لزوم پژوهش درباره میزان «عمل» دانش‌آموزان به دانش دینی

هفته پژوهش، فرصتی است برای تأمل در این پرسش بنیادین که پژوهش تا چه اندازه می‌تواند شکاف میان «دانش دینی» و «تربیت دینی» را در نسل جوان پر کند؟ در شرایطی که گاه اظهارنظرهای کلی و غیرمستند درباره فاصله گرفتن دانش‌آموزان از معارف دینی مطرح می‌شود، تنها راه عبور از گمان‌زنی‌ها و ارائه راهکارهای عملی، تکیه بر پژوهش‌های علمی و داده‌های میدانی است.

نقش پژوهش در این عرصه، تنها گردآوری اطلاعات نیست؛ بلکه روشن کردن مسیر است. پژوهش است که می‌تواند با واکاوی عمیق، نشان دهد تمرکز صرف بر آموزش مستقیم و آزمون‌های دانش‌محور تا چه حد در تبدیل آموزه‌ها به رفتار و منش پایدار موفق بوده است. پژوهش است که ضرورت تغییر پارادایم از «تدریس کتاب دینی» به «تربیت تمام‌ساحتی» را به اثبات می‌رساند و الگوهای نوین، غیرمستقیم و الگومحور را پیشنهاد می‌دهد. در واقع، بدون چراغ پژوهش، هر حرکت اصلاحی در این مسیر حساس، ممکن است در تاریکی و بر پایه حدس و گمان صورت گیرد.

علی محبی، رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به مناسبت هفته پژوهش(22 تا 28 آذر ماه) در گفت‌‌وگو با ایکنا در پاسخ به این سؤال که چه تعداد از پژوهش‌های ارائه شده به جشنواره ملی هفته پژوهش و پژوهش‌هایی که توسط پژوهشگاه صورت گرفته، با محور موضوعات دینی است؟ گفت: به صورت مستقل بررسی نکرده‌ایم که چه تعداد از پژوهش‌ها مربوط به ساحت‌های تربیتی، اخلاقی، اعتقادی، تربیت زیستی، جسمی و ... است ولی طبیعتاً پژوهش‌هایی که در حوزه تربیتی صورت گرفته بیشتر از سایر حوزه‌هاست.

وی ادامه داد: پژوهش‌هایی در زمینه ارزشیابی وضعیت تربیتی در مدارس انجام داده‌ایم؛ همچنین ‌پژوهش‌هایی در زمینه اثربخشی کتاب‌های دینی و معارف انجام و حتی ارزشیابی تطبیقی نیز صورت گرفته است که نتایج این پژوهش‌ها در پایه‌ها و رشته‌های مختلف تحصیلی متفاوت بوده و یافته‌های متفاوت و زیادی به دست آمده است. 

محبی در پاسخ به این سؤال که عده‌ای بدون پژوهش علمی مطرح می‌کنند که دانش‌آموزان از مسائل دینی فاصله گرفته‌اند؛ پژوهش‌های شما در این زمینه چه پاسخ علمی را نشان می‌دهد؟ گفت: در بحث آموزش‌های دینی، یک بحث وضعیت آموزش‌ها و میزان یادگیری این مباحث از حیث دانشی است که در حوزه دینی نه تنها افت و کاهش نداشته‌ایم بلکه به نسبت سایر حوزه‌ها رشد هم داشته‌ایم. در مقایسه با سایر دروس دانشی، بچه‌ها، دروس دینی را یاد گرفته و نمره کسب کرده‌اند. هم در نمره کنکور و هم در آزمون‌های نهایی وضعیت دانش‌آموزان در حوزه دینی بدتر از حوزه‌های دیگر نیست.

وی ادامه داد: اما میزان عمل به این دستورات دینی آموخته شده، مستلزم پژوهش‌های عمیق‌تری است که این مسئله جزو موضوعاتی است که پیشنهاد انجام آن را در قالب پژوهش به پژوهشگران می‌دهیم. 

محبی در پاسخ به این سؤال که خود شما چه موضوع دینی در حوزه دانش‌آموزان را به پژوهشگران کشورمان توصیه می‌کنید که انجام دهند؟ گفت: آنچه شدیداً نیاز است نوع نگاه به آموزش‌های دینی و نوع آموزش‌های دینی است. سبک و سیاق آموزش‌های دینی باید مورد پژوهش قرار گیرد و حتی اینکه آیا باید عنوان مستقیم «دینی» برای آموزش‌های دینی مطرح کرد یا خیر؟ و یا اینکه آموزش‌های دینی مستقیم باشد یا غیر مستقیم.

وی تصریح کرد: هدف ما از آموزش‌های دینی فقط کسب دانش و نمره گرفتن نیست، بلکه عمل و کسب مهارت دینی است. از این جهت در حوزه تربیت بیشتر جنبه عملی و الگویی مهم است و پژوهشگران متخصص در زمینه روانشناسی و جامعه‌شناسی باید به این حوزه‌ها ورود و الگوی اجرایی و عملی ارائه کرده و کاستی‌هایی که در زمینه الگودهی به دانش‌آموزان وجود دارد را شناسایی و گوشزد کنند. 

محبی در پایان گفت: اولین الگوهای فرزندان ما پدر، مادر و معلم هستند. اگر همسویی تربیتی بین خانواده و مدرسه در زمینه ارائه الگویی مناسب به دانش‌آموزان به خوبی صورت گیرد، طبیعتاً آسیب‌های اجتماعی ناشی از همسالان، رسانه‌، شبکه‌های اجتماعی و تحولات جهانی تا حدود زیادی می‌تواند مدیریت شود. اما اگر در زمینه ارتباط خانه و مدرسه موفق نباشیم، الگوهای بعدی نامناسب(همسالان و رسانه‌ها) با عمق بیشتری به دانش‌آموزان ما لطمه می‌زند.

وی از پژوهشگران دینی نیز دعوت کرد در فراخوان‌های پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش شرکت و موضوعات پیشنهاد شده را انتخاب و در خصوص آنها پژوهش کنند.