رسیدن به امامت در جهان با عبور از سنت ابتلای الهی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم ترخان؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نشست علمی «جنگ روایت‌ها؛ عرصه ظهور سنت الهی ابتلا» که از سوی این پژوهشگاه برگزار شد با بیان اینکه مقصود از سنت، قوانینی الهی است که خدا با آن‌ها جهان را اداره می‌کند گفت: این سنن و قوانین در عالم در حال اجراست؛ برخی از این قوانین مطلق هستند مانند سنت ابتلامطلق، یعنی محال است انسانی به دنیا بیاید و آزمایش نشود، خوشی و تلخی همه مایه آزمایش است. این قوانین هم این ویژگی را دارند که ثابت هستند، تحول و تغییری در آن رخ نمی‌دهد و این به نفع انسان است. 

 

وی افزود: قرآن فرموده است: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ»؛ یعنی همه (از پیامبر(ص) و غیر پیامبر(ص)) امتحان می‌شوند، لذا حضرت علی(ع) فرمودند: امتحان سنت خداست و از خدا بخواهید در آزمایشات موفق و پیروز بیرون بیایید. در سوره ملک هم فرموده است: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ».

 

ترخان بیان کرد: دسته‌ای از ابتلائات هم به اراده انسان بستگی دارد و مشروط است؛ اینکه آیا راه حق را برمی‌گزیند یا باطل؛ گاهی انسان می‌داند یک راه دشواری زیادی دارد ولی به خاطر حق بودن آن را انتخاب می‌کند، کما اینکه امام حسین(ع) هم با آگاهی به سختی مسیری که رفت آن را انتخاب کرد. اگر جامعه‌ای تلاش کرد تا مستقل باشد و تمدن نوین اسلامی را بنیانگذاری کند و مسیر نادرست دنیای غرب را نپیماید، طبیعتا سردمداران دنیای استعمار برای آنها، گرفتاری، جنگ، محاصره اقتصادی، سیاسی و نظامی و ... ایجاد می‌‌کنند و این ابتلائات، مشروط است.

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه هر نوع پیشرفت، رشد مادی و معنوی بدون توجه به قوانین الهی ممکن نیست، تصریح کرد: طبق آیه «وَ إِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ»؛ رسیدن به امامت برای حضرت ابراهیم(ع) با عبور از سنت ابتلا بوده است و یک جامعه اگر بخواهد به امامت در جهان برسد، باید از مسیر سنت ابتلا مطلق و مشروط عبور کند؛ این سنت یکسری سنن زیرمجموعه‌ای برای خود دارد؛ مثلا سنت مداوله و تمحیص. براساس ایات 140 و 141 آل عمران وقتی مسلمین در جنگ شکست خوردند این تعبیر مطرح شد که اگر ما حق بودیم چرا شکست خوردیم و خدا فرمود: «إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ ۚ وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَدَاءَ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ؛ وَلِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَمْحَقَ الْكَافِرِينَ»؛ یعنی اگر جراحت و سختی به شما وارد شد به دشمنان هم وارد شده است.

 

این پژوهشگر اظهار کرد: گاهی مسلمین شکست می‌خورند و گاهی دشمنان آنان، بنابراین گردش روزگار، قانون خداوند است. این کار برای آن است که تمحیص و تصفیه افقی رخ دهد و مؤمنان از غیرمؤمن جدا شوند و هم تصفیه عمودی رخ دهد و ناخالصی انسان مؤمن از بین برود. در جریان جنگ احد این اتفاق رخ داد و ناخالصی یکسری از مؤمنان از بین رفت. 

 

ترخان با بیان اینکه سنت مداوله دو سنت تمییز و تمحیص را در ذیل خود دارد به جنگ روایت‌ها اشاره و تصریح کرد: جنگی که به حوزه شناختی، باور، ادراک و ارزش‌ها وارد می‌شود، جنگ روایت‌ها را به دنبال خود می‌آورد و شناخت انسان را تغییر می‌دهد؛ در جنگ روایت‌ها کاری می‌کنند که لباس تقوا را که خیر است و انسان را از گزند آفات دنیا و آخرت دور می‌کند از تن انسان بیرون بیاورد؛ زیرا وقتی باور انسان عوض شد با فکر و دست خود ارزش‌های خود را تغییر می‌دهد و به آن افتخار می‌کند. 

 

ترخان با بیان اینکه جنگ‌ روایت‌ها ابزاری برای حوزه جنگ شناختی است تا دشمن به مقاصد خود برسد به طرح این پرسش پرداخت که رابطه جنگ روایت‌ها و سنت ابتلاء چیست؟ گفت: خداوند جوامع و افراد را با حوادث مختلف مورد آزمایش قرار می‌دهد تا معلوم شود که چه کسانی مؤمن و چه کسانی منافق و سست ایمان هستند. جنگ روایت‌ها این بستر را فراهم کرده است که شما این طرف یا آن طرف بایستید. در جنگ روایت، هر نوع موضوعی مانند تحریم، محاصره و جنگ نظامی و ... عاملی برای آن است که بدانیم کدام روایت موجب انسجام و کدامیک عامل تفرقه، محکی است تا روشن شود فلان روایت با فطرت پاک انسانی و عقل سلیم همخوانی و تطابق دارد یا خیر؟ 

 

وی اضافه کرد: سنت مداوله را اگر با جنگ روایت‌ها مقایسه کنیم به ما می‌گوید، غلبه و قدرت یک روایت و یکطرف همیشگی نیست؛ مثلا روایت دنیای کفر که روایت غالبی است، همیشه باقی نخواهد ماند و طبق سنت مداوله این غلبه تغییر خواهد یافت و فردا روایت حق غالب خواهد شد. این اندیشه باعث می‌شود انسان نه نومید شود و نه مغرور.  بنابراین دشمن ممکن است روایت خودش را با سرمایه‌گذاری زیادی غالب کند ولی همیشگی نیست. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به سنت تمحیص و تمییز و رابطه آن با جنگ روایت‌ها، بیان کرد: بحران‌ها و ابتلائات، جامعه را غربال و هوادار واقعی را از هوادار فرصت‌طلب جدا می‌کند؛ در جریان زن، زندگی، آزادی مشخص شد که چه کسانی نان مملکت خوردند و به کشور خیانت کردند. در جنگ روایت‌ها، صف نفاق و ایمان مشخص می‌شود. در حقیقت، جنگ روایت‌ها بستر سنت تمحیص و تمییز است؛ زیرا جامعه مؤمنین باید پالایش شوند و خلوصی آنان بیشتر شود و شبهات و تردیدها از دلشان بیرون برود؛ در فضای جنگ روایت‌ها که پر از دروغ است کسانی از حق دفاع می‌کنند، هم ایمانشان زیاد می‌شود و هم ایمان کسانی که مواجه با جنگ شناختی و روایتی هستند.

 

ترخان با بیان اینکه سنت‌های الهی صرفا بحثی نظری نیست و نتیجه عملی دارد، ادامه داد: ادعای بنده این است که این بحث صرفا نظری نیست گرچه متأسفانه جامعه علمی ما به سنن الهی کم توجه است و بنده معتقدم ما برای اسلامی‌سازی علوم انسانی باید به سنن الهی معتقد باشیم و از آن بهره ببریم. 

 

وی اضافه کرد: وقتی شما بدانید که سنت قطعی در یک عرصه وجود دارد نومید و مغرور نمی‌شوید؛ یعنی سنت ابتلاء باعث آرامش انسان است و انسان آراسته به صبر راهبردی شده و از واکنش هیجانی و کورکورانه پرهیز می‌کند، این یکی از کاربردهای سنت ابتلا در عرصه جنگ روایت است. مسئله دیگر تحلیل میدانی و شناسایی دقیق است؛ در همین جنگ 12 روزه چه میزان ضعف داخلی، عوامل نفوذی و عناصر سست ایمان مشخص شدند. 

 

وی ادامه داد: هر بحران شناختی، فرصتی برای شناسایی ایجاد می‌کند؛ لذا باید ببینیم چه کسانی روایت دشمن را فورا قبول کرده و تبلیغ می‌کنند؛ اینجا سنت تمییز کاربرد دارد؛ زیرا طیف مؤمنین واقعی را از افراد سست عنصر جدا می‌کند. 

 

ترخان بیان کرد: سنت مداوله به ما می‌گوید، عجله نکنید، صبر راهبردی و افشاگری تدریجی داشته باشید؛ انتظار نتیجه فوری و لحظه‌ای نداشته باشید و بدانید با صبر و گذشت زمان به اهداف خود خواهید رسید. خداوند فرموده است؛ من دینم را حفظ می‌کنم؛ لذا ما با صبر می‌تواینم در زمره کسانی باشیم که در حفظ دین خدا نقش دارند.

 

ترخان با اشاره به تقویت گفتمان داخلی و خودسازی، تصریح کرد: در اینجا انرژی را باید بیشتر برای ایمن‌سازی جامعه در برابر روایت دشمن صرف کنیم؛ لذا باید بصیرت، شفافیت، اعتمادسازی و عمل به وعده‌ها وجود داشته باشد تا اعتماد مردم سلب نشود. باید ناخالصی‌ها با اعتمادسازی و بصیرت‌افزایی از بین برود و گفتمان داخلی تقویت شود. جنگ روایات می‌گوید؛ تمرکز خود را بر تقویت جبهه داخلی بگذارید. 

 

ترخان در پایان گفت: در جنگ 12 روزه دشمن در جنگ شناختی شکست خورد؛ زیرا قصد داشت خود مردم به میدان بیایند و نظام را ساقط کنند ولی این اتفاق رخ نداد.