هنر اسلامی را بیشتر با هنرهایی چون خوشنویسی و معماری میشناسند زیرا تأثیر اسلام روی آن به خوبی نمایان است. هنر اسلامی در ابتدا با الهام از هنر رومی، هنر مسیحی ابتدایی (به خصوص هنر بیزانسی) و هنر ساسانی توسعه یافت و بعدها از هنر عشایری آسیای مرکزی نیز الهام گرفت. در هنر اسلامی به عناصر تکرارشونده زیادی برمیخوریم مانند استفاده از طرحهای هندسی یا ترسیمی انتزاعی از گل و گیاه که به اسلیمی معروفند. نقوش اسلیمی در هنر اسلامی اغلب به عنوان نمادی از طبیعت بیکرانی بهکار میرود که مخلوق خداست. گاهی نقوش اسلیمی تکراری عمداً توسط هنرمند با نقص طراحی شدهاند تا نشان دهند ایجاد کمال تنها خاص خداوند است. با ذکر این مقدمه ایکنا گفتوگویی با کارشناسان این حوزه انجام داده که در اولین قدم با مصاحبه حجتالاسلام والمسلمین سیدمحمدحسین نواب، مدیر مدرسه اسلامی هنر و رئیس موسسه آموزشی عالی هنر و اندیشه اسلامی قم همراه میشویم؛
ایکنا – پیرامون هنر اسلامی تعاریف نظری بسیاری وجود دارد، اما کمتر پیرامون کارکرد آن حرفی بیان میشود. درباره این موضوع اگر توضیحی وجود دارد، بیان کنید.
کشور و تمدنی داریم که در دنیا به هنر شناخته میشود. دنیا ایران را بیش از اینکه به هستهای بودن یا هر صفت مثبت یا منفی بشناسد به هنرش میشناسد. در این راستا اگر از هر اروپایی یا غیر ایرانی پرسیده شود برای رفتن به ایران چه انگیزهای دارد بدون ترید دیدن آثار تاریخی و هنری را نام خواهد برد. هنر، چهره و نمای هر تمدنی است. وقتی سخن از دوران صفویه میشود بدون تردید در ذهن هر فردی؛ مسجد امام اصفهان، نقشجهان، چهلستون و ... در ذهنش خطور میکند پس آثار هنری چهره هر تمدن یا حکومتی را مشخص میکند.
در جهان امروز نیاز است با کشورها ارتباط داشته باشیم برای رسیدن به این خواسته نیز به یک ابزار مشترک نیازمندیم. این نقطه مشترک از دیدگاه من هنر است که راه ارتباطی با دیگر کشورهای دنیا را شکل میدهد. با این توضیح هنر اسلامی، هنری است که برخاسته از فرهنگ همین کشور است و مردم نیز به آن تعلقخاطر دارند. هنر اسلامی همه گونه در خدمت دین مبین است. این شکل از هنر هر کاری را که در توان داشته در راه اعتلای اسلام انجام میدهد. با توجه به این امر وقتی سخن از هنر اسلامی میشود، طبیعی است بیش از هر هنری یاد معماری مساجد یا خوشنویسی بیفتیم.
درباره تأثیر اسلام روی هنر ایرانی، همین اندازه بگویم اگر اسلام نبود هنر ایرانی، امروز روی چنین پله رفیعی نایستاده بود. اگر عزاداری امام حسین(ع) نبود امروز این گوشهها و مقامها را در موسیقی نداشتیم. با این توضیح، نیاز است دولت توجه بیشتر و جدیتری به هنر اسلامی داشته باشد. کارکرد هنر اسلامی تنها وجه فرهنگی ندارد، بلکه اگر برای آن راهکاری درست ترسیم شود میتوان برای آن کارکرد اقتصادی هم در نظر گرفت چون زمینه اشتغال هنر اسلامی بالاست. با تمام مزایایی که برای هنر اسلامی برشمردم امروز به این شکل از هنر به چشم یک نیاز ثانویه نگاه میشود که بود یا نبودش چندان مهم نیست.
ایکنا – همانگونه که بیان کردید با گسترده شدن ارتباطات، هنر کشورهای غربی نیز در جامعه ما شیوع پیدا کرده است. سینما، تئاتر، گرافیک ازجمله این هنرها هستند. مواجه هنرهای مدرن با هنر اسلامی را چگونه ارزیابی میکنید؟
هنر اسلامی قابل تغییر و تحول است. برای مثال خط نسخ تبدیل به نستعلیق میشود. این امر نشان میدهد هنر اسلامی پویاست و همین امر باعث کارآمدی هنر اسلامی میشود. پس اگر میبینیم هنر اسلامی با نسل جوان ارتباط لازم را برقرار نمیکند عیب از این شکل از هنر نیست، بلکه ما نتوانستهایم آن بهروز کنیم درصورتیکه در طول تاریخ شاهد هستیم، هنر در هر دورهای با دوره دیگر متفاوت است. برای نمونه هنر صفویه با هنر زمان قاجار متفاوت است. این امر نشان از پویایی هنر اسلامی دارد. در چنین شرایطی نیاز است تا اقدامی صورت گیرد تا با نگاه به هنر غربی، هنر اسلامی روزآمد شود تا درنهایت ذائقه مردم آن را بپذیرد.
ایکنا – کمی از کارآمدی هنر اسلامی بگویید. آیا منظور این است هنر اسلامی باید مطابق با نیازهای امروز مردم باشد؟
کاملاً درست گفتید. هنر اسلامی باید به درد امروز مردم بخورد چون هنری که شکل موزهای داشته باشد برای مردم جذابیت لازم را ندارد. هنر هنگامیکه وارد زندگی شود برای آن هزینه میکنیم و همیشه در کنارمان وجود دارد. هنر موزهای تنها وسیلهای برای تزئین بوفهها و دکور خانههاست که به چند اثر خلاصه میشود، اما هنر کارآمد همیشه با انسان همراه خواهد بود.
ایکنا – آنگونه که متوجه شدم وجه تزئینی از نگاه شما برای هنر اسلامی امری مذموم تلقی میشود؟
نه بهطورقطع نمیگویم این امر مذموم است، بلکه معتقدم هنر تزئینی صرف، جلوی رشد هنر اسلامی را خواهد گرفت.
ایکنا – در ادامه بحث میخواهیم ارتباط هنر اسلامی را با ماه مبارک رمضان بررسی کنیم. بیان کنید آموزههای نهفته در هنر اسلامی تا چه حد قادر است در هنر اسلامی نمود داشته باشد؟
هنر با روزهای تقویم ارتباط بسیار خوب و نزدیکی دارد. ماه رمضان ایام بهار قرآن است. قرآن مهمترین اثری هنری مسلمانان است. زیباییهای اعجازی قرآن در کتابت و تلاوت آن هم وجود دارد بنابراین ضروری است در ماه مبارک، بهار هنر اسلامی را هم شاهد باشیم.
ایکنا – بحث بعد، وقتی از هنر اسلامی حرف میزنیم تمام توجهات به آنچه که بعد از اسلام رخ داده خلاصه میشود. آیا اشکال دیگری از هنر اسلامی نظیر هنر دینی یا قدسی را میتوان در ایران قبل از اسلام مشاهده کرد؟
هنر قدسی تنها محدود به یک دین نمیشود، بلکه در تمامی ادیان الهی وجود دارد. در مسیحیت یا زرتشت هم میتوان نمودهایی از هنر اسلامی و قدسی را مشاهده کرد. البته به دلیل اشاراتی زیبایی که در اسلام وجود دارد در اسلام شکل زیباتری از هنری قدسی را شاهد هستیم.
ایکنا – درگذشته هنر اسلامی را بیشتر در معماری و خوشنویسی مشاهده میکردیم. آیا این شرط در زمان حال نیز وجود دارد؟
هر هنری برای خود زیبایی خاص خودش را دارد، پس نباید آنها را با یکدیگر قیاس کرد. هنرها با یکدیگر متفاوت هستند، اما نمیتوانیم آنها را به یکدیگر ارجحیت دهیم. اگر میبینیم روی معماری یا خوشنویسی در سدههای پیش تمرکز ویژه بود، دلیلش فراگیر بودن خوشنویسی یا معماری در سدههای گذشته، تمرکز ویژه حکومتها بوده است وگرنه در قدیم نیز گوناگونی هنر را شاهد بودیم.
ایکنا – در مقاطعی از تاریخ برخی از هنرهای نظیر مجسمهسازی یا موسیقی مورد تائید نبودند، آیا این امر با توجه به دستورات دینی بود یا اینکه شرایط آن دوران چنین امری را رقم زد؟
این ممانعت بابت ذات آن هنر نبود. درگذشته به دلیل رایج بودن بتپرستی، جلوی هنرهایی چون، مجسمهسازی گرفته میشد تا زمینههای شرک از بین رود اما در زمان حال دیگر شرایط چنین گمراهیهایی وجود ندارد، پس مانعی نیز برای مجسمهسازی نیست. درباره موسیقی هم باید گفت اسلام با موسیقی که در آن لهو و لهب باشد، مخالف است. در موسیقی که چنین خطاهایی وجود ندارد، مخالفتی هم نیست.
ایکنا – سؤال پایانی به بحث ارتباط فلسفه با هنر مربوط میشود، بهویژه نزدیکی که هنر اسلامی با فلسفه دارد. این موضوع را توضیح دهید.
فلسفه و هنر نسبت متقابل به یکدیگر دارند. مکاتب فلسفی هنر میسازند و هنر مکتب فلسفی میسازد. همیشه این ارتباط وجود داشته است. برای مثال نمیتوان نقاشی امپرسیونیسم را با بدون درک فلسفی، شناخت.
گفتوگو از داوود کنشلو
انتهای پیام