به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سروش‌محلاتی، از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه، شب گذشته، یکم شهریورماه، به مناسبت فرارسیدن ایام شهادت امام حسین(ع) با موضوع «خطرپذیری یا خطرگریزی در انجام مناسک مذهبی» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛
ما امسال در شرایط خاصی ماه محرم را آغاز می‌کنیم. شاید در طول تاریخ کمتر اتفاق افتاده باشد که ماه محرم در این شرایط آغاز شود. شیوع بیماری بر شکل‌گیری مجالس عزاداری در این ایام تأثیر می‌گذارد و ما با تجربه جدیدی در این زمینه مواجه هستیم. این تجربه سؤالاتی را در جامعه ایجاد کرده است و این سؤالات و دیدگاه‌های متنوع در طول هفته‌های اخیر در رسانه‌ها منعکس شده، تا جایی که از علما و مراجع استفتائاتی صورت گرفته که در شرایط موجود عزاداری امام حسین(ع) چگونه باید برگزار شود. همین مسئله را به صورت اصولی‌تر و مبنایی‌تر در این جلسه بحث می‌کنیم.
بحث را با طرح یک سؤال آغاز می‌کنم؛ در شرایطی که به لحاظ بهداشتی امکان سرایت یک بیماری مهلک مانند کرونا وجود دارد، عزاداری امام حسین(ع) را چطور باید برگزار کرد؟ این سؤال ناشی از یک نکته است و آن اینکه آیا اهمیت عزاداری امام حسین(ع) در حدی نیست که ما از خطرات احتمالی استقبال کنیم و بدون اینکه عزاداری را محدود کنیم، مانند سال‌های قبل مراسم را داشته باشیم، حتی اگر این مراسم خطراتی هم برای عده‌ای از مردم داشته باشد؟ شاید در ذهن برخی از شیفتگان حسینی این ذهنیت وجود داشته باشد که اهمیت این موضوع در حدی است که همه باید مشتاقانه فداکاری کنند و از جان خودشان مایه بگذارند، اما اجازه ندهند صدمه‌ای به عزاداری امام حسین(ع) وارد شود و اینجا جای ایثار است.
در این بحث به لحاظ مبانی دینی و فقهی مسئله را بررسی می‌کنیم تا ببینیم در یک شراط خطیر این شرایط تأثیری بر مناسک دینی دارد یا خیر؛ لذا عنوان بحث «خطرپذیری و خطرگریزی در انجام مناسک دینی» است. یک اصل و مبنای فقهی وجود دارد که انسان در برگزاری و انجام مراسم دینی و تکالیف شرعی باید از نفس و سلامتی خود صیانت داشته باشد. حتی اگر انسان در معرض آسیب جسمی قرار دارد، تکلیف دینی او تغییر پیدا می‌کند. مثلاً در مسئله نماز، کیفیت نماز از حیث قیام و قعود این گونه است که اگر برای شخص سخت و دشوار است و زیان و ضرری را متوجه شخص می‌کند، قهراً تکلیف او از نماز ایستاده به نماز نشسته تغییر پیدا می‌کند و یا از نماز نشسته به نماز خوابیده تغییر می‌یابد.
این اصل و قاعده آیا در مسئله امام حسین(ع) و مناسک مربوط به حضرت مانند زیارت و عزاداری حضرت نیز حاکم است و به واسطه خوف از ضرر و بیماری این مناسک مذهبی و این عزاداری و سوگواری برداشته می‌شود و باید برنامه را تعطیل کرد یا خیر.
به نظر برخی از افراد، بین عزاداری امام حسین(ع) با همه تکالیف دیگر، یک تفاوت وجود دارد. همه وظایف و تکالیف شرعی در اثر خوف از ضرر و مرض و بیماری ساقط می‌شود و یگانه تکلیفی که در هیچ شرایطی ساقط نمی‌شود و تحمل هر خطر و ضرر برای آن شایسته است و در هر شرایطی باید آن را حفظ کرد و با شکوه به‌جا آورد، مناسک مربوط به امام حسین(ع) است. اما آیا چنین است؟ آیا تفاوتی وجود دارد یا خیر؟
ابتدا به سراغ ادله و روایاتی که مستند این تفاوت است، می‌رویم. ابن‌قولویه که از قدمای محدثین و فقهای ماست که استاد شیخ مفید بوده است، در یازده قرن قبل کتاب کامل‌الزیارات را تألیف می‌کند و روایات زیارت امام حسین(ع) را می‌آورد و یک باب در این کتاب مختص همین موضوع است که حتی با وجود خطر و ضرر، زیارت امام حسین(ع) را نباید ترک کرد؛ برای نمونه روایتی است که از امام باقر(ع) سؤال شد، هر کس پدر شما امام حسین(ع) را در حال ترس و وحشت زیارت کند، در مورد او چه نظری دارید؟ اینجا امام باقر(ع) نفرمودند که در حال خوف نباید به زیارت برود و او را تخطئه نکرده است و نفرموده او ثوابی نمی‌برد، بلکه به عکس، تشویق فرمودند که او در دنیا در حال ترس و وحشت رفت و در قیامت در حالی که همه ترس دارند و خدا او را مشمول امن خود قرار می‌دهد و ملائکه از او استقبال می‌کنند و می‌گویند نترس. این یک تشویق است که در شرایط ترس نیز نباید زیارت را ترک کرد.
روایت دوم از عبدالله بن بکیر از امام صادق(ع) است که به حضرت عرض کرد گاهی در منطقه کربلا دلم هوای زیارت می‌کند، اما در عین حال نگران هستم و می‌ترسم بروم که مأموران حکومتی من را شناسایی کنند و برای من اسباب زحمت فراهم کنند. نشان می‌دهد در آن زمان زیارت امام حسین(ع) با چه سختی‌هایی همراه بوده است. حضرت فرمودند: «ای بکیر، آیا دوست نداری که خداوند تو را در راه و مسیر ما در حالی که تحمل ترس و وحشت داری ببیند؟ بگذار خدا تو را در این حال ببیند و زیارت را ترک نکن. مگر نمی‌دانی هر کس برای ما ترس و وحشت را تحمل می‌کند خدا او را در سایه عرش خود امنیت می‌دهد و در زمانی که هیچ کس امنیت ندارد در آرامش قرار می‌گیرد». اینجا نیز تشویق به زیارت است.
حدیث سوم از امام صادق(ع) این گونه است که فرمودند: «مبادا زیارت قبر امام حسین(ع) را به دلیل ترس و وحشت رها کنی. هرچه ترس و وحشت بیشتر، ثواب زیارت هم بیشتر خواهد بود». این روایات نشان می‌دهد که این علاقه به امام حسین(ع) و سوگواری برای امام حسین(ع) و آنچه مربوط به حضرت است، نباید در شرایط ترس و ناامنی هم ترک شود و فشارها نباید شیعه را وادار به عقب نشینی کند. آنها باید بایستند و پای این بیرق مقاومت کنند.
روایت دیگر این است که امام باقر(ع) به محمد بن مسلم فرمودند که آیا به زیارت امام حسین(ع) می‌روی؟ گفت: «آری، اما با ترس و وحشت و نگرانی می‌روم». امام(ع) فرمودند: «هرچه در این راه ترس، فشار و وحشت بیشتر باشد، ثواب این زیارت هم بیشتر می‌شود. مبادا به دلیل ترس و وحشت زیارت امام(ع) را ترک کنی». اینها چنین ذهنیتی برای شیعیان به وجود آورده که قضیه امام حسین(ع) با قضیه دیگر مناسک دینی متفاوت است. نماز و روزه و حج و هر عمل دیگر از مناسک اسلامی در شرایط خوف و آسیب دیدن تعطیل می‌شود و انسان معذور از روزه گرفتن می‌شود، اما یک استثنا بر این قاعده وجود دارد و آن یک استثنا نیز قضیه کربلا و امام حسین(ع) است که اگر بنا بود شیعه در اثر ترس و وحشت و فشار در این موضوع عقب‌نشینی کند اساساً از مکتب امام حسین(ع) چیزی باقی نمی‌ماند و ظالمان در طول تاریخ آن را محو می‌کردند و از بین می‌بردند.
اما محل صحبت این است که اگر ماجرای امام حسین(ع) استثناست و اگر اهمیت خاص و ویژه دارد در قبال قیام امام حسین(ع) در شرایط موجود چطور باید عمل کنیم؟ اینجا ابتدا باید توضیح دهیم که قصه امام حسین(ع) که فرمودند با ترس هم زیارت ایشان را ترک نکنید و رابطه آن با قاعده کلی که بیان شد که ضرر و خطر هر حکم شرعی را برمی‌دارد که مبنایی برای احکام قرار گرفته است که خود را به هلاکت نیندازید، این تفاوت از چه جهت است؟ قلمرو این تفاوت چیست؟ یعنی این استثنایی که در اینجا اتفاق افتاده چیست؟
سخت است که بگوییم قاعده «خود را به هلاکت نیندازید» همه احکام را فرامی‌گیرد، اما قصه امام حسین(ع) متفاوت است. چه تفاوتی دارد؟ چرا حج را می‌شود در صورت خطر تعطیل کرد، اما زیارت را نمی‌توان تعطیل کرد؟ پاسخ اول را علامه مجلسی می‌دهند. علامه با توجه به اینکه در بحارِ روایات غواص است و عمر خود را برای احیای امر ولایت صرف کرده، نمی‌تواند متهم به ضعف ایمان و اعتقاد و ولایت باشد. علامه که این روایات را نقل می‌کند تفسیری هم ارائه کرده است. پس از نقل روایات در بحار می‌گوید: «درست است که در روایات ائمه(ع) فرمودند در شرایط خوف هم زیارت را ترک نکنید، اما منظور ائمه(ع) ترس جانی نیست، بلکه خوف و ضرر در حد آسیب رسیدن به مال ایرادی ندارد و یا ضرر و زیان به آبرو مانعی ندارد».
اما آیا اسلام اجازه داده که شخص به زیارت امام حسین(ع) برود و خطر جانی را تحمل کند؟ علامه می‌گوید خیر. خطر جانی برای هیچ عبادتی مجوز ندارد. بعد از نقل روایات می‌فرمایند که منظور این است که اگر احتمال خطر کم است و انسان ظنّ به سلامتی دارد، زیارت را ترک نکند. علامه مجلسی نمی‌تواند قبول کند که شخصی با وجود خطر جانی به زیارت امام حسین(ع) برود. من تعجب می‌کنم از کسانی که به برخی روایات استناد می‌کنند، اما تحلیل بزرگان ما را نمی‌خوانند. پس باید فهم خود را از روایات بر اساس معیارهایی که از نظر قرآن و عقل هست بشناسیم.
اما پاسخ دوم مطلبی است که شهید مطهری فرمودند و آن اینکه اگر در روایات تأکید بر زیارت امام حسین(ع) در شرایط سخت شده، فلسفه خاصی دارد و معنایش این نیست که هر کسی در هر شرایطی باید این زیارت را این گونه حفظ کند. تفاوت اینکه، یک زمانی می‌خواستند نام و زیارت امام حسین(ع) را محو کنند، لذا اجازه نمی‌دادند کسی به زیارت امام حسین(ع) برود و عزاداری داشته باشد که در منطقه کربلا مأمورانی قرار داده بودند که کسی به قبر امام(ع) نزدیک نشود. در این شرایط که اصل ماجرا را می‌خواهند محو کنند باید ایستاد و از خطرات استقبال کرد تا مبادا اصل این نام و نهضت از بین برود.
لذا این روایات مطلق نیست. آنها ایستادند و توانستند نام امام(ع) را حفظ کنند و این برای همه شرایط نیست در شرایط عادی دیگر زیارت با خوف و ترس مطرح نیست، لذا در شرایط موجود باید توجه داشت که می‌خواهیم عزاداری بماند و از سویی موظف هستیم به گونه‌ای برگزار کنیم که خطراتی که در اثر بیماری است کاهش پیدا کند و مجالس زمینه‌ای برای بروز این خطر نباشد و این سخنی منطقی است. فقهای ما که عمر خود را در تبیین این روایات صرف کرده‌اند گزافه سخن نمی‌گویند.
انتهای پیام