنوان یک نعمت یاد کرده و اینکه نام پیامبر(ص) را بلندآوازه کرده است نیز یکی از نعمت‌های دیگر مطرح کرده است. بنابراین این نعمت‌های گشایش سینه، برداشتن بار گران از دوش پیامبر(ص) و بلندآوازده ساختن نام رسول خدا(ص) مطرح شده است.
اما دو درس نیز از نعمت‌های خدا به رسول خود پس از تحمل مشقت‌ها مطرح می‌شود که پس از دشواری، آسانی است. درس اول اینکه در هر سختی یک آسانی وجود دارد و درس دوم اینکه در راه خدا باید از سختی‌ها استقبال کند. می‌فرماید چون از کار فارغ شدی به عبادت بکوش و به پروردگارت مشتاق شو. این سوره نیز به همان دل‌نگرانی پیامبر(ص) مربوط به می‌شود و قصد دارد آن را برطرف کند و اینگونه لطف الهی و قوت قلب بخشیدن به رسول خدا(ص) را مطرح می‌کند که ما نیز برای اینکه مشمول آیاتش شویم، باید این آیات را به این صورت بخوانیم.
این سوره می‌فرماید ای محمد(ص) اطمینان داشته باش که خدا با تو است و باید دردهای دیگران را احساس کنی و باید جهاد و تلاش و کوشش خود را ادامه دهی و به خدا اعتماد کنی. بنابراین مجموعه این دو سوره، تاملی در مسئولیت اجتماعی پیامبر(ص) و ما به عنوان انسان است.
انتهای پیام