«هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُ، وَلَوْلَا رِجَالٌ مُؤْمِنُونَ وَنِسَاءٌ مُؤْمِنَةٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَفُوهُمْ فَتُصِيبَكُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَن يَشَاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا (25) إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَىٰ وَكَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا ۚ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا» (26).
استاد جوادی آملی با بیان آیه 25 این سوره بیان میدارد که کافران ناشایست مکه، سالیان دراز این شهر را تصرف کرده و پیوسته مسلمانان را از تشرف به مسجد حرام و سرزمین وحی برای برگزاری مناسک حج و عمره بازداشته بودند. آنها در رخداد حدیبیه نیز از ورود مسلمانان به مسجد الحرام برای برگزاری اعمال عمره مفرده و از رسیدن قربانیهای همراه آنان به جایگاهش محل جواز قربانی کردن جلوگیری کردند.
بیشتر بخوانید:
مسلمانان در این رویارویی تصمیم گرفتند تا آنجا که در توان دارند در برابر کافران پایداری کنند، تا جایی که رویداد جنگ و کشتار حتمی بود؛ اما خدای حکیم با صلح حدیبیه مانع این خونریزی شد و مسلمانان را از هجوم به مکه بازداشت، زیرا میدانست مردان و زنان مؤمن ناشناس و بیگناهی در این شهر به سر میبرند که با یورش مسلمانان از سر ناآگاهی پایمال میشوند و بر اثر کشتار آنان رویدادی ناخوشایند برای مسلمانان نیز پیش میآید، پس خدا مؤمنان را از جنگ با مکیان بازداشت تا هر که را بخواهد، به رحمتش درآورد.
اگر مرزها و محلههای مؤمنان و مشرکان مکه از هم جدا بودند، به یقین، خدا با حمله مسلمانان کافران آنجا را به کیفری دردناک عذاب کرده بود؛ لیکن چون این دو گروه به هم آمیخته بودند خدا به حرمت مؤمنان کافران مکی را کیفر نداد. کافران مکه در برابر مسلمانان کارهای ناشایستی داشتند.
کافران مکه، که ضد اسلام و مسلمانان بودند، از حضور مسلمانان در مراسم حج و عمره جلوگیری میکردند و آنان را از تشرف به سرزمین وحی بازداشته بودند.
آنها در رخداد حدیبیه نیز از ورود پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان به مسجدالحرام برای طواف و برگزاری اعمال عمره مفرده جلوگیری کردند «هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا و صدوكُم عَنِ المَسجِدِ الحَرام» چنان که سالیانی دراز این شهر را تصرف کرده و راه خدا را بسته بودند و پیوسته مردم را از راه خدا و مؤمنان را از ورود به مسجدالحرام و از به جا آوردن مناسک حج و عمره و زیارت خانه خدا باز میداشتند. «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللهِ والمَسجِدِ الحَرام...»
کافران جلوگیری از ورود قربانیهای همراه پیامبر اکرم(ص) به حرم امن الهی بود آنها نگذاشتند قربانیهای حاجیان به جایگاه محل جواز قربانی کردن برسد «و الهدی معكوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُ...» لذا تا قربانی به جایگاهش مکه، منا یا محل صد و حصر نرسیده نباید سر خود را بتراشد و از احرام خارج شود، زیرا در مناسک حج و عمره، رعایت ترتیب اعمال ضروری است «فَإِن أُحصِرتُم فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الهَدي و لا تَحْلِقُوا رُؤسَكُم حَتَّى يَبْلُغَ الهَدَى مَحِلَّه» ولی کافران این کار را ممنوع کرده و نگذاشتند مسلمانان قربانیها را در مکه سر ببرند یا نحر کنند. جلوگیری از رسیدن قربانی به جایگاهش میتواند مصداقی از «صد عن سبیل الله» باشد.
مسلمانان در رویارویی با کافران مکه در حدیبیه مصمم شدند تا آنجا که توان دارند در برابر آنها پایداری کنند تا جایی که رخداد جنگ و کشتار حتمی بود؛ اما خدای حکیم با صلح حدیبیه از این خونریزی جلوگیری کرد؛ نمونه هایی از حکمتهای این صلح را در ادامه بیان میشود.
خدای حکیم با صلح حدیبیه مسلمانان را از هجوم به مکه بازداشت، زیرا میدانست در این شهر مردان و زنان با ایمان ناشناس و بیگناهی زندگی میکنند که با یورش مسلمانان از سر ناآگاهی پایمال میشوند «و لولا رجال مُؤْمِنُونَ وَ نِسَاءٌ مُؤْمِنتُ لَم تَعْلَمُوهُم أَن تَطَمُوهُم» پس مسلمانان را در جنگ با اهل مکه یاری نکرد زیرا هیچ کس پاسخگوی کشتار مردان و زنان مؤمن مکه نبود.
بر این اساس، با صلح حدیبیه بود که اولاً نبردی رخ نداد و کشتاری از دو گروه انجام نگرفت. ثانیا گروهی از زنان و مردان مؤمن بیگناه که از هجرت به مدینه ناتوان بوده و در مکه مانده بودند زیر دست و پا لگدمال نشدند، ثالثاً با امضای صلح نامه مؤمنان سالم به مدینه بازگشتند و سال آینده پیروزمند به عمره مشرف شدند.
در صورت حمله لشکر اسلام به شهر مکه مسلمانان، ناآگاهانه به کشتار زنان و مردان مؤمن بیگناه دست میزدند و رویدادی ناخوشایند برای مؤمنان پیش می آمد «فَتُصيبكُم مِنهُم مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلم» و شرمندگی و گناهی نابخشودنی بر اثر کشتار بیرحمانه دامنگیرشان میشد پس مؤمنان باید خدای حکیم را سپاس گویند که مانع این حادثه تلخ شد. خدا مسلمانان را از جنگ با مکیان بازداشت تا هر که را بخواهد به رحمت گسترده خود در آورد «لِيُدْخِلَ اللهُ في رَحْمَتِهِ مَن يَشاءُ.»
در فرهنگ قرآن کریم کعبه و مسجد الحرام مانند خانه شخصی، آثار باستانی و میراث فرهنگی نیستند تا کشوری آن را متعلق به خود بپندارد. به طور مثال مصریان میتوانند بگویند اهرام سه گانه را نیاکان ما ساختند و از آن ما هستند؛ ولی آل سعود نمیتوانند بگویند کعبه و مسجد حرام در کشور ما و از آثار باستانی و میراث فرهنگی ماست و راه مسجد حرام را ببندند، چون قرآن کریم این ملکیت را نفی کرده و کعبه در سرزمین و حرم الهی است؛ نه در زمین گروهی خاص قرآن کریم مشخص کرده که اولیای کعبه و مسجد الحرام، تنها مردان الهی و با تقوايند «إن أولياؤُهُ إِلَّا المُتَّقون» و آل سعود و دیگران، متولی و ولی مسجد حرام نیستند «و ما کانوا أولياءه».
کعبه و مسجد الحرام قبله و مطاف مسلمانان است و تنها پرهیزگاران سرپرست آن هستد «إن أولياؤُهُ إِلَّا المُتَّقُونَ و لكِنَّ أَكْثَرُهُم لَا يَعْلَمُونَ» آل سعود که اسلامی سخن میگویند ولی جاهلی میاندیشند «يَظُنُّونَ بِاللهِ غَيْرَ الحَقِّ ظَنَّ الجِهِلِيَّةِ» و جاهلانه داوری می کنند «أَفَحُكم الجهلية يَبْغُونَ» میپندارند که کعبه و مسجد الحرام متعلق به آنهاست تا برای برگزاری اعمال حج و عمره به گروهی اجازه بدهند یا ندهند. کسی که مبادی فکری او از جهت اندیشه و نظر و منابع عملی او از لحاظ انگیزه و عمل امور جاهلی است و به ظاهر ادعای اسلام میکند چنین شخص یا گروهی، مسلمان واقعی نیست.
از منظر صاحب تفسیر تسنیم متقیان جوامع اسلامی باید اداره کامل کعبه، مسجد و حرم را بر عهده گیرند «ان أولياؤُهُ إِلَّا المُتَّقُونَ» و آل سعود و دیگران یکسان میتوانند از خادمان خانه خدا باشند؛ اگر آنها لیاقت نداشتند، دیگران باید کعبه را اداره کنند.
استاد جوادی آملی با اشاره به آیه 26 سوره مبارکه فتح بیان میدارد که «الَّذینَ کَفَروا» در آیه پیشین ذکر شده بود و در این آیه به تکرار آن نیازی نبود و میتوانست به ضمیر بسنده شود؛ اما تکرار شد تا علت حکم را برساند؛ یعنی کفر کافران سبب تعصب جاهلی شده و معنای آیه این است که آنان کسانیاند که کفر ورزیده و راه مسلمانان را بستند هنگامی که دلهای خود را از خشم ویژه ملت جاهلی پر کرده بودند.
از منظر استاد جوادی آملی سه عنصر محوری ناشایست سبب شدند کافران راه خدا را ببندند، آنان با دست خود این کار را کردند «هُمُ الَّذِینَ كَفَرُوا وَصَدّوكُم عَنِ المَسْجِدِ الْحَرَامِ و...»؛ يَصُدُونَ عَن سَبِيلِ الله و برابر دین خدا و صاحب کعبه این کار را نکردند. کارشان تعصبی بیجا و از سنخ جعل است «إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كفروا في قُلُوبِهِمُ الحَمِيَّةَ» نه بر پایۀ جهاد و دفاع. حمیتشان جاهلی است: «حمية الجهلية».
کافران شاید سخنی عالمانه داشته باشند؛ ولی فکری جاهلانه دارند شاید شعارشان دادگری باشد؛ اما شعورشان بر محور ستم و کشتار است. گفتنی است که آل سعود و وهابیت نیز اکنون اسلامی سخن میگویند. ولی جاهلانه میاندیشند و جاهلانه داوری میکنند؛ بر فرض اگر توحیدی سخن بگویند مشرکانه میاندیشند.
خدای سبحان، کلمه تقوا را همراه مؤمنان قرار داد «و الزَمَهُم كَلِمَةَ التَّقوى». مفسران درباره مراد از «کلمه» «تقوا» اقوالی یاد کردهاند که مهمترین آنها عبارتند از کلمه توحيد «لا إله إلا الله»، استوارى بر عهد و وفای به آن، سکینه که مؤمنان سزاوارتر به آن و اهل آن بودند.
خدای سبحان صفت حقیقت و کلمه تقوا را مانند کلمه توحيد «لا إله إلا الله» ملازم مؤمنان قرار داد «والزَمَهُم كَلِمَةَ التَّقوى» و به آنان توفیقی عطا کرد، تا کاملاً با عنصر تقوا همراه باشند و هرگز از آن جدا نشوند، زیرا مؤمنان با کارهای نیک همیشگی و در آزمونهای سخت جنگ و صلح، فقر و غنا و... همواره این شایستگی را در خود ایجاد کرده و از دیگران سزاوارتر به اصل توحید و کلمه تقوا بودند «کانوا أَحَقَّ بِها» و استعدادشان برای دریافت عطیه الهی تمام بود و با کارهای نیک استعداد خود را کامل کرده بودند، پس از دیگران به کلمه تقوا سزاوارتر بوده و شایستگی آن را داشتند «و اهلها يعني كانوا أهلها».
نعمتهای الهی هرچند رایگاناند و هر نعمتی از و به فرموده ائمه معصومین هر نعمتی که به ما رسیده، از اوست اما اعمال نیک همیشگی بندگان، در جذب نعمتها نیز اثر گذارند.
خدای سبحان نخست تقوای ابتدایی را به همه مؤمنان عطا می کند؛ اما گرایشها، اشتیاقها، تثبیت قدمها، موقعیت شناسیها و...، فيض خاص الهی و تقوای پاداشیاند که به شایستگان عطا میکند، زیرا آنان سالیان متمادی با تقوا میکوشند و ذات اقدس الهی نیز این حقیقت کلمه تقوا را ملازم آنان قرار میدهد و توفیقی عطا میکند که احساس دشواری، ترس، تهیدستی و.... نکنند و در کمال آرامش آن را داشته باشند.
انتهای پیام