به گزارش ایکنا، علی حقی، از شاگردان استاد محمدحسین حشمتپور، ششم آذرماه در پیش نشست علمی نکوداشت اسوه دانایی و پارسایی؛ استاد محمد حسین حشمتپور، با اشاره به سلوک علمی و اخلاقی ایشان گفت: اولین برخورد من با استاد حشمتپور در مدرسه نواب مشهد بود و او را فردی بسیار آرام و متین یافتم. در آن زمان پیامی را که از طرف یکی از بزرگان داشتم، به ایشان رساندم.
وی افزود: در دوره دکتری، توفیق شاگردی ایشان را پیدا کردم و فلسفه اسلامی را در محضر ایشان گذراندم. در ابتدا نسبت به کلاسها بیتفاوت بودم، اما پس از مدتی به خاطر اخلاق و شیوه تدریس ایشان، علاقهمند شدم.
حقی با بیان اینکه استاد حشمتپور در مصاحبهای گفته بود مدت طولانی اسفار و سایر دروس فلسفی را تدریس کرده است، ادامه داد: ایشان بیان کرده بود که در ۲۸ سالگی در قم فقه و اصول درس میداد و در مشهد نیز بیش از ده سال فلسفه و اسفار و سایر دروس را تدریس کرده است. استاد گفته بود که در قم قصد تدریس فلسفه را نداشت، اما برخی طلبهها از او درخواست کردند و او پذیرفت. شیوه تدریس ایشان چنین بود که ابتدا نکات برجسته عبارات کتاب «اشارات» را بیان میکرد و سپس آنها را تفصیل میداد. قبل از آغاز درس جدید نیز توضیحاتی درباره مطالب جلسه قبل ارائه میکرد.
وی افزود: فرصتی که استاد برای پاسخ به سؤال طلاب و دانشجویان اختصاص میداد، جزو ساعات رسمی کلاس محسوب نمیشد و به عنوان وقت اضافه برای تدریس در نظر گرفته میشد. آثار ایشان به زبان فارسی است و برخلاف برخی استادان که صرفاً به زبان عربی نوشتهاند، خواننده با مطالعه آثار ایشان دچار سردرگمی نمیشود.
حقی با ذکر خاطرهای دیگر از استاد حشمتپور گفت: ایشان چندان اهل تألیف و نوشتن نبود و بیشتر به تدریس میپرداختند. به همین دلیل هیچیک از کتابها را نصفه و نیمه برای دانشجویان و طلاب رها نمیکردند و در خواندن نیز همین دقت را داشتند. با وجود این، تمامی کتابهای اشارات، حتی علم الحساب، توسط ایشان شرح شده است و تنها کتاب موسیقی باقی مانده است.
وی با تاکید بر اینکه این بیت شایسته استاد حشمتپور است: از شمار دو چشم یک تن کم، وز شمار خرد هزاران بیش، اظهار کرد: ایشان طوری تدریس میکردند که بیان روانی داشتند و ما به خوبی مباحث را متوجه میشدیم. اخلاق ستوده ایشان به حدی بود که دانشجویان درخواست میکردند تا مطالب اشارات را برای کپی در اختیارشان بگذارند و استاد هیچ منعی نداشتند، در حالی که میتوانستند از ارائه آن خودداری کنند تا کتابی منتشر شود.
وی افزود: یک بار در گفتوگو با ایشان، استاد گفتند که همه اطلاعات من از تدریس اشارات به دست آمده است. وقتی از ایشان خواستم که مطالب را چاپ کنند تا یادگاری برای ما بماند، گفت: میترسم چیزی گفته باشم که شایسته چاپ نباشد.»
حقی ادامه داد: کتاب «حکمت العین» که متن مشایی است، به ایشان دادم و گفتند اشکالات تایپی دارد. گفتم که اشکالات را برطرف کردهام و ایشان میتوانند این کتاب را تدریس کنند، اما عمرشان کفاف نداد. این کتاب برای تدریس بسیار مناسب است و رویکرد فلسفه مشاء را دارد.
وی همچنین بیان کرد: ایشان مشاور رساله دکتری من بودند و در مصاحبهای هم گفته بودند که اول ارسطویی هستند و سپس سینایی، و هیچکس را نمیتوان با ابن سینا مقایسه کرد، حتی ملاصدرا هم با ابن سینا قابل قیاس نیست.
حقی اظهار کرد: در اواخر عمر، استاد آرزو داشت که طول عمر بیشتری داشته باشد تا کتابهایی را که تدریس نشده است، تدریس کند. به همین دلیل، نوشتههای ایشان بسیار کم است. ایشان میگفتند که برخی کتابها، مانند «خطابه» و «قیاس»، اگر من تدریس نکنم، هیچکس دیگری تدریس نخواهد کرد و همیشه آرزو داشت این کار را انجام دهد.
تدریس دروسی که در حوزه تدریس نمیشد
رضا نیرومند، از دیگر شاگردان استاد حشمتپور، با اشاره به سیره علمی و اخلاقی ایشان گفت: یکی از ویژگیهای برجسته استاد، تدین و پایبندی ایشان به احکام دینی بود. دغدغه اصلی ایشان رعایت اوامر و نواهی الهی بود و حتی مسائل دیگر را هم قربانی این هدف میکردند. با وجود جثه نه چندان بزرگ، استقامت و تحمل فوقالعادهای داشتند و ساعتها تدریس و مباحثه میکردند بدون اینکه چیزی بخورند. ایشان فردی کمخوراک و دارای زهد عملی فراوان بودند.
نیرومند ادامه داد: اگر کسی اهل ایراد و بحث بود، استاد از آن ناراحت نمیشد و با سعهصدر به پرسشها و مباحث پاسخ میداد. حتی افرادی که در کلاس بسیار بحث میکردند و گاهی باعث ناراحتی دیگران میشدند، هرگز با انتقاد یا قضاوت استاد مواجه نمیشدند.
احترام به استاد
نیرومند اظهار کرد: ایشان میگفتند: از زمانی که شاگرد آیتالله جوادیآملی در مدرسه سعادت بودم، هرگز روبروی اساتید نمینشستم و برای ورود به اتاق کناری میرفتم. حیا و اخلاق عملی ایشان واقعاً مثالزدنی بود و اگر کسی اخلاق روایات را بهطور کامل عمل کرده باشد، ایشان نمونه آن بودند.
وی افزود: استاد تلویزیون و اینترنت نداشتند و در ابتدای رواج اینترنت در کشور، از کاربرد نادرست آن توسط برخی افراد ناراحت میشدند. با این حال، ایشان زهد خشک نداشتند و عرفان و فلسفه را با عمق و فهم ویژهای ترکیب کرده بودند.
نیرومند ادامه داد: در تدریس متون وفاداری شدیدی به متن داشتند و ساعتها برای آموزش آن صرف میکردند. علاقه ویژهای به روایات و تدریس حدیث داشتند، به طوری که برخی دروس را صرفاً از باب وظیفه تدریس میکردند، اما روایات را با جان و دل ارائه میدادند. در زمینه منطق نیز کسی به اندازه ایشان شرح و بسط نداده است. منطق درس بسیار مشکل است و از عهده هر کسی برنمیآید، اما ایشان با دقت تدریس میکردند و از چارچوب درس خارج نمیشدند و مسائل ذوقی را وارد کلاس نمیکردند.
وی همچنین بیان کرد: استاد احترام زیادی برای وقت دانشجو قائل بودند و از کلاس نهایت بهره را میبردند و اهل کوتاهی یا از زیر کار در رفتن نبودند. گاهی بعد از کلاس بیش از یک ساعت به پرسشها و مباحث دانشجویان پاسخ میدادند و حتی به مسائل شخصی آنان توجه داشتند. اگر دانشجویی مشکل مالی داشت، این موضوع برای ایشان اهمیت ویژهای داشت و همیشه در صدد رفع آن برمیآمدند و به راحتی از کنار آن نمیگذشتند.
یادآور میشود استاد محمدحسین حشمتپور در فقه و اصول از محضر آیتالله وحیدخراسانی بهره برد و فلسفه و عرفان را نزد آیتالله جوادیآملی و علامه حسنزاده آملی فراگرفت. او بیش از ۵۰ سال به عنوان طلبه و مدرس این علوم مشغول فعالیت بود.
دروس متنخوانی «حکمت الاشراق»، شرح «طبیعیات شفا» و شرح «شواهد الربوبیه» از برجستهترین نمونههای دروس حکمی استاد محسوب میشوند. شیوه تدریس ایشان بر متون ارزشمندی چون کتاب «المله» اثر فارابی و «الذریعه الی مکارم الشریعه» اثر راغب اصفهانی استوار بود و طی بیش از چهار دهه، شاگردان بسیاری پای سخن او، درس دین و اخلاق آموختند.
همچنین، استاد که طی سالیان متمادی از گفتوگو و مصاحبه به معنای رایج آن پرهیز داشت، در آذرماه ۱۴۰۲ به درخواست خبرگزاری قرآن پاسخ گفت و به مناسبت روز حکمت و فلسفه، گفتوگوی تفصیلی با ایکنا انجام داد.
مشروح گفتوگوی دو ساعته ایکنا با این اندیشمند دینی را با عنوان «فلسفه مقدمهای برای رسیدن به کلام خدا» و همچنین «تفسیر قرآن را به مسائل دیگر ترجیح میدهم» بخوانید.
این استاد در سن 73 سالگی در روز 19 اردیبهشت ماه سال جاری بر اثر بیماری درگذشت.