به گزارش ایکنا، عماد فاطمی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد توسعه و کاربرد هوش مصنوعی، در تاریخ ۲۱ آبان‌ماه و در همایش «مبانی علمی و فلسفی هوش مصنوعی» اظهار کرد: فعالان حوزه هوش مصنوعی باید در زمینه فرهنگ‌سازی و ترویج این فناوری، جایگاه خود را در نهادهای مختلف تثبیت کنند تا مدیران کشور به اهمیت داده و نقش آن در تصمیم‌گیری‌ها آگاه شوند.
وی با اشاره به اینکه فقدان مدیران دیجیتال یکی از چالش‌های اساسی کشور است، افزود: اگر در مسیر تجاری‌سازی نتوانیم محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی را به فروش برسانیم، در عمل موفقیت چندانی کسب نخواهیم کرد. در حال حاضر، کشور ما فاقد شرکت‌های بزرگ و بسیار بزرگ در این حوزه است و تنها یکی دو نمونه قابل ذکر وجود دارد.
فاطمی‌زاده با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت هوش مصنوعی در قالب توسعه دستیارهای هوشمند برای استان‌ها و وزارتخانه‌ها، به بعد بین‌المللی این موضوع اشاره کرد و گفت: همکاری‌های جهانی ایران در حوزه هوش مصنوعی، از جمله حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و تعامل با کشورهایی مانند روسیه و چین، روندی رو به رشد دارد.
وی همچنین از تشکیل پنج کمیته تخصصی در ستاد توسعه و کاربرد هوش مصنوعی خبر داد و اعلام کرد: تاکنون ۱۵ برنامه اجرایی در این حوزه تدوین شده است.
احمدرضا شرافت، استاد دانشگاه تربیت مدرس، در همایش «مبانی علمی و فلسفی هوش مصنوعی» با بیان اینکه در کشور ما نوعی سردرگمی در تعریف مفهوم هوش مصنوعی وجود دارد، گفت: در حالی که در سطح جهانی این مفهوم معنای روشن‌تری دارد، باید توجه داشت که واژه «هوش مصنوعی» نخستین بار در سال ۱۹۵۶ مطرح شد و علت شکوفایی آن، مأموریت اصلی‌اش یعنی ارائه راه‌حل برای مسائل واقعی بوده است؛ بنابراین اگر این فناوری نتواند راه‌حلی ارائه دهد، عملاً بی‌فایده خواهد بود.
وی تأکید کرد: شرط اساسی برای رسیدن به راه‌حل‌های مؤثر، درک صحیح از مسئله است. هر آنچه امروز در جهان تحرک ایجاد کرده، بر پایه مدل‌های زبانی بنا شده است.
شرافت در ادامه به حجم بالای سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: در سال ۲۰۲۴، حدود ۲۵۸ میلیارد دلار در این بخش سرمایه‌گذاری شده که ۹۸ درصد آن توسط بخش خصوصی انجام گرفته است؛ بخش‌هایی که عمدتاً به دنبال تعالی انسانی نیستند. این رقم در سال ۲۰۲۵ به بیش از هزار میلیارد دلار رسیده است، در حالی که کل تولید ثروت در ایران حدود ۴۰۰ میلیارد دلار است.
وی افزود: تنها در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۴۲ هزار مقاله علمی درباره هوش مصنوعی منتشر و ۱۲۲ هزار پتنت (ثبت اختراع) صادر شده که ۸۰ درصد آن متعلق به چین است.
تنها 5درصد پروژه‌های هوش مصنوعی موفق است
این استاد دانشگاه با اشاره به آمار مؤسسه IMT تصریح کرد: تنها پنج درصد از پروژه‌های هوش مصنوعی مولد در سطح جهان به موفقیت می‌رسند و این رقم در ایران احتمالاً پایین‌تر است، چرا که کشور ما به بازارهای بین‌المللی دسترسی ندارد.
شرافت هدف اصلی بخش خصوصی در به‌کارگیری هوش مصنوعی را کسب ثروت بیشتر و کاهش هزینه‌ها دانست و گفت: در نتیجه، برخی شرکت‌ها بخش قابل توجهی از نیروی انسانی خود را حذف می‌کنند. او افزود: دولت‌ها باید با رفع موانع و ایجاد تسهیلات، انگیزه بخش خصوصی را افزایش دهند؛ هرچند نگرانی از وضع مقررات محدودکننده وجود دارد. به گفته وی، هوش مصنوعی یک زیست‌بوم پویا است و با بخشنامه و دستور رشد نخواهد کرد.
وی ادامه داد: رشد شتابان هوش مصنوعی موجب بروز نگرانی‌هایی شده است، به‌ویژه آنکه برخی از مدل‌ها توانایی‌هایی فراتر از انسان یافته‌اند. دولت‌های غربی راه‌حل را در اعمال محدودیت‌ها می‌دانند، زیرا تصور می‌کنند از این طریق می‌توان اوضاع را کنترل کرد؛ در حالی که این رویکرد به تداوم عقب‌ماندگی منجر می‌شود. یکی از مسئولان آمریکایی حتی اعلام کرده است که کشورش برای حفظ برتری خود، هیچ محدودیت بین‌المللی در حوزه هوش مصنوعی را نخواهد پذیرفت و اروپا نیز در حال بازنگری در محدودیت‌های خود است.
شرافت با اشاره به وضعیت ایران در این حوزه گفت: در دو سال گذشته گزارشی درباره وضعیت هوش مصنوعی کشور ارائه کردم، اما متأسفانه وضعیت امروز از آن زمان نیز تأسف‌بارتر است.
وی افزود: اگرچه ایران در زمینه نیروی انسانی و پژوهش‌های علمی عملکرد مطلوبی داشته، اما در زمینه ابداع، سرمایه‌گذاری، تولید محصول، نوآوری و ایجاد شتاب‌دهنده‌ها تقریباً هیچ پیشرفتی نداشته است.
استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش پیشنهاد کرد: با توجه به اینکه سالانه حدود ۱۲ تریلیون دلار در جهان و ۵۰ میلیارد دلار در ایران صرف بخش بهداشت و درمان می‌شود، و نیز با در نظر گرفتن روند پیری جمعیت، استفاده از هوش مصنوعی در این بخش ضروری است. همچنین بهره‌گیری از این فناوری در مدیریت منابع آب و کشاورزی می‌تواند به کاهش اثرات خشکسالی کمک کند.
وی با تأکید بر مشکلات حوزه آموزش گفت: در آموزش عالی کشور، بخش زیادی از دانشجویان فاقد درک عمیق از مفاهیم علمی هستند و تنها به حفظیات بسنده می‌کنند.
شرافت در پایان تصریح کرد: نباید هر روز مدیران و سیاست‌ها در حوزه هوش مصنوعی تغییر کنند. باید از سیاست‌زدگی پرهیز کرد تا متخصصان با انگیزه و اطمینان به فعالیت خود ادامه دهند. این مسیر با دستور و بخشنامه اصلاح نخواهد شد.
رابطه هوش مصنوعی و علوم مختلف
حمیدرضا ربیعی، استاد دانشگاه شهید بهشتی، در همایش «مبانی علمی و فلسفی هوش مصنوعی» با اشاره به پیوند گسترده علوم مختلف با مفهوم هوش مصنوعی عمومی گفت: رشته‌هایی چون فلسفه، اقتصاد، حکمرانی، علوم اجتماعی، علم داده، ریاضیات و علوم اعصاب همگی با این فناوری در ارتباط هستند.
وی افزود: ما در کشور به‌راحتی از هوش مصنوعی سخن می‌گوییم و می‌خواهیم پیشرو باشیم، اما باید پرسید آیا برای آن فرهنگ‌سازی شده و آیا مسئولان به این ضرورت باور دارند؟
ربیعی ادامه داد: فلسفه، اقتصاد و حکومت در رشد و جهت‌دهی به هوش مصنوعی نقشی تعیین‌کننده دارند. به گفته او، مردم در استفاده از هوش مصنوعی معمولاً از نهادهای رسمی پیشروترند و هر جا فرصت درآمدزایی وجود داشته باشد، انگیزه برای سرمایه‌گذاری نیز افزایش می‌یابد. وی با اشاره به اینکه حدود ۹۵ درصد پروژه‌های هوش مصنوعی به اهداف خود نمی‌رسند، گفت: با این حال، امید و سرمایه‌گذاری جهانی در این حوزه همچنان رو به افزایش است.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: اگر ایالات متحده سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار برای توسعه هوش مصنوعی هزینه می‌کند، هدف آن تسلط بر جهان است؛ اما ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری بسیار کمتر، مشکلات داخلی خود را حل کند. به گفته او، توجه به ارزش‌ها، اخلاق، فلسفه و اقتصاد هوش مصنوعی امری حیاتی است و حتی کشورهای غربی نیز امروز بر اهمیت اخلاق در این حوزه تأکید دارند.
ربیعی با اشاره به نقش قانونگذاری گفت: تدوین قوانین برای حفظ امنیت و اخلاق در این فضا ضروری است. از منظر فلسفه اسلامی، فناوری باید در مسیر تعالی انسانی به کار گرفته شود. همان‌گونه که امام علی(ع) فرموده‌اند: بنده علم و فناوری نباشید، بلکه بگذارید علم و فناوری در خدمت عدالت و انسان باشد.
وی با اشاره به روند تحولات فناوری افزود: می‌توانیم به مرحله‌ای برسیم که هوش مصنوعی انسان‌نما داشته باشیم. یکی از پیش‌شرط‌های آن، ظهور هوش مصنوعی افزوده است و در گام بعدی، هوش مصنوعی خودمختار قرار دارد که در آن نقش انسان از چرخه تصمیم حذف می‌شود؛ وضعیتی که می‌تواند خطرناک و حتی ویرانگر باشد.
ربیعی در ادامه گفت: از سال ۲۰۱۰ تاکنون، بسیاری از پزشکان و جامعه‌شناسان هشدار داده‌اند که تمرکز بیش از حد بر داده باعث تضعیف تفکر انسانی می‌شود. به گفته او، صاحبان پلتفرم‌های جهانی عمداً این روند را تقویت کرده‌اند تا کنترل دانش و قدرت در دست آنان باقی بماند و حتی دانشگاه‌ها را نیز در همین مسیر سوق داده‌اند.
مسائل کشور با داده‌های بومی قابل حل است
وی با تأکید بر اهمیت داده‌های بومی اظهار کرد: می‌توانیم مشکلات داخلی کشور را با استفاده از داده‌های خود حل کنیم. سیاست‌گذاری ما باید بر افزایش بهره‌وری و حل چالش‌های ملی متمرکز باشد، نه رقابت با جهان برای تسلط یا انتشار مقاله‌های صرفاً علمی. چون نه سرمایه کافی داریم و نه زیرساخت علمی آن را.
ربیعی با اشاره به وضعیت رقابت جهانی در این عرصه گفت: در حال حاضر میان آمریکا و چین جنگ سرد فناوری در جریان است. آمریکا در حوزه سخت‌افزار پیشتاز است، اما چین احتمالاً تا دو سال آینده به او خواهد رسید.
وی همچنین به چالش‌های فنی و اخلاقی هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: داده‌های این فناوری هنوز دقیق نیستند؛ به‌ویژه در برخی حوادث، مانند تصادفات رانندگی، اشتباه در تشخیص دیده شده است. در چنین مواردی، باید مشخص شود چه کسی مسئول پاسخگویی است.
این استاد دانشگاه افزود: مغز انسان از نظر مصرف انرژی بسیار کارآمدتر از هوش مصنوعی عمل می‌کند؛ با انرژی اندک کارهای شگفت‌انگیز انجام می‌دهد، در حالی که سامانه‌های هوش مصنوعی به انرژی بسیار زیادی نیاز دارند. امروز تأمین انرژی برای مراکز داده به یکی از چالش‌های بزرگ دنیا تبدیل شده است و شاید راه‌حل آن در فناوری‌های زیستی (بیولوژیکی) باشد.
ربیعی در پایان تأکید کرد: هوش مصنوعی عمومی بر پایه مدل‌های زبانی پیشرفته آینده این فناوری را رقم خواهد زد. همه سازمان‌های بین‌المللی بر این باورند که انسان باید در حلقه تصمیم‌گیری باقی بماند و سیستم‌های هوشمند باید اخلاق‌مدار، شفاف، مسئولیت‌پذیر و حافظ حریم خصوصی باشند. او خاطرنشان کرد: «مسئولیت‌پذیری ویژگی‌ای است که ماشین ندارد، از این‌رو حضور انسان در این چرخه ضروری است.
انتهای پیام