استاد فیرحی سنت و تجدد را در نظریه‌پردازی تلفیق کرد / روایت‌گری متناسب با زمانه

حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد سطح عالی حوزه و رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم، در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تسلیت ارتحال عالم وارسته و اندیشمند نواندیش، حجت‌الاسلام والمسلمین فیرحی به همه به خصوص استادان و علاقه‌مندان به مباحث اندیشه سیاسی، گفت: آقای فیرحی در جنبه نظری و عملی، شخصیت کم‌نظیر و در برخی موارد بی‌نظیری بود. افرادی تحصیلات حوزوی و دانشگاهی دارند و غالب آنان تحصیلات حوزوی آنها  خوب است، ولی تحصیلات دانشگاهی آنان مناسب نیست و برخی مواقع کسانی هستند که تحصیلات حوزوی را کنار گذاشته و عملاً دانشگاهی محض می‌شوند و تحصیلات حوزوی ضعیفی دارند؛ این دو گروه معمولاً نمی‌توانند بهره‌ مناسبی از تراث حوزه و دانشگاه ببرند و قدرت ترکیب آموزه‌های حوزوی و آموزه‌های علمی جدید را ندارند.

قاضی‌زاده تصریح کرد: عده کمی در این دو نظام درس خوانده و درجه مناسب و معتبری را کسب می‌کنند و در هر دو حوزه صاحب‌نظر هستند؛ مرحوم آیت‌الله شهید بهشتی از این افراد بود که هم در حوزه صاحب‌نظر و آیت‌الله و مجتهد بود و هم در دانشگاه درس خوانده بود و می‌توانست در سطح عالی میان اندیشه‌های حوزوی و دانشگاهی ترکیب مبارکی را ارائه دهد. فیرحی از معدود افرادی بود که چنین خصوصیتی داشت؛ دانشگاه را مانند یک دانشجو از کارشناسی تا دکتری در دانشگاه تهران و در نزد بهترین استادان علوم سیاسی گذراند و حوزه را هم در زنجان و قم در محضر استادان بزرگ حوزه به پایان برد. این دو جهت سبب شد تا فیرحی هم با یک دست اندوخته حوزوی قابل توجه و با دست دیگر اندوخته‌های دانشگاهی را جمع کند.

تلفیق سنت و تجدد 

قاضی‌زاده بیان کرد: در کنار این دو، دغدغه‌مندی و دل‌نگرانی نسبت به نسل نو و ارتباط با اندیشه‌های دینی کمک کرد تا حرکتی را در آشنایی سنت و تجدد انجام دهد و بتواند سنت را از آنچه شایسته نیست بپیراید و هم تجددی را که متناسب با سنت اسلامی و دینی نیست کنار بگذارد و از ترکیب این دو بتواند الگوی نظری خوبی را برای نسل جدید که به دنبال اسلام با روایت متناسب با این دوره و زمانه است ارائه دهد.

رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم تصریح کرد: جنبه‌های علمی در کنار جنبه نظری از ویژگی‌های برجسته ایشان بود؛ خداوند ایشان را رحمت کند که هیچ یک از دوستان، خاطره تلخی از برخورد ایشان در سالیان مختلف نداشتند؛ بنده که بیش از 30 سال با ایشان رفاقت داشتم و در فضاهای مختلفی با هم همکاری و فعالیت علمی می‌کردیم، هیچ بدخلقی و بدرفتاری از وی ندیدم؛ ایشان عضو شورای مشورتی مؤسسه فهیم بود و بیش از 18 جلسه نظریه‌پردازی را اداره کرد و واقعاً اخلاق نمونه و متواضعانه‌ای داشت.

طوفانی از اشک پس رحلت

قاضی‌زاده اضافه کرد: در طول این دو سه روز بعد از وفات ایشان، در فضای مجازی طوفانی به پا شد و همه با آه و درد و اشک از او یاد می‌کنند و همه به فروتنی و تواضع او در کنار علم و اندیشه‌اش می‌پردازند؛ واقعاً تکبر و غرور علمی نداشت، حتی در نقد اندیشه استادانش آن قدر لطیف نقد می‌کرد که آنها هم با محبت این نقدها را می‌پذیرفتند؛ برای همین اخلاق و دانش او سبب شد که در دل دانش‌دوستان جا باز کند.

پژوهشگر و استاد علوم سیاسی حوزه و دانشگاه بیان کرد: ایشان در عرصه سیاست خارجی به عنوان عضو در شورای مشورتی وزیر امور خارجه حضور داشت و در فرهنگستان، دانشگاه و انجمن علمی حوزه، مؤسسات پژوهشی و ... به عنوان نظریه‌پرداز، امین و خیرخواه حاضر می‌شد؛ او استادتمام دانشگاه بود و به تعبیری مرتبه پرفسوری داشت ولی در مقطعی به ایشان بی‌مهری شد؛ او باید زودتر به این مرتبه علمی دست می‌یافت، اما به خاطر اندیشه‌ها و دیدگاه‌ها، از اعطای رتبه استادی به او دریغ کردند و این کار با تأخیر انجام شد. 

پرهیز از غرور و تکبر علمی

رئیس مؤسسه فهیم با تأکید بر تواضع و پرهیز استاد فیرحی از غرور و تکبر علمی، تصریح کرد: فیرحی با وجود تلاش علمی در حوزه و دانشگاه در سطح عالی از نوشتن کتاب و تدریس و ... از جلسات عمومی مردمی هم غافل نبود؛ خصوصا در سال‌های اخیر فضای فکری را از فضای اندیشه سیاسی کمی به سمت سیره و تاریخ اسلام توسعه داد و به سخنرانی‌های ناب در عرصه سیره اهل بیت(ع) می‌پرداخت و حتی در جلساتی که به مناسبت عاشورا و ... برگزار می‌شد خودش روضه و اشعاری می‌خواند و گریه می‌کرد و عملاً خود را روضه خوان اهل بیت(ع) و سرباز  امام زمان می‌دانست.

وی افزود: سلوک عملی و مباحث نظری به همراه استقلال، پاکدستی، سلامت نفس و زندگی ساده و بی‌آلایشی که از استاد دانشگاه و یک طلبه انتظار می‌رود سبب شده بود تا فیرحی شخصیتی داشته باشد که همانند او در میان اقران و دوستانش کم باشد یا نباشد. خیلی نابهنگام و زود او را از دست دادیم؛ راضی به رضای الهی هستیم ولی اگر او دو یا سه دهه دیگر زنده بود می‌توانست اندیشه‌هایش را ترویج دهد. گرچه در همین عمر نه چندان زیاد هم اندیشه‌های خوبی را تولید و به شاگردانش ارائه کرد.