اربعین چهلمین روز از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یاران وفادارش در کربلا است. این روز یادآور رنج‌ها و مصیبت‌هایی است که پس از واقعه کربلا بر خاندان پیامبر (ص)، به ویژه حضرت زینب(س) وارد شد. اربعین مظهر نهایت فداکاری، رستگاری، صبر و پایداری در راه حق و مبارزه با بی‌عدالتی است. هر ساله میلیون‌ها عاشق و دلداده از سراسر جهان با پای پیاده و با قلبی آکنده از عشق و وفاداری، به سوی شهر مقدس کربلا رهسپار می‌شوند تا با امام خود تجدید پیمان کنند و مرهمی بر زخم‌های این فاجعه باشند. این رویداد بزرگ جهانی نمادی از وحدت و همبستگی مسلمانان و آزادگان جهان است و پیام انقلاب حسینی را حفظ می‌کند.
به همین مناسبت خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با شیخ دکتر حیدر الشمری، استاد دانشگاه، مدرس حوزه علمیه نجف اشرف، خطیب حسینی و رئیس مرکز مطالعات استراتژیک «تاج الحضارة» به گفت‌وگو نشست که شرح آن را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا ـ نقش راهپیمایی اربعین را در دستیابی به تمدن نوین اسلامی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
راهپیمایی اربعین صرفاً یک پدیده مذهبی یا یک آیین عبادی نیست، بلکه یک پروژه تمدنی جامع است. این راهپیمایی نشان می‌دهد که این ملت، ملتی زنده است که از ارزش‌های انقلاب امام حسین(ع) مانند عدالت، نوع‌دوستی، کرامت و وحدت الهام گرفته است.
اگر به صحنه میلیون‌ها شرکت‌کننده از ملیت‌ها و زبان‌های مختلف نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که شاهد پایه‌های یک تمدن انسانی با جوهره اسلامی هستیم که انسجام اجتماعی و همکاری و نوع‌دوستی فداکارانه در آن دیده می‌شود، ارزش‌های معنوی بر ارزش‌های مادی ارجحیت دارد و موانع طبقاتی و قومی در آن دیده نمی‌شود.
این راهپیمایی همچنین نشان‌دهنده یک تمرین سالانه برای ساختن جامعه‌ای مبتنی بر تمدن اسلامی و ارزش‌های آن است.
ایکنا ـ فلسفه راهپیمایی اربعین و ریشه‌های تاریخی و فرهنگی آن چیست؟
راهپیمایی اربعین، پدیده‌ای مذهبی و اجتماعی کهنی است که ریشه‌های آن به بازگشت اسرا در روز اربعین و همچنین زیارت صحابی بزرگوار، جابر بن عبدالله انصاری در سال ۶۱ هجری قمری برمی‌گردد که اولین زیارت قبر امام حسین(ع) در چهلمین روز پس از شهادت ایشان و ملاقات وی با امام سجاد(ع) محسوب می‌شود. از آن تاریخ، زیارت اربعین به نمادی از پیوند ملت با امام حسین(ع) و آرمان وی و وسیله‌ای برای احیای ارزش‌ها و اصول او تبدیل شده است.
در مورد فلسفه اربعین می‌توان گفت که این موضوع بر چندین رکن استوار است:
- وفاداری و تجدید بیعت با امام حسین(ع) به عنوان نمادی از حق و عدالت.
- فرهنگ راهپیمایی‌های جمعی به عنوان وسیله‌ای برای ریشه دواندن روح جمعی و هویت ایمانی.
- احساس مسئولیت تاریخی در قبال مسائل ملت، و در درجه اول مقاومت در برابر بی‌عدالتی.
- تجسم عدالت الهی در مواجهه با استبداد یزیدی.
ایکنا ـ از نظر شما، مهمترین ابعاد و قابلیت‌های مخالفت با استکبار جهانی در راهپیمایی اربعین امام حسین(ع) چیست؟
ابعاد و قابلیت‌های متعددی برای مخالفت با استکبار جهانی در راهپیمایی اربعین وجود دارد، که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1.بُعد ارزشی ـ پیامی:
- تثبیت ارزش‌های مقاومت و عزت برگرفته از قیام امام حسین(ع).
- احیای این شعار تاریخی در مواجهه با استبداد که «من مرگ را جز سعادت و زندگی با ستمگران را جز بدبختی نمی‌بینم».
2. بُعد وحدت‌بخشی ـ مردمی:
- متحد کردن میلیون‌ها نفر از اقوام و فرقه‌های مختلف حول یک آرمان واحد.
- شکستن موانع تحمیلی استعمار بین ملت‌های اسلامی.
3. بُعد اقتصادی ـ اجتماعی:
- ایجاد فرهنگ بخشش بدون انتظار متقابل، در مواجهه با اقتصاد بازار سرمایه‌داری.
- ایجاد شبکه‌های همبستگی مردمی که قادر به خدمت‌رسانی به میلیون‌ها نفر هستند.
4. بُعد رسانه‌ای ـ فرهنگی:
- رساندن پیام حسینی به جهانیان به زبان‌های متعدد.
- افشای تناقضات گفتمان غربی در مورد مسائل آزادی و حقوق بشر.
راهپیمایی اربعین صرفاً بزرگداشت یک فاجعه تاریخی نیست؛ بلکه یک جبهه آشکار هرساله علیه نظام جهانی استکبار است. این راهپیمایی پتانسیل ایجاد یک آگاهی جمعی و مقاوم و ایجاد فرهنگ رهایی در سطح امت اسلام را دارد.
ایکنا ـ اهمیت راهپیمایی اربعین از منظر روایات و کتب دینی چیست؟
متون دینی زیادی وجود دارد که بر اهمیت زیارت اربعین به طور کلی و خاص دلالت دارند. کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته شده است که کتاب «کامل الزیارات» از آن جمله است.
1.روایات امامان معصوم(ع):
- روایت امام حسن عسکری(ع) که زیارت اربعین را از نشانه‌های مؤمن قرار داده است (شیخ طوسی، التهذیب، ج ۶، ص ۵۲).
- روایت امام باقر(ع) که بر فضیلت زیارت امام حسین(ع) تأکید می‌کند، زیرا باعث افزایش روزی، طول عمر و آمرزش گناهان می‌شود(کامل الزیارات، صفحه ۱۵۲).
2. بُعد اعتقادی ـ وفاداری:
زیارت اربعین مظهر وفاداری به خاندان اهل بیت(ع) و برائت از دشمنان آنهاست که از اصول اساسی مذهب شیعه است.
3. بُعد فقهی:
فقها زیارت اربعین را در قسمت مستحبات مؤکد گنجانده‌اند و آن را سنتی می‌دانند که از جابر انصاری تا به امروز به ارث رسیده است.
4.بُعد معنوی ـ تربیتی:
خود متون زیارتنامه‌ها، مانند زیارت اربعین که از امام صادق(ع) روایت شده است، مفاهیم عالیه در معرفی امام حسین(ع) و نقشی که ایشان در تربیت براساس ارزش‌های عدالت، صبر و جهاد دارند.
به طور کلی، از منظر روایات و کتب دینی، راهپیمایی اربعین صرفاً یک رسم سالانه نیست؛ بلکه عملی عبادی و نمادی از ایمان است که ریشه در متون معصومین دارد و نشان دهنده امتداد عملی خط وفاداری حسینی است.
گفت‌وگو از جواد پارسامهر
ترجمه از میترا فرهادی