وی با اشاره به اهمیت تبیین روشن و کاربردی از مفهوم وفاق ملی، افزود: سه رویکرد «یکسان‌انگارانه»، «تکثرگرایانه» و «تنوع‌گرایانه» به‌عنوان دیدگاه‌های اصلی موجود در جامعه است؛ دیدگاه یکسان‌انگارانه، جامعه با وجود اختلافات ذاتی، نیازمند محور و مدیریت واحد است.
مهاجرنیا اظهار کرد: در مقابل، دیدگاه تکثرگرایانه تلاش دارد وفاق را در بستر پذیرش تفاوت‌های قومی، مذهبی و اجتماعی حفظ کند اما رویکرد سوم، یعنی تنوع‌گرایانه، وفاق را مبتنی بر ارزش‌های دینی و در عین حال با حفظ تنوع فرهنگی و اجتماعی دنبال می‌کند.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر قم با اشاره به تفاوت‌های دو دیدگاه کلان سنتی و مدرن در رابطه با وفاق ملی، گفت: در دیدگاه سنتی که ریشه در تفکر پیشامدرن دارد، وفاق بر پایه دانایی، فرهنگ مشترک، روایت‌های کلان تاریخی و نماد‌های دینی و ملی شکل می‌گیرد و محور این نگرش، فضیلت، علم، حکمت و حافظه تاریخی ملت است.
مهاجرنیا تصریح کرد: از بازسازی اسطوره‌ها و هویت‌های تاریخی تا برجسته‌سازی نماد‌های مذهبی مانند مراسم عزاداری، همه و همه در راستای خلق وفاق بر پایه‌ی فرهنگ و سنت بوده است.
وی افزود: در نقطه مقابل، دیدگاه مدرن، وحدت ملی را بر مبنای حقوق انسانی تعریف می‌کند که در این نگرش، شهروندان به‌واسطه حقوق و تکالیف اجتماعی‌شان در جامعه مشارکت می‌کنند و وحدت، بر پایه قانون، حق و مسئولیت شکل می‌گیرد نه صرفاً اشتراکات فرهنگی یا دینی.
مهاجرنیا اظهار کرد: ابزار‌هایی نظیر رسانه، گفت‌وگوی اجتماعی، آموزش شهروندی و مشارکت سیاسی، جایگزین پیوند‌های سنتی شده‌اند و در این دیدگاه، گفت‌و‌گو و تبادل نظر، مبنای همزیستی است و توزیع عادلانه قدرت و منابع، پایه‌ای برای ایجاد حس تعلق جمعی تلقی می‌شود.
وی بیان کرد: این ازدواج‌ها نه‌تنها جنبه شخصی، بلکه کارکرد اجتماعی و سیاسی داشته‌اند و در راستای ایجاد اتحاد میان قبایل و جذب آنها به اسلام انجام می‌شد؛ در تفکر سنتی، تهدیدات خارجی یکی از مهم‌ترین عوامل همگرایی و اتحاد داخلی محسوب می‌شود و دشمن مشترک، عاملی برای فراخوان به وحدت عمل به‌شمار می‌آید و در شرایط بحرانی، به‌ویژه در قالب جنگ‌ها و درگیری‌ها، نقشی محوری در بسیج اجتماعی ایفا می‌کند.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، رویکرد‌های متفاوت موجود در جامعه ایران امروز نسبت به وفاق ملی مورد نقد و بررسی قرار داد و افزود:. برخی جریان‌ها وفاق ملی را بر پایه قرارداد اجتماعی، حقوق شهروندی و پذیرش تکثر فرهنگی تعریف می‌کنند؛ آنان بر این باورند که جامعه‌ای متنوع با قومیت‌ها، زبان‌ها، اندیشه‌ها و سبک‌های زندگی مختلف، می‌تواند با تکیه بر گفت‌و‌گو، عقلانیت و برابری حقوقی به وحدت برسد.
وی تصریح کرد: در سوی دیگر، تفکر سنت‌گرای یکسان‌انگارانه قرار دارد که تأکید می‌کند وحدت واقعی تنها در سایه یک دین، یک حقیقت و یک قرائت ممکن است و از نگاه این جریان، تکثر فرهنگی و دینی عامل تفرقه است و باید به‌جای آن، بر محور دین واحد، فرهنگ واحد و زبان ملی تأکید شود.
مهاجرنیا افزود: منتقدان این نگرش بر این باورند که چنین دیدگاهی با اصول مردم‌سالاری، مشارکت آزادانه و همزیستی مسالمت‌آمیز در تضاد است و انسجام ملی را نه‌تنها تقویت نمی‌کند بلکه فرسایش می‌کند.
وی گفت: برخی از نمایندگان این جریان حتی با پخش برنامه‌های محلی، ترویج زبان‌های بومی و تنوع پوشش و آزادی فعالیت‌های حزبی مخالفت کرده‌اند و آزادی را تنها در چارچوب احکام دینی مشروع می‌دانند.
مهاجرنیا ضمن انتقاد از تفکر یکسان‌انگارانه، تأکید کرد: این تفکر، عاملی در تضاد با وفاق اجتماعی و تعالیم قرآن کریم است؛ هویت مشترک به‌معنای مجموعه‌ای از ارزش‌ها، زبان‌ها، رسوم محلی و باور‌های متنوع است و تقلیل این تنوع به تنها یک چارچوب خاص، منجر به حذف بخش بزرگی از میراث فرهنگی و اجتماعی کشور می‌شود.
وی افزود: این جریان به‌جای ساختن وفاق بر پایه تفاهم و پذیرش تنوع، تنها در مواقع تهدیدات بیرونی، وحدت را فرا می‌خواند و در بلندمدت موجب ایجاد کینه‌های پنهان خواهد شد.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به برخی تلاش‌ها برای تحمیل یک هویت واحد فرهنگی و دینی، اظهار کرد: این رویکرد با تعالیم قرآن و مبانی عقلانی ناسازگار است؛ آیات قرآن نظیر «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» و «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» بر انتخاب آزادانه و فضای متکثر اندیشه‌ها تأکید دارند و تحمیل وحدت، موجب پنهان‌شدن اختلافات، بغض‌ها و گسست‌های اجتماعی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توان ادعای وحدت ملی داشت اما همزمان اصول بنیادین قرآن یعنی آزادی و عدالت را نقض کرد، تصریح کرد: وفاق ملی در جامعه امروز ایران، نیازمند بازتعریفی دقیق و واقع‌گرایانه بر اساس شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موجود است.
مهاجرنیا در پایان گفت: وفاق پایدار، تنها با پذیرش تنوع، گفت‌و‌گو، آموزش مدنی، تقویت نهاد‌های اجتماعی و توزیع عادلانه فرصت‌ها محقق خواهد شد نه با یکسان‌سازی اجباری یا نفی تفاوت‌ها.
انتهای پیام