سوره فتح به‌عنوان یک پیروزی بزرگ برای اسلام و مسلمانان در نظر گرفته شده است، در حقیقت این سوره امید و پیروزی در آینده را به مسلمانان نوید می‌دهد؛ برای آشنایی بیشتر با سوره فتح ایکنای قزوین گفت‌وگویی با محمد فضلعلی، استاد علوم قرآنی انجام داده است که در ادامه آن را می‌خوانیم.
در خصوص شأن نزول سوره فتح باید گفت در سال ششم هجری پیامبر اسلام(ص) و مسلمانان برای انجام عمره به مکه رفتند اما مشرکان مانع ورودشان به شهر شدند و بعد از مذاکراتی صلح حدیبیه منعقد شد که در آن مسلمانان متعهد شدند که سال بعد برای انجام حج به مکه بازگردند و این صلح اگرچه به ظاهر به ضرر مسلمانان بود اما در واقع یک پیروزی بزرگ برای اسلام محسوب شد چون صلح موجب به رسمیت شناختن اسلام و مسلمانان توسط مشرکان بود. از طرفی دیگر هنگامی که مسلمانان در حال بازگشت از حدیبیه به مدینه بودند سوره فتح بر پیامبر اسلام(ص) نازل و این سوره به‌عنوان فتح‌المبین یا پیروزی آشکار معرفی شد؛ این امر موجب خوشحالی و سرور پیامبر(ص) و مسلمانان شد و در حقیقت امید به آینده روشن را در دل‌هایشان زنده کرد.
سوره فتح به مسئله صلح حدیبیه و بیعت رضوان می‌پردازد و همچنین به معرفی ویژگی‌های پیروان پیامبر اسلام(ص) نیز اشاره دارد. خداوند در ابتدای این سوره فرموده است «فَتَحْنَا» بنابراین خداوند صلح حدیبیه را پیروزی نامیده است.
ما همیشه باید موفقیت و پیروزی خود را در سایه لطف خداوند بدانیم نه نتیجه فکر، طرح، تدبیر و قدرت خودمان بنابراین خداوند می‌فرماید «إِنَّا فَتَحْنَا؛ ما تو را پيروزى بخشيديم»؛ خداوند در آیه دوم و سوم سوره فتح آورده است «لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا وَيَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا؛ تا خداوند از گناه گذشته و آينده تو درگذرد و نعمت خود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهى راست هدايت كند» با کلماتی همچون «لِيَغْفِرَ لَكَ، يَهْدِيَكَ و يَنْصُرَكَ» این مسئله مشخص می‌شود که پیامبر اکرم(ص) مورد عنایت مخصوص خداست.
خداوند با بیان کلماتی نظیر «فَتَحْنَا، لِيَغْفِرَ، يُتِمَّ و َيَنْصُرَكَ» می‌خواهد بگوید تا وقتی که باری‌تعالی اراده نکند هیچ امری تحقق پیدا نمی‌کند و همه امور به دست خداست برای مثال عده‌ای فتح خرمشهر را به گروهی منتسب می‌کردند که امام خمینی(ره) فرمودند «خرمشهر را خدا آزاد کرد»؛ بنابراین باید منیت را کنار بگذاریم و بدانیم که همه امور از آن خداوند و در مسیر خداوند متعال است.
خداوند بعد از بیان «فَتَحْنَا» به «لِيَغْفِرَ» و سپس به «يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ» اشاره می‌کند تا بدانیم پیروزی بر دشمن هدف نهایی نیست بلکه مقدمه‌ای برای دریافت نعمت‌های دیگر و ابتدای مسیر سلوک است که یک مؤمن باید آن را طی کند. خداوند با بیان «لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ؛ تا خداوند از گناه گذشته و آينده تو درگذرد» یک نکته جالب را بیان می‌کند و آن این است که اگر ما برای خداوند کار کنیم خداوند خودش پاسخ دشمنان ما را خواهد داد بنابراین کار کردن برای خداوند و خلوص مسئله بسیار مهمی است.
در آیه دوم سوره فتح آمده است «وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا؛ و به راهی راست راهنمایی‌ات نماید» اینگونه نیست که فقط انسان‌های عادی به هدایت نیاز داشته باشند بلکه طبق آیات قرآن کریم حضرت رسول(ص) هم با هدایت و توفیق الهی در راه مستقیم قرار می‌گیرد.
آنچه خداوند عنایت کند قطعاً برجسته‌ترین، روشن‌ترین و برترین‌هاست. پیروزی آشکار، نعمت تمام، هدایت به راه مستقیم و نصرت خداوند غالب است برای همین هنگام خواندن آیات قرآن کریم کلید واژه‌هایی مثل «فَتْحًا مُبِينًا» «يُتِمَّ نِعْمَتَهُ» «يَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا» «نَصْرًا عَزِيزًا» را در سوره فتح مشاهده می‌کنیم.
در سوره فتح کلمه «السَّكِينَةَ» آمده است که به معنای سکون و آرامش است و خداوند در آیه ۱۵۱ سوره آل عمران می‌فرماید «سَنُلۡقِي فِي قُلُوبِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱلرُّعۡبَ بِمَآ أَشۡرَكُواْ بِٱللَّهِ؛ به زودى در دل كافران بيم و هراس افكنيم، زيرا كه آنان براى خدا چيزى را شريک قرار دادند» و در مقابل در آیه چهارم سوره فتح فرموده است «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا؛ اوست آن كس كه در دل‌هاى مؤمنان آرامش را فرو فرستاد تا ايمانى بر ايمان خود بيفزايند و سپاهيان آسمان‌ها و زمين از آن خداست و خدا همواره داناى سنجيده كار است». همانگونه که القای ترس بر دل کفار از امدادهای الهی به‌شمار می‌رود خداوند سکینه و آرامش را به مؤمنان وعده داده است.
فردی که آرامش پیدا کند استقبال یا بی‌اعتنایی مردم، شهرت یا گمنامی، فقر و غنا در او اثری ندارد و آرامش خود را به راحتی از دست نخواهد داد. آرامش روحی تنها در سایه الطاف الهی به وجود می‌آید و هیچ فرد و یا امری نمی‌تواند به انسان آرامش دهد؛ برای همین در آیه چهارم سوره فتح فرموده است «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اوست آن كس كه در دل‌هاى مؤمنان آرامش را فرو فرستاد» البته باید متذکر شد که دریافت الطاف الهی نیز لیاقت می‌خواهد و «فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ» نیز به همین بحث اشاره دارد.
خداوند متعال در آیه ۲۸ سوره رعد فرموده است «ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَتَطۡمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكۡرِ ٱللَّهِۗ أَلَا بِذِكۡرِ ٱللَّهِ تَطۡمَئِنُّ ٱلۡقُلُوبُ؛ آنانى كه ايمان آورده و دل‌هايشان با ياد خدا آرام مى‌گيرد، آگاه باشيد كه دل‌ها با ياد خدا آرام خواهد گرفت» این نشان دهنده آن است که دل مؤمن ظرف آرامش و یاد خداوند وسیله آرامش است.
خداوند در آیه چهارم سوره فتح فرموده است «لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ ۗ؛ تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید» ایمان درجاتی دارد که قابل کم و زیاد شدن است بنابراین باید نسبت به این موضوع دقت داشته باشیم ممکن است در اثر یک جهاد ایمان ما زیاد بوده باشد ولی بعدها از میزان ایمان کاسته و جرئت جهاد از ما گرفته شود.
یکی از مراحل ایمان مقدمه رسیدن به آرامش و مرحله دیگر ایمان خود آرامش است که این نکته مهمی است. «لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ ۗ» یعنی در ابتدا باید ایمان وجود داشته باشد تا خداوند آرامش را بر دل نازل کند سپس نتیجه آن آرامش ایمان بیشتر و افزایش ظرفیت است.
در ادامه آیه چهارم سوره فتح آمده است «وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ؛ و سپاهیان آسمان و زمین فقط در سیطره مالکیّت و فرمانروایی خداست» بنابراین جنود الهی در زمین و آسمان و سیله آرامش هستند و اگر این نکته را بپذیریم آرامش ما چندین برابر خواهد شد، دقت داشته باشیم که الطاف الهی و یاری رساندن خداوند عالمانه و حکیمانه است و برای این امر باید وسط میدان باشیم، تلاش و صبوری کنیم.
گاهی سیستم فکری ما اینگونه است که احساس می‌کنیم اگر کار درستی انجام دادیم چرا سریع نتیجه آن را نمی‌بینیم، خداوند در مورد مسائلی نظیر جهاد در آیه ۱۲۵ سوره آل عمران می‌فرماید «بَلَىٰ ۚ إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَٰذَا يُمْدِدْكُمْ؛ آری، اگر شکیبایی ورزید و پرهیزکاری کنید و دشمنان در همین لحظه، جوشان و خروشان بر شما بتازند» بنابراین خداوند می‌خواهد بگوید اگر اهل شجاعت و پایمردی باشید صبوری کنید در نهایت مدد الهی به شما خواهد رسید.
انتهای پیام