تلاش نافرجام اندیشمندان مسیحی برای تبیینی توحیدی از تثلیث

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی اسدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، امروز، یکشنبه چهارم آبان ماه در کرسی ترویجی «خدای سه‌گانه؛ بررسی دیدگاه انتقادی قرآن كريم به تثلیث» که از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم برگزار شد با بیان اینکه تثلیث در مسیحیت مراتبی دارد، گفت: قرآن کریم در نقد عقیده تثلیث حجم زیادی از آیات را برای تبیین توحید ناب و بیان ویژگی خدای یگانه آورده است از جمله اینکه خدا نه شریکی دارد و نه فرزندی و نه نیازی به کسی دارد و نقد قرآن هم ناظر به تثلیث رایج سه شخصیتی معروف در بین مسیحیت یعنی پدر، پسر و روح‌القدس است.

 

وی اضافه کرد: مسیحیان و اناجیل ویژگی‌های بشری عیسی(ع) را کاملا قبول دارند و با صراحت در موارد متعدد عیسی گفته است من پیامبر خدا هستم؛ مسیح خسته می‌شده است و غذا می‌خورده و گریه می‌کرده است و قرآن کریم هم بر جنبه بشری انبیاء تاکید کرده است ولی باز مسیحیان می‌گویند عیسی خدا به معنای صددرصد کلمه و بشر به معنای صددرصد کلمه است که با هیچ عقل بشری سازگاری ندارد زیرا مگر می‌شود انسانی صددرصد خدا باشد و باز صددرصد  بشر. خدا زاد و ولد ندارد و خسته نمی‌شود و خوردن ندارد مگر اینکه تعریف غلطی از خدا ارائه دهیم.

 

اسدی بیان کرد: قرآن بر روی یک مسئله بدیهی که عقیده باطل مسیحیان است دست می‌گذارد و آن را رد می‌کند؛ معجزات عیسی(ع) هم که در قرآن بیان شده است در اناجیل با جزئیات بیشتری نقل شده است و جالب اینکه در آنجا هم تصریح دارد که من این کارها را با قدرت خدا و پدر آسمانی انجام می‌دهم به خصوص در اناجیل همنوا و این مطالب همنوایی زیادی با قرآن هم دارد. 

 

این پژوهشگر بیان کرد: برای بنده جالب بود که اینقدر هماهنگی در کلیات بشری بودن عیسی در قرآن و اناجیل جز برخی مانند یوحنا وجود دارد؛ ما معتقدیم که خداوند حکیم است و دقیق سخن می‌گوید لذا حضرت عیسی بر اساس تعبیر قرآن وقتی در  گهواره سخن گفت اولین کلمه او این بود که «انی عبدالله» من بنده خدا هستم؛ این تعبیر دقیقا در رد الوهیتی است که مسیحیان به ایشان نسبت دادند.

 

اسدی با بیان اینکه قرآن کریم در مورد حضرت سلیمان، نحوه مرگ ایشان را هم با جزئیات گزارش کرده است یا در داستان حضرت مریم(س) جزئیات بارداری مریم و نحوه تولد عیسی و حتی درد زایمان او را بیان می‌کند، افزود: زیرا دقیقا قصد دارد تصویری بشری و انسانی از حضرت مریم(س) و حضرت عیسی(ع) ارائه دهد.

 

اسدی ادامه داد: ماجرای دیگر هم ناتوانی مطلق حضرت عیسی(ع) در برابر خداوند است تا کسی تصور نکند که عیسی، خداست؛ لذا قرآن کریم فرموده است: لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ ۚ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَنْ يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا؛ کسانی که به همانندی خدا و عیسی قائل هستند کافرند و در ادامه فرموده است اگر خدا بخواهد مریم و عیسی و همه مخلوقات را از بین ببرد چه کسی می‌توانددر برابر قدرت خداوند بایستد. اگر خدا بخواهد عیسی را بکشد آیا او می‌تواند از مرگ فرار کند لذا نمی‌تواند خدا باشد. 

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، اظهار کرد: قرآن تعابیری در مورد معجزات عیسی(ع) دارد که در مورد سایر انبیاء ندارد لذا در مورد زنده کردن مردگان آن را ناشی از قدرت الهی می‌داند یعنی مسیحیانی که معتقدند چون عیسی مرده را شفا می‌دهد و از درون خانه‌ها خبر می‌دهد خداست عقیده باطلی دارند؛ او خدا نیست.

 

وی بیان کرد: براساس آیه قرآن؛ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ... یعنی وقتی از گل، پرنده درست می‌شود از قدرت من نیست و این قدرت را خدا به من داده است لذا معجزه الهی است و ادامه آیه هم به درمان بیماری‌ها و شفای کور مادرزاد باذن الله اشاره دارد. أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ ۖ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِ اللَّهِ ۖ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ.

 

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تصریح کرد: برخی از ایات قرآن کریم، تثلیث را کفرآمیز دانسته است و تاکید فرموده است خدایی غیر از خدای یگانه نیست؛ آیه 171 سوره نساء تثلیث را اعتقادی غلوآمیز و فراتر از شأن یک انسان و پیامبر(ص) دانسته است؛ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ ۚ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَىٰ مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ.

وی تاکید کرد: بنابراین چه براساس عهد جدید از جمله اناجیل همنوا و چه براساس قرآن، باور به تثلیث به هیچ وجه در تعالیم حضرت عیسی(ع) وجود نداشت و این اعتقادی کفرآمیز است که بعدا توسط افرادی چون پولس و یوحنا متاثر از اندیشه‌های شرک و کفرآمیز یونان باستان وارد نصوص و متون دینی مسیحیت شد و متاثر از عوامل و شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی به الهیات رایج و غالب در مسیحیت تبدیل شد و تا به امروز هم وجود دارد.

 

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد سلطانی به عنوان ناقد در سخنانی با بیان اینکه یکی از نکات مهم تمایز و تفاوتی است که باید بین تثلیث و سه خدایی قائل شویم، گفت: تثلیث یعنی اینکه خدای واحدی را قبول دارند که سه شخصیت دارد؛ مدعی هستند تثلیث چیزی جز توحید نیست و می‌گویند ما موحد هستیم و یک خدا مانند یهودیت داریم که در سه شخصیت ظاهر می‌شود که همان پدر، پسر و روح القدس است. پسر در واقع از پدر صادر می‌شود و مجزا از او وجود ندارد لذا از دیدگاه خودشان سه خدایی با تثلیث حداقل در نگاه خود آنان تفاوت دارد. 

 

وی با بیان اینکه جا داشت که در این ارائه مطلب بر این موضوع تاکید شود که مسیحیان بنابر ادعای خودشان قائل به سه خدایی نیستند و تثلیث را به معنای ظهور و تجلی خدا در سه شخصیت خدا، عیسی و روح القدس قبول دارند، اضافه کرد: در متون مسیحی سده نخست هم تثلیث وجود دارد نه سه‌خدایی البته بر سر این نظریه دعواست که چه چیزی از چه چیزی صادر شده است و روح‌القدس یعنی چه و جایگاه حضرت مریم(س) چیست.

 

وی اضافه کرد: نکته دیگر که باید آن را مورد تاکید قرار دهیم مسیحیانی هستند که می‌گویند ما حتی تثلیث را هم قبول نداریم و آیات ابتدایی انجیل یوحنا را طوری تفسیر می‌کنند که از آن الوهیت مسیح به دست نمی‌آید لذا نباید تصور شود که از یوحنا چون انجیل غیرهمنواست می‌توان اعتقاد به تثلیث را بیرون بیاوریم و جالب است بدانیم امروزه در فضای قرآن‌پژوهی غرب این بحث وجود دارد که قرآن کدام تثلیث را رد کرده است؟

 

سلطانی اظهار کرد: آیا در طول تاریخ یک تقریر از تثلیث وجود داشته است و مسیحیان معاصر عصر نزول همین باور به تثلیث را داشته‌اند یا قرآن تثلیث دیگری را بحث کرده است. شخصیت‌های مختلفی در غرب در این زمینه بحث کرده‌اند که معروف‌ترین آنان سیدنی گریفیث است.

 

سلطانی بیان کرد: تثلیث به معنای پدر، پسر و روح‌القدس است ولی در هیچ جای قرآن نمی‌بینیم که روح‌القدس جزء شخصیت تثلیثی باشد که قرآن را رد کند. این نکته خیلی مهم است که بدانیم قرآن کدام عقیده تثلیث را رد کرده است؟ حتی اگر بگوییم قرآن، فرازمانی و فرامکانی به طرح این بحث پرداخته است باز جزئیات تثلیثی که در قرآن بیان شده است با جزئیات تثلیثی که مسیحی معتقد امروز و دیروز می‌گوید فرق دارد.

 

سلطانی اظهار کرد: برخی گفتند عیسی صددرصد خدا و صددرصد انسان است و اگر غذا می‌خورد چون جنبه بشری دارد و وقتی مرد هم با جنبه انسانی می‌میرد بنابراین قرآن با عقیده فرقه خاصی از مسیحیان در مورد تثلیث برخورد کرده است ولی اینکه آیا عقیده مشهور مسیحیت را نقد کرده است بحث دیگری است.

 

این قرآن‌پژوه ادامه داد: اگر بگوییم قرآن درصدد نقد تثلیث مشهور است با مشکلاتی مواجهیم که باید به آن پاسخ بدهیم و اگر بگوییم قرآن با فرقه خاصی مواجه بوده است که تثلیث مریمی داشته‌اند از لحاظ تاریخی مشکل دارد زیرا طبق تاریخ چنین چیزی سابقه ندارد.

وی تاکید کرد: شواهد تاریخی ثابت می‌کند که در دوره پیامبر مسیحیت غالب رواج داشته است، اظهار کرد: این مسیحیت در حجاز فعال بوده است و تبشیر می‌کرده است و چون رفت و آمد تجاری و ... داشتند تاثیر فرهنگی خود را بر جا گذاشته‌اند. برخی دیدگاه دیگر را پذیرفته‌اند یعنی قرآن، تثلیث رایج را نقد نمی‌کند و آن را پذیرفته است لذا باید در این مقاله این تفاوت آراء به خوبی مشخص شود.

 

سلطانی گفت: حتی تا امروز هم شخصی به نام فونشتوش که کتاب پیامبری دیگر او ترجمه شده است می‌گوید عیسی روح خداست و روح هر کسی هم غیر از خود او نیست پس عیسی روح خدا و مساوی با خداست.

 

سلطانی اضافه کرد: امروزه شیوه تبشیری داریم که تلاش می‌کند یک مسلمان را براساس قرآن، مسیحی کند لذا ابتدا می‌گویند که شما قبول دارید که مریم زن برگزیده در قرآن است و بعد به کلمه الله بودن عیسی و معجزات او می‌پردازند و نتیجه می‌گیرند که عیسی، خداست و در قرآن هم تایید شده است ولی شما متوجه این موضوع نبوده‌اید. 

 

ناقد جلسه بیان کرد: نکته مهم دیگر در مورد تثلیث مریمی، اعتقادات بیزانسی است به خصوص شواهد تاریخی داریم که در بیزانس بر روی الوهیت مریم تاکید زیادی دارند لذا قرآن کریم با تصریح فرموده است که اگر خدا بخواهد مریم و عیسی را بکشد چه کسی می‌تواند مانع شود. 

در ادامه جلسه اسدی در پاسخ به انتقادات وارده گفت: مسیحیان در تفسیر کتاب مقدس تصریح می‌کنند که عیسی یک ماهیت صددرصد خدایی و صددرصد بشری دارد و خیلی تلاش کرده‌اند تبیینی از تثلیث ارائه دهند که با توحید سازگار باشد ولی این تلاش نافرجام است لذا نام آن را راز قدسی می‌دانند. 

 

وی اضافه کرد: گاهی از باب جدل با مسلمین هم می‌گویند همانطور که شما به وحدت در کثرت قائل هستید ما هم چنین باوری داریم در حالی که اساسا این مقوله با تثلیث تفاوت دارد؛ مثال می‌زنند که شما نوری را در نظر بگیرید و پوششی روی آن بگذارید که سه تا دریچه دارد؛ این لامپ وقتی روشن شد از سه دریچه نور بیرون می‌آید یعنی هم می‌توان گفت یک نور است و هم سه نور یعنی مغالطه می‌کنند.

 

وی افزود: البته خدای پدر را در مرتبه بالاتر و بعد پسر را و سپس روح‌القدس را در این سلسله مراتب قرار می‌دهند و اینکه خدای سه گانه را برای باور آنان مطرح کردم در حقیقت اشاره به همین تناقض در عقیده آنان است.

 

اسدی با بیان اینکه در کتاب مقدس با صراحت سه شخصیت تثلیث بیان شده است، اظهار کرد: براین اساس عیسی(ع) در موارد متعدد به حواریون می‌گوید بروید و به نام پدر، پسر و روح‌القدس پیام انجیل را به مردمان جهان برسانید؛ همچنین در جایی که حضرت عیسی(ع) برای اولین بار خدمات نبوت خود را شروع می‌کند مردم را در رود اردن غسل تعمید می‌دهد و وقتی حضرت یحیی(ع) به ایشان گفت که مرا غسل بده ایشان فرمود شما بزرگتر از من هستی و شما باید مرا غسل دهی و عیسی ادامه داد که خدا روح القدس را از آسمان فرست و گفت عیسی پسر محبوب من است. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه پولس و یوحنا بنیانگذار تثلیث بودند زیرا ویژگی‌هایی چون ازلی‌بودن عیسی را مطرح کردند، ادامه داد: این مطالب پایه و اساس پیدایش اعتقاد به تثلیث شد؛ نکته دیگر اینکه درست است که تثلیث مریمی مطرح شده است ولی قرآن کریم در آیه 172 نساء می فرماید: لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْدًا لِلَّهِ وَلَا الْمَلَائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ ۚ وَمَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعًا؛ تاکید دارد که عیسی(ع) هرگز از عبادت خدا استنکاف نمی‌ورزد و ملائکه که مراد روح القدس هم هست اضافه فرموده است. بنابراین نقد قرآن ناظر به تثلیث رایج است. 

 

گزارش از علی فرج زاده