خودخواهی یکی از صفات رذیله است که از آن با عناوینی مثل خودپرستی، خودپسندی، خودبینی، خودمحوری و خودگرایی نیز نام میبرند. این صفت رذیله از حب نفس یا دوستداشتن افراطی خویشتن سرچشمه میگیرد. انسان خودخواه، خودش را به دیگران ترجیح میدهد، همه ثروتها، نعمتها و امکانات را برای خویشتن میخواهد و اگر مالک همه دنیا و داراییهای آن شود، حاضر نیست دست از اندکی از آن بردارد.
بیشتر بخوانید:
قرآن کریم در این زمینه میفرماید: «قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِكُونَ خَزائِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذاً لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفاقِ وَ كانَ الْإِنْسانُ قَتُوراً؛ بگو اگر شما مالک گنجینههای رحمت پروردگارم بودید، باز هم از بیم خرجكردن قطعاً امساک میورزیدید و انسان همواره تنگنظر است.» (سوره اسراء، آیه 100)
کسانی که در دام این صفت رذیله گرفتارند، فقط به فکر خود و منافع خویش هستند و به هیچکس و هیچچیز دیگری اعتنا ندارند؛ حتی اگر همسایه یا خویشاوند آنان گرسنه و ناتوان باشد، فقط در فکر تأمین و ذخیره بیش از حد نیاز خود و خانواده هستند. این در حالی است که در روایات متعددی، بر ضرورت تعاون و دیگرخواهی تأکید و خودگرایی و خودخواهی بهشدت مذمت شده است. (الكافی، ج 2، ص 192)
پیامبر اکرم(ص) از افراد خودخواه سلب اسلام میکند و میفرماید: «كسی كه در هر صبحگاه به امور مسلمانان همت نگمارد و نیز كسی كه فریاد کمکطلبیدن دیگری را بشنود و به او یاری نرساند، مسلمان نیست.» (الكافی، ج 2، ص 163) افزون بر این، پیامبر اکرم(ص) و ائمه طاهرین(ع) در چندین روایت که از نظر لفظ گوناگون و از حیث محتوا، حاوی یک پیام و سفارش است، از خودخواهی نهی کرده و فرمودهاند: «آنچه برای خود میپسندی، برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمیپسندی، برای دیگران نیز نپسند.»
این قاعده که به قاعده طلایی اخلاق مشهور است، در بعضی از روایات نشانه مؤمن و در روایات دیگر، در شمار حقوق مؤمنان بر یکدیگر بیان شده، از جمله نبی گرامی(ص) میفرماید: حق برادر مسلمان آن است که «يحِبُّ لَهُ مَا يحِبُ لِنَفْسِهِ، وَ يكْرَهُ لَهُ مَا يكْرَهُ لِنَفْسِهِ؛ آنچه را براى خودش خوش مىدارد، براى برادرش نيز خوش بدارد و آنچه را براى خود ناخوش مىدارد، براى برادرش نيز ناخوش بدارد.» (الأمالی (للطوسی)، ص478) صفت رذیله خودخواهی از جهل انسان نسبت به ناتوانی و فنای خود و نیز فراموشی عظمت و بزرگی پروردگار تعالی و بقای ابدی او نشئت میگیرد.
این ملکه شوم مراتبی دارد؛ مرتبه اول که بسیاری از آدمیان را به خود مبتلا کرده، این است که انسان شبانهروز به فکر خود و خانواده و تأمین معاش و احتیاجهای آنها بوده و نسبت به سایر افراد و نیازهای آنان بیتفاوت باشد. در مرتبه دوم، علاوه بر بیتفاوتی نسبت به دیگران، کمکم به آنجا میرسد که تمایل دارد همهچیز برای او باشد و گویا هرچه میبیند، به سوی خود میکشد. مرتبه سوم آن است که میخواهد همهچیز فقط متعلق به او باشد و دوست دارد دیگران محروم شوند.
خودخواهی آثار و عواقب شوم و خطرناکی در پی دارد؛ مهمترین اثر زیانبار آن این است که انسان برای ارضای این صفت رذیله، به سایر رذائل نظیر بخل، حسد، کبر و طمع دچار شود، به دنبال آن در دام حقالناس و حقالله میافتد و پایمالکردن حقوق دیگران در راستای حفظ و تأمین منافع، برای او عادت میشود. بیدلیل نیست که خودخواهی را منشأ همه مفاسد و سرچشمه انحطاط بشر خواندهاند.
راه رهایی از این خوی ناشایست، درمان ریشههای پدیدآورنده آن است؛ یعنی انسان باید شناخت مناسبی از خودش و ضعف و ناتوانی در برابر عظمت و جلال پروردگار متعال پیدا کند. در این راستا، یاد معاد و یاد مرگ و تلقین اینکه بالاخره روزی از این دنیا خواهد رفت و همه داراییها را باید نهاده و با کفنی از دنیا برود و در قیامت پاسخگوی حقوق پایمالشده دیگران باشد، برای درمان خودخواهی و خودپسندی تأثیری بهسزا دارد.
انتهای پیام