به گزارش ایکنا، نشست «نقد و بررسی کتاب
جریان‌شناسی مطالعات قرآنی معاصر»، 27 آبان ماه با حضور
علی شریفی، دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان نویسنده کتاب و محسن قاسم‌پور، استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی همچنین محمود کریمی، دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان ناقد برگزار شد.
شریفی، نویسنده کتاب و ارائه‌دهنده با بیان اینکه بنده کتاب را بعد از نوشته‌شدن و قبل از نشر خدمت 10 نفر از استادان ارسال کردم، گفت: چند تن از استادان از جمله آقای دکتر واعظی، استاد دانشگاه تهران و آقای دکتر پروینی، استاد دانشگاه تربیت مدرس با دقت کتاب را خواندند و نکات ارزشمندی هم به بنده منتقل کردند.
وی با بیان اینکه بنده این اثر را وامدار روح مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی هستم، اظهار کرد: بنده سالیان سال شاگردی ایشان را در دانشگاه امام صادق(ع) تجربه کردم، همچنین از تجربیات آقای پاکتچی بهره بردم.
نویسنده کتاب با بیان اینکه فصل اول کتاب اختصاص به مطالعات قرآنی در جهان اسلام دارد، گفت: دانشجویان کارشناسی عمدتاً با این جریان‌های قرآنی آشنایی ندارند؛ فصل اول جریان اول خودبسندگی معنایی در قرآن، جریان دیگر قرآنینون هستند، فصل سوم مکتب تفکیک، فصل چهارم جریان تحریف‌گرایی دینی، فصل پنجم جریان نومعتزلیان، فصل ششم تاریخ قرآن نزد مسلمین، فصل هفتم نمایه‌سازی و معاجم، فصل هشتم مطالعات زبان‌شناختی هشت بخشی بود که به مطالعات جهان اسلام اختصاص داشت.
شریفی بیان کرد: در بخش مطالعات قرآنی در غرب، رویکرد نسخه‌شناسی در غرب، رویکرد نقد متن، مطالعات زبان شناختی ادبی، مطالعات انسان‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است و بخشی هم اختصاص دارد به مطالعات قرآنی مسلمین که در فصل سوم به واکنش جهان اسلام در برابر مطالعات قرآنی غرب و شرق‌شناسان پرداخته است.
استفاد از زبان و منابع متنوع
وی با بیان اینکه سعی کردم از منابع متنوع و متکثر در زبان‌های مختلف استفاده کنم، اضافه کرد: سعی شده است از مقالاتی که قبلاً نوشته بودم بهره ببرم به خصوص از نشریه گلستان قرآن لذا بانک اطلاعاتی خوبی در مجموع برای تألیف این کتاب در اختیار داشتم و سعی دیگر هم این است که به دور از پیچیدگی دانشجو بتواند طی 15 جلسه با جریانات عمده قرآنی در جهان اسلام و غرب آشنا شود.
نویسنده کتاب اظهار کرد: یکی دو جلسه نقد قبلاً برای کتاب برگزار شده بود و بنده هم به برخی نقایص آشنا هستم و در این جلسه هم باز می‌توان بر تکامل این اثر افزود.
جامعیت و اختصار؛ دو ویژگی کتاب
کریمی به عنوان ناقد اول با بیان اینکه این کتاب در عین جامعیت، اجمال هم دارد لذا کار را دشوار کرده است، گفت: کتاب با همین فرض تا اندازه زیادی توانسته است جامع و مفید و سودمند برای دانشجویان باشد.
وی افزود: چون این کتاب، درسی است، شرایط خاص و مشکلات خاص خود را هم دارد و در مجموع باید به نویسنده تبریک گفت. این کتاب اثری جدید است و قبل از آن کتاب جامعی نداشتیم لذا نوآورانه است و خود به خود چالش‌هایی هم دارد.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه یکی از ضعف‌های کتاب، عدم پرداختن به جریانات تدبری قرآن کریم در دوره معاصر است، اضافه کرد: بحث دیگر هم جریان نواندیشان دینی درباره قرآن است که نگاهی متفاوت به قرآن دارند و در ادبیات عرب با عنوان نومعتزله شناخته می‌شوند.
کریمی اظهار کرد: در مورد ساختار و دسته‌بندی مطالب هم ساختار خوبی در کتاب چینش شده است ولی پیشنهاد بنده تقسیم کتاب به سه بخش بود؛ یکی مطالعات محض مسلمانان مانند اصحاب تفکیک، نومعتزله و ... است، چون حوزه تاریخ قرآن خاستگاهش در غرب است. بخش دوم، مطالعات قرآنی در غرب مانند مطالعات انسان‌شناسی و بخش مشترکی هم مانند تاریخ قرآن است که باید به عنوان اثر مشترک یاد می‌شد زیرا درست است غرب شروع‌کننده بود ولی مسلمین هم آثار زیادی در این باره نوشته‌اند.
وی افزود: ترجمه قرآن کریم هم که در بخش مطالعات غرب آمده، بین مسلمانان به خصوص به فارسی رواج زیادی داشته است و ترجمه به زبان‌های غیر فارسی هم در تعداد زیاد در حال انجام است؛ خوب بود در مورد ترجمه هم مطالبی بیان می‌شد یا مطالعات زبان‌شناسی که در سالیان اخیر رواج خوبی دارد.
کریمی با اشاره به پیشینه این اثر، تصریح کرد: لازم بود پیشینه برای خواننده ذکر شود تا مطلب روشن‌تر باشد؛ ضمن اینکه چون نام کتاب مطالعات قرآنی معاصر است باید بازه زمانی مدنظر مشخص شود تا برای مخاطب روشن باشد. محور دیگر هم به محتوای کتاب بازگشت دارد از جمله چالش‌هایی که در آن وجود دارد.
توجه به جریانات معاصر
همچنین قاسم‌پور در سخنانی با بیان اینکه نقاط قوت و محسنات این اثر قابل توجه است، گفت: ساماندهی اولیه در باب مطالعات قرآنی معاصر مورد توجه بوده است و تلاش کرده‌اند طرح کلانی را برای مطالعات قرآنی در حد کتاب درسی ارائه کنند و در حد قابل قبول به گرایشات جدید در جریان‌شناسی قرآن توجه داشته‌اند.
وی افزود: تتبع در منابع به خصوص انگلیسی فراوان است و آشنایی با مقالات سبب شده است تا این کتاب تدوین شود.
قاسم پور بیان کرد: برگزاری این جلسه، فرهنگ‌سازی نقد و بررسی و تفکر انتقادی است که باید در محیط‌های علمی ما بیش از پیش جا بیفتد. یکی از کارهای خانه اندیشمندان علوم انسانی همین است که بنده هم عضو آن هستم.
قاسم‌پور با بیان اینکه خطاهای روشی و معرفت‌شناسی در کتاب مانند همه آثار وجود دارد، اظهار کرد: این کتاب بسیار خوب و حتی فراتر از حد کارشناسی است و تدوین 15 فصل برای 15 جلسه کار مفیدی است.
وی افزود: یکی از نکات پیشنهادی بنده، مسئله جریان‌شناسی مطالعات قرآنی است که در دوره جدید از پژوهش‌های مهم در حوزه علوم قرآنی به صورت خاص است؛ اینکه جریان چیست، تعریف ما در مورد آن چیست و خاستگاه آن کدام است، باید بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت؛ مثلاً جریان قرآنیون و مکتب تفکیک و ... از کجا شروع و به کجا ختم شده است.
رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: اگر ما مکتب تفکیک و قرآنیون را داریم، آیا معیار ما تفسیری است یا جامعه‌شناختی و معرفت‌شناختی و ... لذا باید هیچکدام از این جریانات حذف نشده باشد.
وی افزود: این کتاب درسی است و برای دانشجویان کارشناسی نوشته شده است ولی برخی مطالب فراتر از این حد است.
وی افزود: علامه طباطبایی دو مواجهه تفسیری داشتند؛ یکی در جبهه کسانی که خارج از اسلام و مدعی بودند که اسلام همه وحی است و رابطه‌ای با عقل ندارد و یکی هم با درون فضای دینی و کسانی که اهل مکتب تفکیک بودند یا اختلافی که با علامه مجلسی داشتند، لذا مکتب تفکیک و میرزامهدی اصفهانی و سیدان و ... هم در این اثر باید مورد نقد قرار می‌گرفت.
استاد داشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: نکته دیگر اینکه اگر تقدم و تأخر ورود به مطالب در بحث ساختار مشخص بود بهتر بود مثلاً مکتب تفکیک متأخر از بحث سلفی در اهل سنت است و خوب است تکمیل شود یا در بحث قرآنیون و قرآن‌بسندگان معنایی توضیحاتی داده شده است که باید تکمیل شود. زیرا به نظر بنده سیدقطب، نماینده قرآن‌بسندگی معنایی نیست و بیشتر وارد جریان تفسیر اجتماعی شده است.
وی ادامه داد: در مواردی هم بحث رویکرد و در مواردی بحث جریان مطرح شده است؛ در فصل هفتم و یازدهم هم همپوشانی وجود دارد و فصل هفتم نمایه‌سازی از معجم المفهرس و ... است و می‌توان دو فصل را در هم ادغام کرد.
وی گفت: بنده واقف هستم که کاری دشوار توسط ایشان در محدوه زمانی اندک ارائه شده و کتابی بسیار مهم است و اطلاعات عالی به دانشجو ارائه می‌دهد.
تولیدات قرآنی غرب از ما بیشتر است
همچنین شریفی در سخنان مجدد، گفت: نکته آزاردهنده این است که اگر در سایت آمازون و سایت‌های غربی دقیق شویم، خواهیم دید که در عرصه تولیدات قرآنی بیشتر از ما کار می‌کنند. وضعیت نشر آثار قرآنی در ایران واقعاً مطلوب نیست و بنده دو کتاب دارم ولی ناشری حاضر نیست آن را چاپ کند، کشور ما قرآنی و اسلامی است ولی ناشران عمدتاً اقبالی نشان نمی‌دهند.
وی با تأکید بر اینکه حوزه مطالعات اسلامی و قرآنی در حوزه نشر نیازمند حمایت است، اظهار کرد: اکثر نکات و نقدها را قبول دارم، به خصوص بحث ترجمه قرآن و مطالعات زبان‌شناسی که باید نوعی تعامل بین مسلمانان و غربیان تلقی شود.
شریفی اظهار کرد: در برخی موارد هم اجمال مطالب به علت درسی‌بودن سبب شده است تا برداشت نادرستی از برخی موضوعات ایجاد شود. همچنین فرمودند بحث تدبری باید تبیین می‌شد ولی چارچوب تعداد کلمات سبب شد بنده آن را در «برای مطالعه» آوردم و رویکردهای تدبری در چند محور بیان شده است.
نویسنده بیان کرد: معتقدم نواندیشان دینی هم باید آورده می‌شد ولی باز محدودیت‌ها به بنده اجازه این کار را نداد.
انتهای پیام