زمینه‌سازی برای ظهور نیازمند مدارا با جهانیان است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، هفتم شهریورماه  در همایش ملی تربیت و اخلاق در سیره و معارف رضوی که در ذیل چهارمین سوگواره رضوی از سوی دفتر قم بنیاد علمی پژوهشی آستان قدس رضوی برگزار شد به موضوع «اخلاق مدارا در سبک زندگی رضوی» پرداخت و با بیان اینکه زیست ما بدون مدارا امکان‌پذیر نیست، گفت: پرسش این است که وقتی این موضوع را بر زندگی امام رضا(ع) ارائه دهیم آیا الگویی به ما ارائه می‌کند و اگر جواب مثبت است چگونه خواهد بود؟

 

وی توضیح داد: مدارا دو ریشه دارد؛ یکی اینکه انسان با تحمل طرف مخالف و مقابل و برخورد ملایم، او را در کمند محبت خویش گرفتار می‌کند یا با او همدلی کرده و خشونت در حق دیگران روا نمی‌دارد. مدارا با مداهنه که به معنای سازش‌کاری است و قرآن هم آن را نفی کرده تفاوت دارد زیرا مداهنه کوتاه‌آمدن از اصول است. معادل بحث مدارا را برخی تلورانس گفته‌اند که درست نیست زیرا تلورانس دامنه وسیعی دارد که حتی مداهنه و تخطی از اصول را هم شامل می‌شود. 

 

آذربایجانی با اشاره به تعریف سبک زندگی افزود: سبک زندگی مشی کلی فرد در جهت رسیدن به اهداف و غلبه بر مشکلات فردی، جمعی و مادی و معنوی، است و شامل همه عرصه‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی می‌شود، سبک زندگی به تک‌رفتار نمی‌گویند بلکه باید رفتار مستمر و همگرا باشد که حول گرایشات ایجاد می‌شود و به تعبیری الگوی رفتاری همگن و همگرا است. 

 

وی با اشاره به چرایی مدارا و مبانی عقلی آن، تصریح کرد: اولین دلیل نیاز به همزیستی مسالمت‌آمیز اجتماعی است زیرا ما حتی اگر بخواهیم با فرزند و همسرمان زندگی خوبی داشته باشیم باید با آنان مسالمت داشته باشیم؛ دوم تنوع قومی، مذهبی و نژادی در کشور و جهان بیانگر آن است که ما باید مدارا با هم داشته باشیم. سوم نیازمندی به صلح و آرامش و دوری از کینه‌ورزی است که در سایه مدارا انجام خواهد شد.

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: چهارمین دلیل هم گسترش روابط اجتماعی از طریق فناوری‌های نوین است که زمینه تعامل و ترابط را بیشتر کرده است در حالی که چند دهه قبل ما چنین تضارب و تعاطی افکار و اندیشه‌ها را نداشتیم. 

 

آذربایجانی با بیان اینکه جهان‌شهروندی، جهانی‌سازی و زمینه‌سازی برای تمدن اسلامی و استقبال از حضور امام زمان(عج) هم نیازمند مدارا با جهانیان است، اظهار کرد: صلح جهانی و زمینه‌سازی برای ظهور نیازمند تعامل مداراگونه با دیگران است؛ ضمن اینکه مبانی روان‌شناختی مدارا هم ما را به این مسئله توصیه می‌کند؛ اولین مسئله در حوزه روان‌شناسی، روان‌شناسی اختلافی است یعنی افراد با وجود تفاوت سنی، جنسی و قومی و مذهبی و فرهنگی، هر کدام کتاب مستقلی هستند لذا برای تعامل و معاشرت نیازمند مدارا هستیم. 

 

وی ادامه داد: همچنین پایه روان‌شناسی اجتماعی، شناخت اجتماعی است که هشت عامل در شناخت اجتماعی مؤثر است از جمله؛ انتظارات، انگیزه، فراوانی فعال‌سازی و ... و این عوامل سبب می‌شود تا برداشت‌های ما از یک پدیده متفاوت باشد لذا این موضوع هم بر ضرورت مدارا تاکید دارد.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به روان‌شناسی شناختی، اضافه کرد: خطاهای ذهنی، پیش‌داوری‌ها، تصورات غالبی که ما نسبت به گروه‌ها و احزاب سیاسی و اقوام مختلف داریم باعث ایجاد فاصله زیاد بین افراد می‌شود که راه رفع آن مدارا است؛ بحث تبلیغات رسانه‌ای هم بحث خیلی مهمی است؛ مثلا رسانه‌ها از یک خبر و حادثه، تیترهای مختلف می‌زنند تا بزرگنمایی مختلفی در راستای تفکر خودشان داشته باشند. ما با چنین تکثراتی چاره‌ای نداریم جز اینکه با دیگران مدارا کنیم تا معاشرت اجتماعی خوبی شکل بگیرد. 

 

آذربایجانی به مبانی نقلی مدارا اشاره کرد و گفت: از جمله این مبانی، آیه شریفه 13 سوره حجرات است که تاکید دارد ما زن و مرد را خلق کردیم و مبنای تفاوت، در تقوای آنان است؛ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ.

 

آذربایجانی با بیان اینکه تفاوت انسان‌ها در ادراک و ایمان هم عامل دیگری است که بر مدارا تاکید دارد، اظهار کرد: قراطیسی گفته است خدمت امام صادق(ع) رسیدم و مطالبی از عقاید شیعیان را گفتم و اینکه برخی عقاید ضعیفی دارند و ایشان فرمودند ایمان ده درجه دارد و نباید کسی که در مرتبه بالاتر ایمان است دیگران را متهم به نداشتن ایمان بکند؛ سلمان در درجه دهم ایمان بود و ابوذر در درجه پایین‌تر؛ امام تاکید فرمودند با نرمی و مدارا درجه ایمان کسانی را که ایمان ضعیف‌تری دارند بالاتر ببرید.

 

وی افزود: همچنین خوش‌خلقی و خوش بیانی و رفتار خوب با دیگران در آیات و روایات مورد تاکید زیادی است از جمله قرآن فرموده است: فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ؛ پیامبر فرمودند که ما انبیاء به مدارا با مردم توصیه شده‌ایم کما اینکه به اقامه فرائض امر شده‌ایم. امام علی(ع) فرمودند پیامبر همواره بشاشت در چهره داشتند؛ باز داریم که نیمی از ایمان مدارا است و در برخی روایات دو ثلث ایمان در مدارا ذکر کرده شده است.

 

آذربایجانی ادامه داد: تبلیغ همراه با مدارا در روایات تاکید شده است؛ پیامبر(ص) وقتی خواستند معاذ را به تبلیغ بفرستند فرمودند که مردم را بشارت بده ولی باعث نفرت آنان نشوی؛ ما روحانیون مبلغ باید توجه به این مسئله در تبلیغ داشته باشیم؛ پیامبر فرمودند که دین ما سمهه سهله است لذا نباید در دین سختگیری کنیم تا مردم از دین بیزار شوند.

 

وی اضافه کرد: در روایت دیگری فرمودند که مدارا با دشمنان خدا از بالاترین صدقات است زیرا از شر آن‌ها مامون می‌شویم ولی ما گاهی با دوست خود هم مدارا نداریم؛ قرآن کریم هم فرموده است: قولوا للناس حسنا؛ یعنی با همه مردم در هر دین و مذهب و فرهنگی باید مدارا باشد تا آنان جذب ایمان شوند و از شرور آنان رها شویم. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: یکی از مصادیق مدارا پذیرش افکار دیگران است تا دین را از روی ادراک درست بپذیرند؛ همچنین گوش‌دادن که شامل توجه، انعکاس کلامی و احساسات و ... است که در روان‌شناسی تاکید شده و عامل مداراست؛ قرآن کریم هم وقتی پیامبر را به اُذُن‌بودن منتسب کرد خداوند از این صفت دفاع کرد و فرمود که اذن‌بودن نبی به نفع مردم است.

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: خردمندی، تغافل و پوزش‌پذیری از مهمترین عوامل مداراست؛ خداوند چنین صفتی دارد و کلید بخشش خدا در این است که ما هم ببخشیم. نکته دیگر، همدلی و گفتار نیکو و پسندیده است که قرآن فرمود؛ قولوا قولا کریما؛ امام علی(ع) هم فرمودند که مردم دو نوع هستند یا برادر دینی تو و یا همنوع تو هستند بنابراین قلبت را از رحمت نسبت به آنان پر کن بنابراین مردم نباید تصورشان از کسانی که مسئول و مدیر دولتی هستند این باشد که رفتار نامناسبی دارند.

 

آذربایجانی بیان کرد: پیامبر(ص) در روایات متعدد فرمودند که من برای لعن برگزیده نشدم و به مؤمنین هم سفارش دارند که نباید لعن‌کننده باشیم ولی ما برخی برادران خودمان را به راحتی لعن می‌کنیم. 

 

آذربایجانی با اشاره به مدارا در سبک و سیره رضوی، تصریح کرد: امام رضا(ع) مدارا را نشانه عقل و خردمندی می‌دانند و معیار ایمان را نماز و روزه زیاد نمی‌دانند بلکه یکی از مصادیق خردمندی را مدارا با دوست و دشمن می‌دانند. ایشان  سه ویژگی برای مؤمن برشمردند؛ اول کتمان گناهان دیگران، دوم مدارا با مردم و سوم صبر در سختی و ضرر. در بررسی که بنده در مناظرات حضرت داشتم به این نتیجه رسیدم که نخ تسبیح همه این مناظرات، مدارا بوده است؛ این مناظرات با اهل سنت، زنادقه، مسیحیان و ... برگزار شده است و ایشان به همه آنان احترام می‌گذاشت و با عطوفت برخورد می‌کردند و از مشترکات سخن می‌گفتند تا جایی که جاثلیق سوگند خورد در بین علمای مسلمان کسی مانند شما نیست.

 

وی افزود: هیچ وقت امام رضا(ع) در مناظراتشان از کوره در نرفتند و تند نشدند و با سعه صدر سخنان فرد را گوش می‌دادند و از آرای مخالفان استقبال می‌کردند و طولانی‌نشدن پاسخ و تسلط بر کتب سایر ادیان هم از دیگر ویژگی مناظراتی ایشان بود یعنی باید از اندیشه مخالفان و منابع آنان برای گفت‌وگو استفاده کنیم؛ برتری‌طلب نبودن و تحقیر طرف مقابل هم از جمله اصول مهم در مدارا است. امام رضا(ع) معروف به عالم آل‌محمد(ص) بودند ولی از کلماتی که دال بر تحقیر است استفاده نمی‌کردند. 

 

آذربایجانی اضافه کرد: مدارای سیاسی حتی با قدرت حاکمه از جمله مصادیق مدارا در زندگی امام رضا(ع) است؛ مامون واقعا فرد زیرکی بود و زیر و بم عقاید شیعه را می‌دانست ولی حضرت با تدبیر بهانه به دست دشمن ندادند. تاکید حضرت بر تقدم صلح و رسیدگی به کارهای مردم هم نشانه دیگری بر مدارا در سیره رضوی است. در روایتی بیان شده است که امام رضا(ع) به این دلیل رضا لقب گرفته است که اخلاق و مدارای ایشان با مخالف هم زبانزد بود و برخورد منصفانه و دور از تعدی با دشمنان و مخالفان مذهبی و دینی خود داشتند.

 

وی افزود: مثلا در روایتی بیان شده است که یک زرتشتی وصیت کرده بود تا ارث او را به بینوایان بدهند ولی قاضی این اموال را بین بینوایان مسلمان توزیع کرد. امام رضا(ع) وقتی شنیدند فرمودند که باید این مال بین بینوایان زرتشتی توزیع شود زیرا یک ثروتمند زرتشتی طبیعتا وصیت برای هم‌کیش خود می‌کند نه بینوایان مسلمان.