وی افزود: در طول این پانزده سده، هزاران تفسیر بر این کتاب مقدس نگاشته شده و وجوه مختلفی از اعجاز قرآن، از جمله اعجاز ادبی، علمی، اخبار غیبی و تشریعی و نیز اعجاز به صرفه مطرح شده است؛ اما مهمترین وجه اعجاز قرآن، فصاحت و بلاغت این کتاب مقدس است که همگان بر آن اتفاق نظر دارند. در حقیقت، فصاحت و بلاغت، در کنار چینش واژگان و اسلوب معانی و بیان قرآن، از جلوههای اعجاز این کتاب شریف به شمار میرود.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه قرآن کریم با رویکردهای عرفانی و کلامی، فقهی و ادبی ـ اثری، فلسفی و دیگر رویکردها مورد تفسیر قرار گرفته است، اضافه کرد: امروز به همت انجمن مطالعات قرآن و عهدین، تفسیر «المنیر» اثر وهبه زحیلی را مورد بررسی قرار میدهیم. وی از قرآنپژوهان بزرگ سوریه در دهه ۲۰ میلادی و سده چهاردهم هجری است که در سال ۱۹۳۲ میلادی در شهری نزدیک دمشق به دنیا آمد و در سال ۲۰۱۵ رحلت کرد.
پارسا بیان کرد: او تحصیلات ابتدایی خود را در شهری نزدیک دمشق گذراند و در مقطع دانشگاه وارد دانشکده شریعت و حقوق دانشگاه الازهر مصر شد. زحیلی در این کتاب، مکاتب هشتگانه مذاهب اسلامی را در بحث جنگ با یکدیگر مقایسه کرده است.
پارسا اظهار کرد: زحیلی در دانشگاههای سوریه، ریاض و پاکستان فقه اسلامی تدریس میکرد و سمتهای اجرایی مختلفی داشت، از جمله معاون دانشگاه شریعت سوریه، و در دبی نیز عناوین اجرایی بر عهده داشت. به دلیل تخصصش در حوزه حقوق، رسالهای با عنوان «آثار جنگ در فقه اسلامی» نوشت و عضو انجمنهای حقوق اسلامی از جمله در اردن بود.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: وی عضو انجمن سلطنتی پژوهشهای اسلامی در اردن بود و همچنین در مجلس افتای سوریه، مجمع فقه اسلامی در جده و مجامع فقه اسلامی در آمریکا، هند و سودان نیز عضویت داشت. او همچنین مشاور بانک اسلامی بین المللی و برخی مؤسسات مالی بود.
پارسا افزود: زحیلی از مشهورترین واعظان دینی در مطبوعات و رسانههای کشورهای عربی بود. ایشان تألیفات زیادی دارد که عمدتاً در حوزه فقه و اصول فقه است و مهمترین اثر او، «اصول فقه اسلامی» در دو جلد میباشد.
مقایسه فقه اسلامی و حقوق سکولار
پارسا بیان کرد: بسیاری از کتب زحیلی به نظامهای حقوقی سکولار پرداخته و تلاش کرده است تا فقه اسلامی را با حقوق بینالملل مقایسه کند. از جمله نشان داده که چگونه در فقه اسلامی حقوق بشر رعایت شده و تلاش کرده است بگوید دین اسلام آزادی و حقوق انسان را به رسمیت میشناسد.
وی ادامه داد: وی مکاتب انتقادی اشعری و ماتریدی را تأیید کرده است، اما روحیه آزادمنشی او سبب شده تا حق انتخاب به انسانها در پیروی از مذاهب مختلف داده شود. او حتی معتقد بود لازم نیست مسلمان حتماً یکی از چهار مذهب فقهی معتبر را داشته باشد و یک فرد میتواند از یک مفتی معتبر پیروی کند بدون آنکه پایبند به یکی از مذاهب چهارگانه باشد.
پارسا اظهار کرد: زحیلی چند فتوای خاص هم داشت؛ برای مثال، خرید بلیت بختآزمایی را حرام میدانست و ازدواج با اهل کتاب را مباح میدانست، البته آن را استثنا میدانست و توصیه میکرد که بهتر است جوان مسلمان با زن مسلمان ازدواج کند.
وی با بیان اینکه آثار قرآنی زحیلی نیز بسیار مهم است، تصریح کرد: ایشان با اشراف بر دانش و تخصص در فقه اسلامی، علاقه زیادی به قرآن و تفسیر داشت. از آثار قرآنی او میتوان به «التنویر بالتفسیر»، «قصه القرانیه» و چند اثر دیگر اشاره کرد. مهمترین اثر ایشان، «التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج» در 16 جلد است.
وی افزود: همانطور که خود زحیلی گفته است، این کتاب در حدود پنج سال در امارات و در ایام دوری از خانواده نوشته شده است. مفسران با فهم، بینش و دانش خاص خود به سراغ قرآن رفتهاند و همه این تفاسیر تلاش کردهاند پیام الهی را از آیات استخراج کنند.
ساختار تفسیر المنیر
پارسا با اشاره به ساختار تفسیر «المنیر»، گفت: زحیلی در مورد چرایی نوشتن این تفسیر بیان کرده است که احساس کرده مسلمین نیاز دارند تفسیر مختصری از قرآن داشته باشند که مضمون آیات را روشن کند. در مقدمه، منابع و مراجع خود را ذکر کرده و مانند بسیاری از مفسران، در ابتدا برخی مباحث علوم قرآن از جمله تعریف، مکی و مدنی بودن، کیفیت نزول، جمع قرآن و همچنین اعجاز، ترجمه و قرائات هفتگانه را آورده است.
وی افزود: علاوه بر مقدمه، در حین تفسیر نیز به مباحث علوم قرآنی پرداخته است؛ برای مثال، محکم و متشابه را در ذیل آیه هفتم سوره آل عمران مطرح کرده است.
پارسا ادامه داد: یکی از کارهای مهم زحیلی این است که در هر سوره، آیاتی با مضمون مشابه را تقسیمبندی کرده و برای هر بخش یک نام خاص انتخاب کرده است؛ برای مثال «نمونهای از بد اخلاقی یهود» بخشی از این تقسیمبندی است. سپس به بیان اسامی و فضیلت سوره و تناسب آن با سورههای قبل و بعد و همچنین تناسب آیات در هر سوره پرداخته است.
وی بیان کرد: در تفسیر هر بخش، ابتدا به سراغ اعراب آیات رفته و سپس به بلاغت پرداخته تا نشان دهد در هر آیه چه بلاغتی به کار رفته است. بعد از آن به مفردات لغوی پرداخته، مانند معنای کلمه «البر» یا در عبارت «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ»، معنای هر کلمه را توضیح داده و سپس به سبب نزول پرداخته و از آثار واقدی و ثعلبی استفاده فراوان کرده است و در نهایت به تفسیر و بیان آیه پرداخته است.
پارسا افزود: از امتیازات تفسیر «المنیر» توجه به مباحث فقهی و احکام شرعی آیات است که به عنوان «فقه الحیات» یا «الاحکام» آورده شده است. گرایش و رویکرد این تفسیر فقهی و اجتهادی است و مبتنی بر الگوی تفسیری متقدمان، اما در عین حال به مسائل روز نیز پرداخته است.
وی بیان کرد: موضع زحیلی در مورد جشن میلاد پیامبر نیز جالب است. برخی بزرگان اهل سنت معتقدند نیازی به جشن گرفتن برای میلاد پیامبر یا دیگر ایام نیست، اما زحیلی آن را مجاز و حتی مستحب میداند، مشروط بر اینکه این عمل عبادت محسوب نشود و خالی از گناه و منکر باشد.
پارسا اضافه کرد: دیدگاه زحیلی در مورد توسل و شفاعت به پیامبران و اولیاء الله نیز قابل توجه است. او در ذیل آیه «وَلَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ» در سوره سبأ بیان کرده است که درخواست از خدا به واسطه پیامبران و اولیای الهی و توسل به آنان مورد تأیید است و این عمل به صورت مطلق از سوی اهل سنت جایز شمرده شده و در دوره حیات و غیرحیات پیامبران میتوان به آنان توسل کرد. همچنین ادله مختلف فقهی و کلامی این نظر را تأیید میکند.
انتقاد بر وهابیت و سلفیها
پارسا با بیان اینکه زحیلی نسبت به وهابیت و سلفیون دیدگاه انتقادی داشت، اضافه کرد: او معتقد بود تفسیر تحتاللفظی برخی وهابیون درباره قرآن و پذیرش تجسیم، گمراهی آشکار است. همچنین بر این باور بود که برخی سلفیون مروج خشونت هستند، اما در عین حال آنان را کافر نمیدانست.
وی در پایان گفت: زحیلی جهاد را در سه موقعیت مجاز میدانست: تجاوز دشمنان به مسلمین، حمایت از ستمدیدگان و در صورت حمله به وطن. بر اساس اعتقاد او، اساس رابطه مسلمین با کشورهای دیگر مبتنی بر صلح است و نظریه هانتینگتون و برخورد تمدنها را ضدبشری میدانست. وی تأکید داشت که قرآن بر گفتوگوی تمدنها تأکید کرده است.
انتهای پیام