هزار و 200 مدرسه حفظ قرآن تا 5 سال آینده راه‌اندازی می‌شود

میکائیل باقری؛ مدیرکل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش که در اختتامیه سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم و از سوی انجمن خادمان قرآن کریم به عنوان فعال فرهنگی آموزش و پرورش از او تجلیل شد، با حضور در خبرگزاری بین‌المللی قرآن به سؤالاتی درباره عملکرد این اداره کل، نوع تعامل با سایر نهادها و دستگاه‌های قرآنی و اقدامات پیش‌روی اداره کل توضیحاتی ارائه داد که در ادامه می‌خوانید؛

 

 

10 سال است که توفیق خدمت در این اداره کل را دارم و ناظر بر حدود هشت‌ماه اخیری که در دولت جدید خدمتگزار هستم، مطالبی را عنوان می‌کنم.

 

دکتر کاظمی، وزیر آموزش و پرورش دولت چهاردهم، از همان ابتدا اولویت‌هایی را اعلام و برای ما تبیین کردند. مهمترین اولویت ایشان نماز است؛ بلکه مهمترین اولویت برای مقام عالی وزارت نماز بوده است.

 

 

 

تکلیف بعدی، موضوع حفظ است؛ همانطور که می‌دانید مقام معظم رهبری مدت‌هاست، به این نکته اشاره داشتند که ما باید 10 میلیون حافظ داشته باشیم و لذا وزیر آموزش و پرورش نسبت به اینکه در زمینه حفظ نیز باید کاری انجام شود، مُصر بوده تا بخش عمده‌ای از اهدافی که تاکنون محقق نشده بود، به ثمر برسانیم. در زمینه تربیت حفاظ، آموزش و پرورش یکی از موفق‌ترین دستگاه‌هاست و اگر همه دستگاه‌ها و نهادها و مؤسسات به اندازه آموزش و پرورش در این زمینه فعالیت می‌کردند، پیشرفت خوبی در این مسیر به دست می‌آوردیم.

 

استعدادیابی و استعدادپروری سومین مطالبه وزیر آموزش و پرورش بود و تأکید شد تا هیچ دانش‌آموزی نباید اولاً از استعداد خود غافل باشد یا به واسطه قصور ما به ویژه در حوزه قرآن نتواند، این استعداد را شکوفا کند؛ در حوزه عترت هم تأکید شد تا به هر دانش‌آموزی یک نقش تربیتی داده شود که نتیجه آن تشکیل هیئت‌های دانش‌آموزی بود.

 

درباره استعدادیابی، در حال حاضر در 16 منطقه آموزش و پرورش کشور به شکل آزمایشی در حال انجام طرحی هستیم تا به کمک دارالقرآن‌ها و داوران بین‌المللی، این کار در محیط مدارس به انجام برسد تا بتوانیم افراد مستعد را به کمک آموزگاران شناسایی کنیم که این امر به مرور در سایر مناطق آموزش و پرورش تعمیم پیدا خواهد کرد.

 

در مورد حفظ قرآن نیز حدود 20 مدرسه حفظ از اول مهرماه به طور آزمایشی و در اشکال مختلف و یک مدرسه شبانه‌روزی حفظ برای دوره دوم متوسطه با 58 دانش‌آموز راه‌اندازی شد که در آن دانش‌آموزان علاوه بر گذراندن دروس معمول خود، قرآن حفظ می‌کنند.

 

مقرر است، براساس برنامه هفتم توسعه تا پنج سال آینده هزار و دویست مدرسه رسمی حفظ راه‌اندازی کنیم که تعدادی از آنها هم‌اکنون به شکل آزمایشی در حال فعالیت هستند. وزیر آموزش و پرورش در مورد مسئله نماز بسیار پیگیر است و شورای عالی نماز در این مدت چندماهه سه‌ بار برگزار شده است و در شرف برگزاری جلسه چهارم آن هستیم که این شورا در سطح بالای مدیریتی و با حضور نمایندگانی از ارکان مهم خارج از بدنه آموزش و پرورش برگزار می‌شود. در عرصه عمل نیز ایشان به برگزاری نماز در مدارس به ویژه به شکل جماعت تأکید ویژه دارند و مُصر هستند حتی اگر تعداد کمی دانش‌آموز قرار است در محیط مدرسه نماز برپا دارند، تمامی ملزمات و تمهیدات برای این اقامه نماز باید در مدارس فراهم آید.

 

 

موضوع قرآن در آموزش و پروش در دو بخش برنامه و فوق‌برنامه انجام و پیگیری می‌شود. ما در اداره کل قرآن و عترت، بخش فوق‌برنامه را در اختیار داریم  و بخش  برنامه همان درسی است که به عنوان محتوای آموزشی سر کلاس و با حضور معلم و یا آموزگار تدریس می‌شود. این معلم در پایه ابتدایی همان آموزگار سایر دروس و در مقطع متوسطه دبیر ویژه درس قرآن است. 

 

 

اما در حوزه فوق‌برنامه که معاونت پرورشی و مشخصاً اداره کل قرآن و عترت متولی آن است، مجموعه اقداماتی را طراحی و سیاستگذاری کرده و آنها را به استان‌ها و مدارس پیشنهاد می‌دهیم که اجرای این کارها در جهت تقویت برنامه درسی است و ما به دنبال نهادینه‌سازی  برنامه درسی هستیم که البته در مورد قرآن علاوه بر این نهادینه‌سازی و تقویت، بحث استعدادیابی و  استعداد‌پروری نیز داریم و  گاه کار حرفه‌ای هم انجام می‌دهیم.

 

بستر آموزش عمومی قرآن مدرسه است و آموزش تخصصی آن دارالقرآن است که در اختیار ماست که البته گاه به سبب عقب‌ماندگی بخش آموزش، از بخشی از ظرفیت دارالقرآن‌ها نیز برای آموزش عمومی استفاده می‌شود. رسالت و سیاست ما اجرای فوق‌برنامه است و در این زمینه حدود 860 دارالقرآن در سراسر کشور دایر است که در ده سطح آموزشی، از روخوانی گرفته تا صوت و لحن، آموزش عمومی و تخصصی را دربرمی‌گیرد.

 

آموزش عمومی دارای سه رکن است؛ یکی کتاب درسی، دیگری آموزگار و سوم، دانش‌آموز. اینکه این درس را جذاب ارائه بدهیم از اهمیت فراوانی برخوردار است هر چند که در مورد سایر  دروس این امر چندان ضرورتی ندارد و به هر حال هم خود دانش‌آموز، هم والدین او حتی اگر  به فرض مثال از نظر فیزیکی، کتاب آنها  جذابیت بصری نداشته باشند، خود را مجاب به یادگیری آن می‌دانند اما در مورد قرآن علاوه بر محتوای فنی آن که باید اصولی باشد، ظاهر آن نیز باید جذاب باشد.

 

در مورد آموزش عمومی قرآن در پایه ابتدایی ما با محدودیتی روبرو هستیم چرا که به هر حال آنچه که از ارائه خود درس واجبتر است؛ ارتباط عاطفی است که یک آموزگار باید با شاگردش برقرار کند که ممکن است این قابلیت در وجود یک معلم تخصصی قرآن وجود نداشته باشد اما در دوره متوسطه پس از گذر از این دوره علاقه‌مندی و ترغیب دانش‌آموز به یادگیری قرآن می‌توان وارد حوزه‌های تخصصی شد که نیاز به معلم متخصص قرآنی دارد. این تجربه‌ای است که ما در زمینه عترت نیز آن را به انجام رسانده‌ایم و پیش از آنکه به دنبال بیان شرح زندگی معصومین(ع) باشیم، در جهت ایجاد محبت و رابطه عاطفی میان دانش‌آموز با آن امامان معصوم(ه) کوشا هستیم.

 

به هر حال دوستان ما در سازمان پژوهش به دنبال آن هستند که کتاب‌های درسی قرآن را با ظاهری متفاوت، چشم‌نواز و با تنوعی کودکانه در سال‌های ابتدایی تحصیل ارائه دهند که این خود موجب ایجاد علاقه‌مندی بیشتر در میان دانش‌آموزان خواهد شد؛ امری که شاید در مقایسه با نظام آموزشی که در نزد مؤسسات آموزشی قرآن وجود دارد، متفاوت است و آنها از همان ابتدا وارد حوزه‌های تحصصی آموزش می‌شوند.

 

 

ما برای رفع نقیصه احتمالی آموزش آموزگاران و یا به عبارتی توانمندسازی آن دسته از نیروهای آموزشی که به غیر از مجرای دانشگاه فرهنگیان بر طبق  ماده 28  جذب آموزش و پرورش می‌شوند؛ چاره‌ای جز برگزاری دوره‌های آموزشی نداریم که در قالب یک دوره پودمانی 240 ساعته به آنها ارائه می‌شود تا آنها از مسائل مختلف نظام آموزشی مطلع شوند.

 

برخلاف تصور شخصی و در جریان برگزاری یکی از این دوره‌ها متوجه شدم که بسیاری از این افراد جذب شده ماده 28، آشنایی قابل قبولی نسبت به قرآن و روخوانی آن دارند که این امر نشان از آن دارد که فرایند جذب نیروهای علمی در آموزش و پرورش قاعده‌مند شده است.

 

جذب نیرو از طریق دانشگاه فرهنگیان که مستلزم حداقل آشنایی دانشجومعلمان با روخوانی قرآن است که اگر این امر تأمین نشود اساساً هیچ معرفی و جذبی از سوی دانشگاه فرهنگیان برای تأمین کارد آموزشی صورت نمی‌گیرد اما صرفنظر از مجرای دانشگاه فرهنگیان و جذب نیرو از ماده 28، عده‌ای از فرهنگیان در گذشته به خدمت گرفته شدند که باید آنها نیز نسبت به روخوانی و آموزش قرآن اطلاعات و اشرافی داشته باشند که طرح اتقان با این هدف در آموزش و پرورش به اجرا درمی‌آید.

 

 

در این طرح که سال گذشته در 5 استان شاهد اجرای آن بودیم، تمامی آموزگاران و معلمان بدون استثناء باید 40 ساعت شامل 24 ساعت آموزش حضوری و 16 ساعت انجام تکالیف محوله را بگذرانند تا  توان تلاوت قرآن در آنها ارتقاء یابد. آن دسته از معلمان که موفق به گذراندن این طرح می‌شوند قادر خواهند بود همه آیات مندرج در کتاب قرآن 6 ساله مقطع ابتدایی که 120 صفحه مصحف معادل 6 جزء قرآن را شامل می‌شود، روان و صحیح بخوانند.

 

اگر همه معلمان به این قابلیت برسند و در کنار آن سازمان پژوهش نسبت به جذابیت محتوای کتاب‌های درسی بیش از پیش کوشا باشد، ناخودآگاه ضلع سوم این مثلث یعنی متعلم قرآن‌آموز اشتیاق و ترغیب روزافزونی نسبت به یادگیری قرآن پیدا خواهد کرد.

 

 

ما مسئول راه و مسیر خودمان هستیم  و لذا ضمن احترام به همه آنهایی که براساس تجربیات و تخصص و مهارتی که دارند  اقدام به نگارش و تدوین کتاب می کنند باید بگویم که هیچ یک از آنها در راستای اهداف ما تعریف نشده است.

 

ده سال پیش برای تأمین محتوای دارالقرآن هایی که اشاره کردم تعداد آنها 860 عدد در سراسر کشور است به بررسی کتاب های موجود در بازار کتاب پرداختیم و بیش از 150 عنوان کتاب را فقط در حوزه روخوانی و روانخوانی قرآن شناسایی کردیم اما هیچ یک اهداف ما را محقق نکردند. اما اینکه چرا این زعم و باور از ناحیه ما وجود دارد، دلیلش این است که آنها که اغلب هم از سرآمدان و کارشناسان خبره قرآن هستند براساس تجربیات، دانش و شیوه آموزشی خود اقدام به تدوین کتاب آموزشی کرده‌اند و تلاش آنها هیچ کدام در امتداد مسیر تحقق 9 هدفی که ما در زمینه آموزش عمومی قرآن به دنبال آن هستیم؛ نیستند که اگر در این بررسی که به آن اشاره شد، درصدی احساس می شد که هر یک از آنها در راستای تحثث این اهداف به شکل تدریجی کوشا هستند، قطعاً ما خودمان را کنار کشیده و آنها را با تجربیات گرانسنگی که در اختیار دارند به میدان می‌آوردیم.

 

 

اهداف 9 گانه آموزش عمومی قرآن که به آن اشاره شد، ریز شده و مصادیق آن موجود است و براین اساس گروهی از متخصصان گردهم آمده و به نگارش کتاب مبادرت می ورزند تا نیاز دارالقرآن‌ها را که اشاره شده در سطح‌بندی 10 گانه مشغول ارائه خدمات آموزشی هستند را تغذیه محتوایی کنند.

 

 

خیر. این اهداف بعد از تصویب سند راهبردی آموزش عمومی قرآن کریم در شورای توسعه فرهنگ قرآنی طراحی شده است که  سال 95 و 96 مصوب شد و لذا بعد از آن هر چه کتاب قرآن در حوزه آموزش و پرورش به نگارش در می‌آید لزوماً باید درصدد تحقق این 9 هدف باشد؛ تعریف شود.

 

 

بخشی  از  ماهیت عملکردی این ساختارها که براساس قانون است و باید دید که در این مورد قانون چه می‌گوید اما در  سوی دیگر این جریان باید دید که مقام عالی دستگاه آموزش و پرورش چه مطالباتی از ما دارد.

 

از زمان استقرار دبیرخانه کمیسیون توسه آموزش عمومی قرآن در وزارتخانه تکالیف این دبیرخانه نیز مشخص شده است چرا که این دبیرخانه یک سند دارد و آن نیز سند آموزش عمومی قرآن است که در این راستا مجموعه‌ای از اسناد راهبردی را نیز برای خود طراحی کرده است و دبیرخانه کمیسیون در جهت تحقق آنهاست که دست به اقدام می‌زند.

 

 

البته ممکن است که مجری تعدادی از این اقدامات نیز اداره کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش باشد که جریان انجام این امور اشتراکات و هم‌افزایی‌هایی نیز وجود دارد اما از آنجا که وظایف و تکالیف مشخص است لذا هیچ تداخلی در مجموعه اقدامات هر دو ساختار صورت نمی‌گیرد.

 

همانطور که اشاره شد  دبیرخانه کمیسیون سیاستگذار و ناظر اجرای سند راهبردی است و ما هم در ازای مجموعه امور محوله‌ای که وظیفه اجرای آن را داریم گاه ناظر هم هستیم. در اینجا شاهد هوشمندی از سوی مقام عالی وزارتخانه هم هستیم و آن اینکه به محض انتصاب دبیر کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کشور، ایشان کمیسیون و دبیرخانه آن را مسئول اجرا و پیگیری بندهای سند راهبردی در همه دستگاه‌های سیاستگذار و اجرایی کشور کرد و انجام همان مأموریت‌ها را در داخل ساختار آموزش و پرورش و در همه بخش‌ها و دستگاه‌های ذیل این وزارتخانه به اداره کل قرآن، عترت و نماز این وزارتخانه محول کرد.

 

 

طی ده سالی که من در وزارت آموزش و پرورش خدمتگزار هستم با 9 وزیر و سرپرست وزارتخانه کار کردم و همه آنها انصافاً تمام تلاش خود را برای تحقق این امر به کار بستند هر چند که بنا به دلایلی توفیق چندانی حاصل نشد اما اکنون شاهد ابلاغ وزیر در مورد استفاده از فضاهای آموزشی مدارس آموزش و پرورش برای مؤسسات قرآنی هستیم.

 

این امر دو رویکرد را موجب می‌شود یکی اینکه تا قبل از ابلاغ این فرمان مؤسسات قرآنی و مدارسی بودند که با یکدیگر برای این تعامل و استفاده از امکانات به توافق رسیده بودند  و مستند قانونی برای اجرای آن نداشتند که به هر حال شاهد تحقق آن هستیم که البته باید گفت شاید این امر تنها 10 درصد ظرفیت‌ها و زیرساخت های آموزشی موجود را شامل شود که مدیران و مسئولان مؤسسات به شکل خودجوش به آن اهتمام دارند.

 

ما در این اداره کل به این امر  بسنده نکرده و از آنجا که یکی از وظایف و رسالات ذاتی ما توسعه آموزش عمومی قرآن است و مؤسسات قرآنی نیز در این راستا گام برداشته و انصافاً تاکنون باری از روی دوش آموزش و پرورش برداشته‌اند لذا باید نهایت همکاری و مساعدت را در برخورداری از این فضاهای آموزشی به عمل آوریم.

 

به همین دلیل در جلسه اخیری که با معاوت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم مقرر شد در 5 استان کشور  به شکل بخشنامه‌ای و کاملاً رسمی و قانونی مؤسسات قرآنی را نسبت به استفاده از فضاهای آموزشی وزارت آموزش و پروش مکلف سازیم تا از رهگذر این اتفاق برخی موانع و چالش‌های پیش روی تحقق این امر به شکل حداکثری نمایان شده تا با رفع این موانع و تقویت زیرساخت‌ها،  به فراگیر شدن این امر در کل کشور شتاب بیشتری بدهیم.

 

 

این مسابقات از جمله پرسابقه‌ترین مسابقات قرآنی کشور است که 45 سال است در حال برگزاری است و در اصل چهل و ششمین دوره آن است اما چون قرار بر این است تا با مسابقات فرهنگی و هنری آموزش و پرورش تعداد آن برابر شود، سه دوره آن در شمارش نادیده گرفته شده است.

 

 

اساس این مسابقات مبتنی بر  استعداد‌یابی و استعداد‌پروری است که در برخی از رشته‌ها چهار مرحله و در برخی دیگر 5 مرحله‌ای برگزار می‌شود.مرحله نخست آن آموزشگاهی است که از ابتدای سال تحصیلی آغاز شده و پس از آن شاهد اجرای مراحل منطقه‌ای(شهرستانی)، استانی و کشوری هستیم که البته در رشته قرائت تحقیق و ترتیل به شکل دوسالانه، برگزیدگان این مسابقات به مسابقات بین‌المللی دانش‌آموزی راه پیدا می‌کنند. مرحله کشوری این دوره از مسابقات در بخش فرهنگیان؛ خرداد و در بخش دانش آموزی؛ تیرماه در مشهد مقدس برگزار خواهد شد.

 

در برخی از استان‌ها شاهد تعامل سازنده‌ای میان برگزارکنندگان مسابقات با سایر نهادها و دستگاه هستیم تا از ظرفیت‌های زیرساختی آنها نهایت بهره در هر چه کیفی‌تر برگزار شدن آن استفاده شود که مصداق آن برگزاری مسابقات تهران در فرهنگسرای قرآن است که نوعی هم‌افزایی و همسو کردن امکانات تخصصی و فنی است. در برخی از استان‌ها نیز از ظرفیت اماکن دیگر مثل امکانات بقاع متبرکه و  حرم امام و امامزادگان(ع) نیز استفاده می‌شود که همگی آنها  در راستای ارتقای کیفی برگزاری مسابقات است.  

 

 

شخصاً این قضیه را برعکس می‌بینم یعنی آنچه که در این دو برنامه شاخص و یا شاید موارد مشابه شاهد آن هستیم، حاصل کار ماست. در واقع ما در این هرم قاعده آن هستیم و آنهایی که در این برنامه ها به توفیق می رسند از این قاعده خود را به رأس هرم و قله رسانده‌اند. هر چند که این فرایند بیشتر از اینکه با برنامه‌ریزی صورت گیرد اغلب سهوی و اتفاقی است که اگر برنامه‌ریزی شده باشد تأثیر آن بیشتر نیز خواهد بود.

 

 

مطمئن باشید که هر چه این قله‌سازی‌ها بیشتر باشد و نفرات بیشتری در ردس این هرم و در قاب خروجی برنامه هایی که به آن اشاره شد به جامعه معرفی شوند، قاعده‌ای که ما در آن قرار داریم بیش از پیش تقویت شده و افراد بیشتری نسبت به برنامه‌های قرآنی موجود در نظام آموزشی اعتماد و وثوق بیشتری پیدا می‌کنند.

 

ما در این اداره کل ارتباطات سازنده و مؤثری با شورای عالی قرآن و طرح اسوه در برگزاری تیم ملی قاریان نونهال و نوجوان داریم و همچنین با برنامه سازان تلویزیون در  برنامه‌هایی همچون «بهشت» این ارتباط حفظ شده است تا جایی که نظرسنجی اخیر مردمی این برنامه را درباره انتخاب از میان 12 قاری منتخب این مسابقه را در شبکه شاد آموزش و پرورش اطلاع‌رسانی کردیم.

 

در یک کلام باید گفت این دوستان با برگزاری چنین برنامه‌هایی که در آن توفیقات نونهالان و نوجوانان را شاهد هستیم به نوعی خط برنامه‌ای را برای ما که در قاعده این هرم هستیم ترسیم می‌کنند که این امر موجب ارتقای قاریان و فعالان قرآنی نونهال و نوجوان شده و به نخبه پروری منتهی می شود.