عوامل گرايش جامعه منتظر به سمت دنياگرايی

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، در بخش دوم یادداشتی که با عنوان «جامعه منتظر و چالش‌های پیش‌رو» در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: «از عوامل بسیار مهمی که در فراهم شدن زمینه ظهور مهدی موعود(عج) نقش تعیین‌کننده‌ای دارد ارتقای شناخت نسبت به آسیب‌هایی است که جامعه منتظر را از اهداف و آرمان‌های بلندش دور کرده و سبب نابودی سلامت معنوی آنان و تأخیر در ظهور موعود خواهد شد. در پژوهش پیش‌رو تلاش شده است تا با بهره‌گیری از منابع غنی اسلام، ابعاد گوناگون یکی از مهمترین چالش‌ها و آسیب‌های پیش‌روی جامعه منتظر، مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرد.

---

بیشتر بخوانید:

• انتظار برای موعود باعث قبولی دیگر اعمال شیعیان‌ می‌شود 

دنياگرايی كه در آموزه‌هاى دينى مطرح شده است و پيامد خطرناكی نیز برای آن بيان شده است، به معنای ترجيح دادن دنيا و لذايذ آن بر آخرت است، بر همين اساس، در قرآن، برترى دادن زندگى دنيا بر آخرت، يكى از اوصاف انسان‌های كفر پيشه شمرده شده است. (سوره ابراهيم/ آیه ٣) و درجاى ديگر، همين خصلت منشأ ارتداد عده‌ای از مومنان مطرح شده است.(سوره نحل/ آیه 106) اما اگر انسان برای امور معيشتی خود و خدمت به محرومان جامعه و انجام كارهای خير همچون انفاق، احسان، اطعام و قرض دادن به نيازمندان، تلاش كند در حدی كه به انجام اعمال عبادی او ضرر نرساند، نه اينكه هيچ اشكالی ندارد بلكه مورد تشويق و ترغيب خداوند و اوليای دين قرار گرفته است.(سوره بقره/ آیه 262؛ سوره نساء/آیه ٣٩؛ سوره رعد/ آیه ٢٢؛ سوره فاطر/ آیه ٢٩؛ سوره حديد/آیات ٧ و ١١؛ سوره نحل/ آیه ١٢٨؛ سوره ذاريات/آیه ١٦؛ سوره بقره/آیه ١١٢ و سوره بقره/آیه ٢٤٥).

 

حتى انجام بسياری از توصيه‌های دينی در تسريع و سبقت گرفتن در كارهای خير، مشروط به داشتن امكانات دنيايی است، بر همين اساس وقتي شخصی به امام صادق(ع) عرض می‌كند كه ما دنيا را می‌طلبيم و دوست داريم كه به ما رو آورد فرمود: «می‌خواهی با آن چه كنی؟ عرض كرد خود و عائله‌ام از آن منتفع شويم و به آن صله رحم و تصدق كنيم و حج و عمره به جا آوريم؛ فرمود: «اين طلبِ دنيا نيست، طلب آخرت است» (کلینی 14.7 ، ج5 :72) امير مؤمنان علی(ع) نیز در تعريف چنين دنيايی كه وسيله آخرت‌طلبی است فرمود: «همانا دنيا سرای راستی برای راستگويان و خانه تندرستی برای دنياشناسان و خانه بی‌نيازی برای توشه‌گيران و خانه پند برای پندآموزان است، دنيا سجده‌گاه دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان الهى و فرودگاه وحی خدا و جايگاه تجارت دوستان خداست كه در آن رحمت خدا را به دست آورده و بهشت را سود می‌برند»(نهج‌البلاغه، حكمت ١٣١)

 

لذا در قرآن نيز در بهره‌برداری از نعمت‌های دنيوی سفارش شده است كه در آنچه خدا به تو داده سرای آخرت را بطلب و بهره‌ات را از دنيا فراموش نكن(سوره قصص/ آیه ٧٧) در سيره عملی اهل بیت(ع) نيز فعاليت‌های اقتصادی و كسب روزی حلال موردتوجه قرار گرفته و خود آن حضرات در كنار عبادت برای به دست آوردن رزق حلال كار می‌كردند، در سيره امام صادق( ع) آمده است كه شخصی به نام فضل بن ابی قرّه وارد منزل امام صادق(ع) می‌شود و می‌بيند كه امام مشغول كار كردن در باغچه منزل است، فضل گويد :به امام عرض كردم فدايت شوم اجازه دهيد من و يا غلامان شما اين كار را انجام دهيم امام فرمود: «نه من بايد خودم انجام دهم چون دوست دارم خداوند مرا در حال كار ببيند كه روزی حلال را با زحمت به دست می‌آورم»(ابن بابويه ١٤١٣، ج 3، 163).

 

باتوجه به مطالب ياد شده، مقصود از دنيای مذموم كه به عنوان منشاء انحراف و لغزش‌ها معرفی شده، آن است كه انسان با غفلت از اينكه دنيا تنها يكی از مراحل حيات وی است نه همه آن، دنيا را منزل، معبود، معشوق و فرمانده زندگی خود قرار دهد و عبد و اسير مركب و نيروی تحت فرمان دنيا گردد و به گونه‌ای تعلق خاطر و وابستگی به دنيا پيدا كند كه ملاک و معيار او در همه صحنه‌های زندگی، منفعت دنيوی و مادی باشد. به دگر سخن، دنيايی مذموم است، كه مقابل آخرت و در تضاد با آن باشد و پرداختن به آن، غفلت يا تغافل از حيات ابدی را به دنبال داشته باشد.

 

اما هرگاه دنيا تجارتخانه و بازار مزرعه و محل كشت و كار، ممر و جاده‌ای به سوی ابديت انسان و فرصتی تلقی شود كه می‌توان از حيات همراه با سعادت انسانی را تضمين كند، بهترين نعمت خداست و اصلا آخرت را در همين دنيا و به وسيله فرصت و امكانات موجود در آن می‌توان ساخت لذا پس از سپری شدن دنيا و در صحنه قيامت و زمان برداشت حاصل و در يوم‌الحسرة ،غالب انسان‌ها حسرت و افسوس از دست دادن دنيا را می‌خورند كه چرا از اين فرصت و نعمت بزرگ استفاده و بهره بيشتری نبردند، حاصل آنكه به فرموده پیامبر خدا(ص) :«این دنیاست که برای انسان خلق شده است و انسان نیز برای آخرت آفریده شده است » (ابن ابی فراس، 1410 ج113،1)

يكی از عوامل گرايش جامعه منتظر به سمت دنياگرايی، جاذبه لذت‌های دنيوی است، باتوجه به اينكه انسان طبيعتا موجودی است كه نسبت به مظاهر زيبای دنيا حريص است و در صورتی كه امكان بهره‌برداری از لذايذ مادی برايش فراهم شود كنترل خود را از دست داده و راه افراط را در پيش می‌گيرد و آنچنان پيش می‌رود كه چه بسا به انكار آخرت سر درآورد و ارزش‌های انسانی را به فراموشی بسپارد و حتى حاضر می‌شود با پايمال كردن حقوق ديگران به امكانات بيشتری از مظاهر دنيا دست پيدا كند.

 

باتوجه به اين پيامد خطرناک، خداوند بارها در قرآن مجيد اين مسئله را يادآوری نموده است و جلوه‌گری و فريبندگی مظاهر دنيا را هم به مؤمنان و هم به پيامبر اكرم(ص) متذکر شده است، آنجا كه فرمود: «محبت و عشق به خواستنی‌ها كه عبارت است از زنان و فرزندان و اموال فراوان از طلا و نقره و اسبان نشان دار و چهار پايان، كشت و زراعت براي مردم آراسته شده است اينها كالای زندگی زودگذر دنياست و خداست كه بازگشت نيكو نزد اوست». (سوره آل عمران/ آیه ١٤) و در آيه ديگري آمده است: «اموال و فرزندان كافران تو را به شگفت نياورد.») توبه: ٥٥(  و«مبادا زندگی دنیا شماد را بفریبد.» (سوره لقمان/ آیه ٣٣).

 

البته در مورد بهره‌برداری از زينت‌های دنيا اين نكته لازم به یادآوری است كه اولا، خداوند استفاده از زينت‌های دنيا را برای مومنان حلال كرده است و هرگونه تحريم بهره‌مندی از آن را موردسرزنش قرار داده است. (سوره اعراف/ آیه ٣٢) «بگو: زينت‌‏هاى خدا و روزى‏‌هاى پاكيزه‌‏اى را كه براى بندگانش پديد آورد، چه كسى حرام كرده؟! بگو: آنان در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده‌‏اند (البته اگر چه غير مؤمنان هم با آنان در بهره‌‏ورى شريكند، ولى‏) در قيامت فقط ويژه مؤمنان است ما اينگونه آيات خود را براى گروهى كه مى‏‌دانند (و اهل دانش و بصيرت‌‏اند) بيان مى‏‌كنيم‏.» و ثانیا، به انسان هشدار داده است كه «اى فرزندان آدم! (هنگام هر نماز و) در هر مسجدى، آرايش و زينتِ (مادى و معنوى خود را متناسب با آن عمل و مكان‏) همراه خود برگيريد، و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد زيرا خدا اسراف‌كنندگان را دوست ندارد.» (سوره اعراف/آیه ٣١) .

با بررسی ويژگی‌ها و اوصاف دنياگرايان و افرادی كه غرق در لذايذ دنيايی هستند می‌توان به راحتی اين عامل را مشاهد كرد كه آنان چون به خدا، قيامت و حسابرسی درعالم آخرت ايمان ندارند و يا ايمان ضعيفي دارند گرفتار دنيازدگی شده‌اند و تمام هم و غم خويش را به پای شهوت‌رانی ،تجمل‌گرايی و دنيادوستی ريختند و از عمل به آموزه‌های دينی در شيوه زندگی كردن خود دست كشيده‌اند و مسير گمراهی را انتخاب نمودند قرآن كريم در بسياری از آيات اين حقيقت را بيان كرده است در سوره مدثر آمده است كه وقتی در قيامت از گناهكاران علت بدبختی و انحراف آنان را می‌پرسند در نهايت پاسخ می‌دهند كه ما چون قيامت را انكار می‌كرديم گرفتار شديم. (سوره مدثر/ آیات 41 تا 46).

 

و در سوره ماعون بی‌ايمانی و انكار روز قيامت دليل بی‌توجهي به رعايت حقوق يتيم و نيازمندان شمرده شده است.(سوره ماعون/ آیات 1 تا 3) و همچنين در سوره فرقان منشأ اصلی رویگردانی از حقانيت قرآن و رسالت رسول اكرم(ص) و درخواست‌های ناروای انسان‌های كفرپيشه از پيامبر، انكار قيامت مطرح شده است.(سورهفرقان/ آیات 4 تا 11) و يا در سوره توبه بی‌ايمانی به روز قيامت، علت ترک جهاد با جان و مال شمرده شده است(سوره توبه/آیات 44 و 45) و به اعتراف كسانی كه در دنيا آموزه‌های دينی را به تمسخر می‌گرفتند علت اين كارهای زشت را يقين نداشتن به روز قيامت می‌دانستند.(سوره جاثيه/ آیات 32 تا 34).

يكی از عوامل دلبستگی شديد به مظاهر دنيا ناآگاهی جامعه منتظر به حيله‌های دنيا و عواقب دنياگرايی است،از رسول گرامی اسلام(ص) در اين باره نقل شده است كه فرمود: «اگر آنچه من از دنيا می‌دانم شما هم بدانيد جانهايتان از (فريب آن ايمن) می‌شود» (متقی هندی1431،ج194:3).

 

رسانه‌ها به دليل ارتباط دائمی و نزديک با مخاطبان نقش بسيار مهمی در القای دنياگرايی بر ذهن مخاطبان دارند بلاشک مصرف‌گرايی و تجمل‌گرايی كه امروز جامعه را در بر گرفته است يكی از آثار ترويج رسانه‌ها است، بنابراين يكی از راه‌های پيشگيری از رشد دنياگرايی كه مصداق بارز آن، تجمل‌گرايی و مصرف بی‌رويه است، اصلاح رسانه است.